Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə mövqeləri möhkəmlənir

Dövlətin ötən il xarici siyasət sahəsində fəaliyyəti buna dəlalət edir

Yenicə yola saldığımız 2008-ci il beynəlxalq münasibətlərdə bir sıra mühüm hadisələrlə əlamətdar olmuşdur. Bu hadisələrdə beynəlxalq hüququn subyekti kimi Azərbaycan da iştirak etmiş və dövlətlərarası əlaqələrin inkişafına öz töhfəsini vermişdir. Eyni zamanda ötən il bir çox cəhətdən beynəlxalq münasibətlər üçün sınaq ili olmuşdur və bəri başdan qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan bu sınaqdan uğurla çıxmışdır. Rəsmi Bakının yeritdiyi real, praqmatik, tarazlı xarici siyasət beynəlxalq aləmdə milli maraqların təmin olunmasını, xarici tərəfdaşlarla qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşlməsini, dünya birliyinə inteqrasiyanın sürətlənməsini və nəticə etibarilə dövlətin nüfuzunun möhkəmlənməsini şərtləndirmişdir.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli ötən il də Azərbaycan Respublikasının yeritdiyi xarici siyasətin prioritet istiqaməti olaraq qalmış, bu məsələ daim diqqət mərkəzində saxlanmışdır. Dövlətin suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün və beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış sərhədlərinin bərpası, Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində yurd-yuvalarından didərgin düşmüş həmvətənlərimizin əvvəlki yaşayış yerlərinə qaytarılması naminə səylər davam etdirilmişdir. Münaqişəni tənzimləmək üçün ATƏT-in Minsk qrupunun vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlarda tərəqqiyə nail olmaq üçün Azərbaycan öz tərəfindən mümkün olan bütün siyasi-hüquqi vasitələrə əl atmış, konstruktivlik nümayiş etdirmişdir. Lakin təcavüzkar Ermənistanın və ona havadarlıq edən qüvvələrin beynəlxalq hüququn hamı tərəfindən qəbul olunmuş prinsip və normalarını qulaqardına vurması, hərbi təcavüzün nəticələrini əbədiləşdirmək cəhdləri nizamlama prosesini irəli aparmağa, regionda çoxdan gözlənən sülhü və əmin-amanlığı bərpa etməyə imkan verməmişdir.

Belə bir şəraitdə Azərbaycan daim beynəlxalq hüquqa istinad edərək prinsipial mövqeyində qaldığını, bu mövqeyin sarsılmazlığını daim vurğulayır. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə bəyan etdiyi kimi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığı müzakirə mövzusu ola bilməz: "Biz öz ərazi bütövlüyümüzü heç vaxt güzəştə getməyəcəyik. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü toxunulmazdır, Dağlıq Qarabağa heç vaxt müstəqillik verilməyəcəkdir. Azərbaycan rəhbərliyi və Azərbaycan xalqı heç vaxt bununla razı olmayacaqdır. Biz danışıqları bu istiqamətdə aparırıq. Danışıqların əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın zəbt olunmuş bütün torpaqları işğalçılardan azad edilsin, Azərbaycan vətəndaşları - məcburi köçkünlər həmin torpaqlara qayıtsınlar, o cümlədən də Dağlıq Qarabağa qayıtsınlar. Bu bizim prinsipial mövqeyimizdir və bu mövqedən bir addım da kənara çıxmayacağıq".

Hazırkı beynəlxalq şərait postsovet məkanında yaranmış münaqişələri həll etmək üçün əlverişli deyil. Böyük dövlətlər arasında geosiyasi mübarizə davam edir ki, bu da həmin münaqişələrin nizamlanması perspektivlərinə mənfi təsir göstərir. Ancaq bütün bunlar Azərbaycan diplomatiyasının, necə deyərlər, əlini soyutmur. Azərbaycan dövləti prinsipial mövqeyini müntəzəm olaraq bəyan edir, münaqişənin beynəlxalq hüququn prinsip və normaları çərçivəsindən kənarda həllinin qeyri-mümkünlüyünü və belə bir nizamlama variantının regionda sabitliyin bərqərar olunması işinə zərər verəcəyini vurğulayır. Münaqişənin tənzimlənməsi prosesində ATƏT-in Minsk qrupu vasitəçilik etsə də, bu heç də problemin digər beynəlxalq və regional təşkilatlarda müzakirəyə çıxarılmasını istisna etmir. Azərbaycan diplomatiyası beynəlxalq dairələrdə ardıcıl olaraq Ermənistanın təcavüzkarlıq siyasətini ifşa edir, ölkəmizin ədalətli mövqeyini nəzərə çarpdırır, haqq işimizə dəstək verilməsinə, rəsmi Yerevanın beynəlxalq hüququn prinsiplərinə etinasızlığının pislənməsinə, təcavüzkara təzyiqin artırılmasına çalışır.

Respublika Prezidenti İlham Əliyev ikitərəfli və çoxtərəfli görüşlərində, eləcə də imzaladığı dövlətlərarası sənədlərdə münaqişənin ərazi bütövlüyümüz çərçivəsində həllinin vacibliyini həmişə xüsusi olaraq qeyd edir.

Bu məqsədyönlü iş bəhrəsini verir. Ötən ilin martında BMT Baş Məclisi "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət haqqında" qətnamə qəbul etmişdir. Sənəddə münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinin vacibliyi və Ermənistan qoşunlarının işğal altında olan torpaqlarımızdan dərhal çıxarılmasının zəruriliyi göstərilir. Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan və ona havadarlıq edən dövlətlər qətnamə layihəsinin nəinki qəbul olunmasının, hətta müzakirəyə çıxarılmasının qarşısını almaq üçün hər vasitəyə əl atdılar, ölkəmizə təzyiq göstərməyə cəhd etdilər, amma Azərbaycan dövlətinin prinsipial mövqeyi ilə üzləşdilər. Ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatda - BMT-də belə bir sənədin qəbul edilməsi dünya birliyinin ərazi bütövlüyümüzə dəstəyini nümayiş etdirməklə yanaşı, dövlətimizin qarşılaşdığı təzyiqləri dəf etmək, hər cür vəziyyətdə milli maraqları qoruyub saxlamaq iqtidarında olduğuna dəlalət edir.
Keçən ilin avqustunda baş vermiş Rusiya-Gürcüstan silahlı münaqişəsi Cənubi Qafqaz dövlətləri, o cümlədən Azərbaycan üçün bir növ sınaq oldu və regionda müəyyən geosiyasi dəyişikliklərə gətirib çıxardı. Rəsmi Bakı avqust hadisələri zamanı praqmatik mövqe nümayiş etdirdi, iki qonşu dövlət arasında qarşıdurmanı dinc vasitələrlə nizama salmağın vacibliyini bəyan etdi. Əlbəttə, "beşgünlük müharibə" region dövləti kimi Azərbaycana da təsirsiz ötüşmədi; ölkəmizin xarici iqtisadi əlaqələrinə, xüsusilə, karbohidrogen ehtiyatlarının ixracına müəyyən qədər ziyan dəydi. Amma bütün bünlar keçici oldu, çünki dövlət xarici aləmlə əməkdaşlıq əlaqələrini etibarlı təməl üstündə qurmuşdur ki, bu da narahat regionda hər zaman gözlənən fors-major vəziyyətindən mümkün qədər az itki ilə çıxmağa imkan verir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan regionda yaranmış yeni geosiyasi şəraitə, xüsusilə, Rusiyanın separatçı Abxaziya və Cənubi Osetiyanı tanımasına kifayət qədər təmkinli və soyuqqanlı yanaşdı. Çünki aydındır ki, istər Qərbin Kosovonun müstəqilliyini tanıması, istərsə də Rusiyanın Gürcüstanın separatçı bölgələrinə münasibətdə analoji addım atması sosializm sistemi dağıldıqdan sonra beynəlxalq güc mərkəzləri arasında gedən geosiyasi mübarizənin nəticəsi idi. Azərbaycan isə bu mübarizəyə hər hansı şəkildə qatılmadığından narahatlıq üçün əsas görmədi və dövlətin xarici siyasət xəttində elə bir dəyişiklik baş vermədi. Halbuki Ermənistan "beşgünlük müharibə"dən sonra, nəhayət, istəyinə nail olacağına - Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan birdəfəlik qoparacağına ümid edirdi. Amma tezliklə bu ümidlər puç oldu. Rəsmi Bakı birmənalı şəkildə bəyan etdi ki, Rusiya-Gürcüstan qarşıdurmasının nəticələri Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üçün presedent ola bilməz. Bir müddət sonra eyni fikri Rusiya rəhbərliyi də səsləndirdi. Üstəlik, Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan prezidentlərinin noyabrın 2-də Moskvada görüşü zamanı imzalanmış bəyannamədə münaqişənin beynəlxalq hüququn prinsip və normaları və bu çərçivədə qəbul olunmuş qərarlar və sənədlər əsasında tənzimlənməsinini zəruriliyi vurğulanır. Başqa sözlə, rəsmi Yerevanın regionda yaranmış yeni geosiyasi vəziyyətdən faydalanmaq cəhdi nəticəsiz qaldı. Halbuki Ermənistan tənzimləmə prosesində hansısa dəyişikliyə nail olmaq, məsələn, Qarabağ separatçılarını münaqişə tərəfi kimi danışıqlar stolu arxasında oturtmaq və beləliklə, danışıqları sonsuzluğadək uzatmaq istəyirdi. Bu da baş tutmadı. Bütövlükdə isə avqust hadisələri zamanı Azərbaycanın xarici siyasət xətti növbəti dəfə praktikada özünü doğrultdu.

Hazırda enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi dünya birliyinin diqqət mərkəzində olan ən mühüm məsələlərdəndir. Bu baxımdan, zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik ölkə kimi Azərbaycana dünya dövlətlərinin marağı getdikcə artır. Milli müstəqilliyin bərpasından sonra Avropaya inteqrasiya xətti götürmüş Azərbaycan qitə iqtisadiyyatının enerji daşıyıcılarına olan tələbatının ödənilməsinə öz töhfəsini verir. 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması ilə başlamış strateji tərəfdaşlıq artıq dönməz xarakter almışdır. Bir tərəfdən, neft və qaz ixracı milli iqtisadiyyatın inkişafında misilsiz rol oynayır, digər tərəfdən isə, ölkənin beynəlxalq aləmdə mövqelərinin möhkəmlənməsində vacib amil kimi çıxış edir. Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, energetika sahəsində Azərbaycan-Avropa əməkdaşlığının bütün potensialı hələ tam işə düşməmişdir. Enerji təchizatında Rusiyadan asılılığını azaltmaq üçün yollar axtaran Avropa Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi əhəmiyyət verir.
Ötən ilin noyabrında Bakıda keçirilmiş IV Enerji Sammiti bunun əyani nümayişi oldu. 21 ölkənin, o cümlədən Avropa Birliyinin üzvü olan 9 ölkənin dövlət və hökumət başçılarının, yüksək vəzifəli nümayəndələrinin qatıldığı sammitdə Xəzər dənizi hövzəsində hasil edilən neft və qazın dünya və Avropa bazarlarına çatdırılması yollarının şaxələndirilməsi məsələsi əsas müzakirə mövzusu idi.

Forum Azərbaycanın apardığı uğurlu enerji siyasətinin təntənəsi oldu. Doğrudan da, cəmi 15 il əvvəl Xəzərdəki neft-qaz yataqlarının dünyanın aparıcı şirkətlərinin iştirakı ilə istismar edilməsi, karbohidrogen ehtiyatlarının boru kəmərləri - Bakı-Supsa, Bakı-Novorossiysk, Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum ilə Avropa və dünya bazarlarına nəqli xəyal kimi görünürdü. Bütün bunlar artıq reallıqdır. Vaxtilə çoxlarının şübhə ilə yanaşdığı Xəzər-Qara dəniz-Aralıq dənizi enerji dəhlizi bu gün gerçəklikdir.

Beləliklə, Xəzər hövzəsi regionunda beynəlxalq əməkdaşlığın möhkəm təməli qoyulmuşdur. İndi Azərbaycan dünya iqtisadiyyatını neftlə təmin etməklə yanaşı, Türkiyə, Gürcüstan və Yunanıstana təbii qaz satır. Amma Xəzər hövzəsində beynəlxalq tərəfdaşlıq bununla məhdudlaşmır. Hələ istifadə olunmamış imkanlar çoxdur və mövcud potensialı tam hərəkətə gətirib dövlətlərarası əməkdaşlığı genişləndirmək üçün yeni-yeni layihələr müzakirəyə çıxarılır. Bakı Enerji Sammiti bu cəhətdən mühüm hadisə oldu. Söhbət Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının nəqlinin yeni marşrutundan - Xəzər-Qara dəniz-Baltik marşrutundan gedir. Sammit iştirakçıları yeni enerji tranziti məkanının yaradılması təşəbbüsünü alqışlayaraq bu işin davam etdirilməsinin vacibliyini vurğuladılar. Sözügedən təşəbbüs çərçivəsində "Sumatya" beynəlxalq boru kəməri müəssisəsinin təşkilati strukturunun yaradılması və Odessa-Brodı-Plotsk-Qdansk neft kəmərinin istismarı üçün görülən əməli tədbirlərdən məmnunluq ifadə edildi. Bakıda keçirilmiş zirvə görüşünün iştirakçıları həmçinin Xəzər hövzəsinin karbohidrogen ehtiyatlarının nəqli ilə bağlı digər layihələrin (Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya interkonnektoru, Nabukko və s.) həyata keçirilməsi üçün səylərini əlaqələndirmək barədə razılığa gəldilər.

Göründüyü kimi, reallaşdırılması nəzərdə tutulan layihələr həm region, həm də bütövlükdə Avropa üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Avrasiya məkanında beynəlxalq əməkdaşlığı keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldıracaq bütün bu layihələrin yeganə mənbəyi isə Xəzər dənizi, daha doğrusu, Azərbaycandır. Dövlətimizin səyi ilə yaradılmış karbohidrogen ehtiyatlarının nəqli şəbəkəsi Xəzər hövzəsinin digər ölkələrinin də marağına səbəb olur. Artıq xeyli müddətdir ki, Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərindən Qazaxıstan nefti də axır. Həm də Qazaxıstan bu kəmərlə ixrac etdiyi neftin həcmini artırmaq niyyətindədir. Gələcəkdə başqa bir Xəzəryanı ölkənin - Türkmənistanın da Cənubi Qafqazdan Avropaya doğru uzanan neft və qaz kəmərlərindən istifadə edəcəyi ehtimal olunur. Yeri gəlmişkən, Bakı Enerji Sammitində Türkmənistan nümayəndəsi də iştirak etmiş və ölkəsinin çoxşaxəli nəql marşrutlarının yaradılmasında maraqlı olduğunu bildirmişdir.

Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayan Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə çəkisi və nüfuzu da artır. Ölkəmiz nəinki yerləşdiyi regionda, həm də Avrasiyada aparıcı mövqelərə çıxır.

Yola saldığımız il həmçinin Azərbaycanla yaxın və uzaq xarici ölkələr arasında qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın genişlənməsi ilə səciyyəvi olmuşdur. Dost və qardaş ölkələrlə əlaqələrin dərinləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Eyni zamanda, regional və beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələr yüksələn xətlə inkişaf etmişdir. Xüsusilə, Avropa və Avratlantika məkanına inteqrasiya istiqamətində səylər intensivləşdirilmişdir. Eyni zamanda, Azərbaycan beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə öz töhfəsini vermişdir.

Mehdiyev A.

Azərbaycan.- 2009.- 9 yanvar.- S. 1, 5.