İnsani kamilliyə aparan yol

Məlum olduğu kimi, həcc islamın beş fərzindən biridir. İmkanlı şəxslərin həccə getməsi vacibdir. Amma həccə ömürdə bir dəfədən artıq getmək vacib deyil. Əgər insanlar hər il həccə getmək istəyirlərsə, bu onların öz işidir. İmkanı olmayanların həccə getməsinə kömək etmək savabdır. İmam Əli demişdir: "Allah bir bəndəni sevən zaman ibadət məhəbbətini onun qəlbinə salar. Yaxşılıq etmək sənin peşən olsun ki, bu, ən yaxşı əkin və ən xeyir gətirən maldır". Deməli, xeyirxahlığın, yaxşılığın özü də ibadət deməkdir, Allah qarşısında bəndəlik borcunu layiqincə yerinə yetirməkdir.

Mina düzündə hörmətli Prezident İlham Əliyev tərəfindən zəvvarlara gündə üç dəfə ehsan verildi. Yoxsa isti xörəyin nə olduğunu az qala unutmuşduq. Bu ziyarətdə ən çox savabı da elə ölkə başçısı qazandı. Bu dəfə zəvvarlar arasında Prezidentin özünün də səfər xərclərini çəkdiyi insanlar vardı.

Bu il dünya müsəlmanlarının 3 milyona yaxını həcc ziyarətində oldu. Azərbaycandan təxminən 3 minə yaxın zəvvar vardı. Təyyarə və avtobuslarla Səudiyyə Ərəbistanına gələn zəvvarların bir qismi Mədinədə, digər qismi isə Ciddədə ilkin olaraq yerləşdilər. Sonra buradan Məkkəyə istiqamət aldılar. Həmişəki kimi zəvvarların sırasında buraya ilk dəfə gələnlər də vardı, dəfələrlə bu müqəddəs yolun yolçusu olmuş insanlar da. Həm Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin, həm də özəl şirkətlərin xətti ilə gələnlərin əksəriyyətinin bir arzusu vardı: müqəddəs Kəbədə Allaha ibadət etmək, dua oxumaq, saflaşmaq, paklaşmaq, vətənə hacı kimi qayıtmaq. Amma zəvvarların hamısını bu niyyət birləşdirirdi? Bu suala qəti cavab vermək çətindir! Çünki müşahidələrimiz bəzən müəmmalı fikirlərin astanasında dayanırdı. Zəvvar kim olmalıdır? Bu sualın cavabı o qədər də çətin deyil. Zəvvar imkanlı olmaqdan əlavə, mütləq namaz qılmağı, digər dini ayinləri yerinə yetirməyi bacarmalıdır. Yəqin ki, məsələnin bu cür qoyuluşu bəzilərinin xoşuna gəlməyəcək. Təbii ki, müsəlman həccə getməlidir. Ancaq ziyarətlə ticarəti qarışdırmaq olmaz. Çünki zəvvarlıqda ticarət Allah yolunda olmalıdır. Həccə gələ bilməyənlərə, bu səfərin həsrətini çəkənlərə, o müqəddəs torpaqdan bir iynə hədiyyəsi gətirmək də savab sayılır. Amma təyyarədə yük davasına çıxmaq, xoşagəlməz vəziyyət yaratmaq, səfər yoldaşlarına mane olmaq zəvvarlıqla bir araya sığmır.

Yazmamaq olmur

Məkkə ziyarəti nə qədər şərəfli, vacibdirsə, o qədər də çətindir. Ziyarət zamanı dini ayinlərin düzgün yerinə yetirilməsi insandan təkcə imkan tələb etmir. Sən həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən sağlam olmalısan. Doğrudur, fiziki cəhətdən xəstələrə, şikəstlərə müəyyən mənada kömək edən naiblər var. Yəni onların köməyi ilə (təbii ki, onların zəhmətini də qiymətləndirməlisən) həcc əməllərini yerinə yetirmək mümkündür. Amma mənəvi cəhətdən şikəst insana heç kim kömək edə bilmir. Ən başlıcası, o özü bu köməyi istəmir. Deyilən sözdən, məsləhətdən, örnəkdən dərs almır, nümunə götürmür. Sidq-ürəklə ibadət edənlər həcc əməllərinin çətinliyindən bezmir. Çünki onlar bu yola çıxanda əvvəlcədən hər şeyi götür-qoy edirlər. Bilirlər ki, Allah yolunda ibadət etmək nə deməkdir. Bu çətin sınaqdan üzüağ çıxmaq qalibiyyətdir. Həcc əməllərinin çətinliyi insana ağırlıq yox, rahatlıq, sakitlik gətirir. Sanki mənən yüngülləşirsən, yorğunluq içində qeyri-adi rahatlığa qovuşursan. Allah yolunda ölümün özü də şərəfdir. İbadət isə hər şeydən üstündür. Allaha üz tutub onun qarşısında diz çökürsən, yalvarıb günahlarının bağışlanmasını istəyirsən, gələcək günahlardan qorunmağı rica edirsən. Bu yolda bütün əzablar gözəldir. Çünki hədisdə deyildiyi kimi: ana balasını südlə qidalandırdığı kimi, bu yolda da zəvvarlar əzab-əziyyətlə yüklənməlidirlər. Amma bütün bunların hamısı birbaşa ibadətlə bağlı olmalıdır. İnsanın insana qəsdən zülm etməsi, onu incitməsi böyük günahdır. Xüsusilə də həcc yolunda zəvvarlara qayğı və diqqətlə yanaşılmalı, onların bu şərəfli missiyada dəyanətli, dözümlü, səbirli, iradəli olmasına çalışılmalıdır.

Təəssüf ki, hələ Bakıdan Səudiyyə Ərəbistanına yola düşməmişdən öncə hava limanında ilk çətinliklə üzləşdik. Müəyyən edilmiş vaxtda - günorta saat 15.00-da orada olduq. Biletləri payladılar. Bir neçə saatdan sonra yola düşəcəyimizi desələr də, bizi gözləmə salonuna buraxmadılar. Nəhayət, axşam saat 22.00-da bildirdilər ki, evə qayıdaq və gecə saat 2-də yenidən hava limanına dönək. Yorğunluq, yollardakı tıxaclar hələlik heç kəsin eyninə gəlmirdi. Yəni belə hadisələrin olması təbii sayılırdı. Gecə saat 2-də yenidən hava limanına gəldik. Bildirdilər ki, bir daha evinizə dönün, sübh tezdən saat 6.00-da gələrsiniz. Nə isə... Bura xarici ölkə deyil ki?! Doğma vətənimizdir. Döyməyə o qədər qapı, qalmağa o qədər yer var ki... Nəhayət, deyilən vaxtda hava limanında olduq və xoşbəxtlikdən, bir neçə saatdan sonra təyyarəmiz havaya qalxdı. Yadımıza Zeynəb Xanlarovanın oxuduğu məşhur mahnı düşdü: "Dünyanın xoşbəxti bizik dünyada". Və nəhayət, gözəl Mədinə!

Nisbətən normal otelə düşdük. Dörd-dörd ikinəfərlik nömrələrdə yerləşdik. Əlavə çarpayılar qoyulmuşdu. Səfər pulu (təyyarə ilə) 3500 manat idi. Deyilənə görə, bu məbləğə yalnız təyyarənin və otelin qiymətləri daxil edilmişdi. Bu səbəbdən də zəvvarların qidalanması ancaq öz hesablarına idi. Doğrudur, bu yolu bir neçə dəfə gəlib-getmiş təcrübəli zəvvarlar çox şeyi əvvəlcədən dürüst hesablamışdılar. Xam zəvvarlar - bizlər isə Allah ümidinə qalmışdıq. Hətta bu hesablama o qədər düzgün aparılmışdı ki, Bakıda bir neçə dəfə hava limanına ayaq döysək də, o zəvvarları yalnız təyyarədə gördük.

Zəvvarların tərkibi barədə danışmaq istəməzdik. Savadlısı da ola bilər, dünyagörüşü zəif olan da, tamamilə hər şeydən bixəbər də. Amma gərəkdir ki, yola düşməmişdən əvvəl bütün zəvvarlar bəzi məsələlərdən dəqiq agah edilib təlimat alsınlar. Yola düşməzdən əvvəl insanları çağırıb bir-iki əməli başa salmaqla iş bitmir. Təyyarəyə adicə qeydiyyatdan keçməkdən, minmək qaydasından tutmuş növbəyə dayanmağadək hər şeyi dərindən anlatmaq, başa salmaq lazım idi. Yəni ki: "Sən yad ölkədəsən. Ora başqa yerlərdən yüzlərlə zəvvar gələcək. Hər bir zəvvar öz ölkəsinin göstəricisidir. Danışıq mədəniyyətinlə, rəftarınla seçilməlisən. Yoldaşlarınla munis münasibətdə olmalısan. Basabas salmamalısan, bir-birinə kömək durmalısan". Bütün bunlar əvvəlcədən deyilməlidir. Daha təyyarə limanında, avtobus dayanacağında qrup rəhbərləri səsyayanla qışqırmalı deyildilər ki, ay kişilər, qadınlara yol verin, ay analar, ay bacılar, sıraya düzülün və s. Bəlkə də bu iradlar çox xırda görünür. Amma adam xəcalət çəkir. Mədinə hava limanında polis qadın (təbii ki, üzü örtülü, dini geyimdə) bizim zəvvarlardan birini yoxlayarkən hacı xanımın onu necə zərblə itələdiyinin şahidi oldum. Başa salmaq istəyəndə də "aaz, sənə nə var" söylədi. Qeydiyyatdan keçə bilməmək eyib deyil. Amma yoldaşından öyrənmək mümkündür. Deyilən düz sözü eşitməmək könteylikdir. Hər bir kəs təkcə öz şəxsi gigiyenasına yox, həm də ətrafa diqqətlə yanaşmalı, səliqə-sahmanı, təmizliyi qorumalıdır. Belə səhvlər gələcəkdə, yəqin ki, düzələcək.

Noyabrın 26-da Mədinəyə endik (ayın 25-də gəlməliydik). Üç gündən sonra isə Məkkəyə getdik. Həcc üçün gərəkli olan bütün əməlləri yerinə yetirməyə çalışdıq. Sevinirdik ki, dörd gün asudə günümüz var. İndi də Məkkənin başqa müqəddəs yerlərini gəzər, müəyyən mənada bu məkanın bütün şərafətini gözümüzə, könlümüzə doyunca hopdurarıq. Gecəni səhərə qədər Kəbədə ibadətdə olmuşduq. Ona görə də otelə çatan kimi dincəlmək istəyirdik. Bizə zəng edib dedilər ki, tez əşyalarınızı aşağı endirin, Ciddəyə, oradan da Bakıya yola düşürük. Əlbəttə, arzularımızın yarımçıq qalmasına təəssüflənsək də, vətən adı duyğularımıza başqa dad qatdı. Ona görə də oteldən dörd gün tez çıxarılmağımıza o qədər də əhəmiyyət vermədik. Nəhayət, saat 12.00-da avtobus Ciddəyə yola düşdü.

Ciddə aeroportu çox nəhəngdir. Xüsusi çadırlarla əhatə olunmuş gözləmə yerlərində hər bir ölkənin bayrağı dalğalanırdı. Zəvvarlar məhz bu bayraqlardan öz yerlərini tanıyır, rahatca həmin istiqamətə gedirdilər. Türkiyənin bayrağını və orada dincələn türkiyəli zəvvarları görəndə nə qədər qürur hissi keçirdiksə, hava limanında Azərbaycanın bayrağının olmaması və bizim güclü müqavimətdən sonra, nəhayət, Kamboca bayrağı altında dayanmağımız hamımıza mənəvi əzab verirdi. Biletlər paylandı. Məlum oldu ki, təyyarəmiz 15.30-da qalxmalıdır.

Axşam düşdü, şər qovuşdu, gecə yarı oldu. Hərə bir təyyarəyə minib ölkəsinə getdi. Biz isə Ciddə hava limanında metlaxın üstündə, dəmir oturacaqlarda (bu da çatışmır) əyləşərək bəxtin üzümüzə gülməsini - təyyarənin Bakıdan qayıtmasını gözləyirdik. Oradan paytaxtımıza zəng edirdik. Ciddədən Bakıya təyyarə gəlibmi? Cavab: yarım saatdır enib, iki saat ərzində qalxmalıdır. Bəli, üç saat yarım da yol. Geriyə dönməyə yer yox, cibdə də pul! Bəzən deyirlər ki, həcc yolunda əziyyət çəkərlər. Elədir. Amma bu əsas vermir ki, insan insana qəsdən zülm versin, əziyyətə salsın, əsəbləri ilə oynasın! Zəvvarların arasındakı yaşlı insanların dözməyərək quru yerdə - daş üzərində uzanmağını görəndə hansı hisslər keçirdiyimizi ifadə etmək çətindir. Bu iş qəflətən alınmayıb ki, deyəsən tələsik olub. Nəyə görə zəvvarları daşımaq üçün yalnız bir təyyarə kirayə edilir? Harada məsuliyyətsiz şirkət və onun da sınıq-salxaq təyyarəsi varsa, Azərbaycan zəvvarlarına da o xidmət edir! Türkiyəyə, Pakistana, İndoneziyaya və digər ölkələrə uçan təyyarələrə baxanda ürəyimiz qan ağlayırdı və onların bu səfər üçün ödədikləri pulla maraqlananda lap dəhşətə gəldik. Bizimlə müqayisədə az idi. 3500 manat pul beş-on gün qaldığımız, heç bir xidmət göstərməyən ucuz otellərin və sınıq-salxaq təyyarənin qiymətidirmi? Min arzu, min diləklə ziyarətə gəlmiş, hacılıq şərəfinə yüksəlmiş azərbaycanlı zəvvarların Ciddə hava limanında çəkdiklərini Allah heç kəsə qismət etməsin.

Səhər saat 6.00-da yüklərin qeydiyyatı başladı. Sərnişinlər isə günorta saat 12.00-dan sonra qeydiyyatdan keçərək, nəhayət ki, gözləmə salonuna daxil oldular. Bu "şərəf"ə nail olana qədər bütün terminalları dolaşmalı oldular. Hərəsinin də qarşısında saatlarla dayandıqdan sonra dedilər ki, o biri terminala keçin. Yuxusuz, yorğun, xəstələnmiş insanların o yana-bu yana qaçışı, bəzən də əsəbi halda deyinməsi aldığımız mənəvi qidaya bir acılıq qatırdı. Nə idi bu insanların günahı? Niyə bu şərafəti, gözəlliyi onların burunlarından gətirirdilər? Quranı əzbər bilənlər, namaz qılanlar, ağzı dualı insanlar bu cür münasibət müqabilində nə edəcəklərini bilmirdilər. Təki təyyarə gələydi... Qəfildən xəbər gəldi ki, təyyarənin yük qapısı xarab olub və bu sözləri sonradan Bakıda keçirilən mətbuat konfransında da eşitdik. Qardaşım, bunun zəvvara nə dəxli var? Əgər bir təyyarə aramsız o başa-bu başa qanadlanırsa, onun işçiləri dincəlməli, yatmalı, rahatlıq tapmalı, sonra havaya qalxmalıdırlar. Onlar da bizim kimi Azərbaycan zəvvarı deyil ki, "durun, oturun" çağırışına dərhal əməl etsinlər. Təyyarənin təkəri də xarab olar, qanadı da sınar. Amma hər il həcc ziyarətindən sonra zəvvarların şikayətləri eşidilir. Bəyəm bu işi nizamla yoluna qoymaq olmaz? Heç bir cəhətdən Azərbaycanla müqayisəyə gələ bilməyən ölkələr var ki, onların nümayəndələrinin qarşılanmasına, aparılmasına, səliqə-sahmanlarına, eyni rəngli çantalarına, paltarlarına, hər yerdə dalğalanan bayraqlarına, havaya qanadlanan təyyarələrinə baxanda xəcalət çəkirdik. Məkkədə üç oteldə guya dövlət bayrağımızın şəkli vurulmuşdu. Amma bayrağın rənglərinin seçilməsinə düzgün əməl edilməmişdi. Mavi rəngin yerini tünd göy tutmuşdu. Hətta bəzi yerlərdə rəng qaraya çalırdı. Hər bir çətinlikdən çıxış yolu var. Hər şey əvvəlcədən ölçülüb-biçilməlidir. Hər bir səhvi zəvvarın boynuna atmaq yaramaz. Allah hər şeyi görür axı...

Hələ Səudiyyə Ərəbistanına yola düşməmişdən əvvəl televiziyada yayımlanan bir müsahibəyə qulaq asanda bu cümlə diqqətimizi çəkmişdi: "Ərəfatda zəvvarlara yemək veriləcək. Özlərini yaxşı aparsalar, gələn il də veriləcək". Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, istər Ərəfatda, istər Minada zəvvarlara verilən ehsanın xərcini Azərbaycan dövlətinin başçısı çəkmişdi. Bunun başqalarına dəxli yoxdur. Bir də mənim bu il etdiyim səhvin gələn il həccə gedən hansısa zəvvara nə dəxli var? Hər kəs özünə cavabdehdir. İndi də eşidirik ki, guya təyyarənin yubanmasına səbəb zəvvarların yükünün çox olması və bunun da nəticəsində yük qapısının sıradan çıxmasıdır. Bizdən öncə təyyarə bir dəfə Bakıya uçmuşdu. Oradan da boş qayıtmışdı. Bəs qapı harada sındı? Həm də yüklər xüsusi qablarda təyyarəyə yerləşdirilir. Yer olmasa, ora artıq yük vurmaq qeyri-mümkündür.

Çox istərdik ki, hər il həcc ziyarətində baş verən bu qeyri-insani münasibətə son qoyulsun! Bunun yolu çox asandır. Normal aviasiya şirkətləri çoxdur. Müqavilə bağlayanda elə təyyarə seçilməlidir ki, həm çox sərnişin tutsun, həm də günün tələblərinə cavab versin. Daha "Danabaş kəndinin əhvalatları"ndakı Məmmədhəsən əminin ziyarət arzusu müasir şəraitdə təkrarlanmasın.

Bir də təkcə müqəddəs səfərə çıxanlar yox, səfəri təşkil edənlər də mənən kamilləşirlər!

Flora XƏLİLZADƏ

Bakı-Mədinə-Məkkə-Ciddə-Bakı

Azərbaycan.-2009.-8 yanvar.-S.7.