Əhalinin siyahıyaalınması ölkədə demoqrafik vəziyyətin necə olduğunu göstərəcək

Bir neçə aydan sonra ölkəmizdə əhalinin siyahıyaalınması həyata keçiriləcək. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin 7 iyun 2006-cı il tarixli fərmanına əsasən siyahıyaalmaya hazırlıq və tədbirin keçirilməsi, materialların işlənməsi, təhlil edilməsi və nəticələrin yayılması Dövlət Statistika Komitəsinə tapşırılıb. Həmin vaxtdan bəri komitə siyahıyaalmanın metodoloji materiallarının hazırlanması da daxil olmaqla nəzərdə tutulmuş bütün tədbirlərin icrasını təmin edib. Hələ 2006-cı ildə komitədə əhalinin siyahıyaalınması şöbəsi yaradılıb. Tədbirin mütəşəkkil keçirilməsi məqsədilə dövlət büdcəsində maliyyə vəsaiti ayrılıb.

Ölkədə demoqrafik vəziyyət, əhalinin sayı, tərkibi, yerləşməsi və digər əlamətləri haqqında geniş məlumat almaq üçüq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tövsiyələrinə uyğun olaraq hər 10 ildən bir keçirilən siyahıyaalma mühüm tədbirdir. Nazirlər Kabineti 12 sentyabr 2006-cı il tarixli qərarla ölkə Prezidentinin fərmanının icrasını təmin etmək məqsədilə siyahıyaalmaya hazırlıq işlərinin görülməsində ayrı-ayrı mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının, rayon, şəhər icra hakimiyyətlərinin vəzifələrini, onların həyata keçirilməsi müddətlərini müəyyən edib.

Dövlət Statistika Komitəsi aparatının rəhbəri Ziyad Abbasəliyev hazırlıq işləri barədə daha ətraflı məlumat verərək deyir:

- Tədbirin yüksək səviyyədə keçirilməsində və əhalinin siyahıyaalma ilə tam əhatə olunmasında mühüm əhəmiyyət daşıyan kartoqrafiya materiallarının hazırlanmasına dair təqvim planları təsdiq edilib. 57 şəhər, 124 qəsəbə, 69 iri kənd olmaqla cəmi 250 yaşayış məntəqəsinin sxematik planları və 58 rayonun xəritəsi hazırlanaraq yerli statistika orqanlarına təhvil verilib. Siyahıyaalmanın metodiki materiallarını, təşkilat planlarını, məlumatların işlənməsi texnologiyasını yoxlamaq məqsədilə keçən ilin aprel ayında Şamaxı rayonunda əhalinin sınaq siyahıyaalınması keçirilib. Təcrübə əldə etmələri üçün həmin tədbirdə digər yerli statistika orqanlarının rəhbərləri də iştirak ediblər.

Söhbət zamanı məlum oldu ki, qarşıdakı siyahıyaalmanın sorğu vərəqəsinin layihəsi evdə (ailədə) yaşayanların siyahısından, ev təsərrüfatının (ailənin) mənzil şəraitini əks etdirən 6 sualdan, ayrı-ayrılıqda hər bir şəxsi səciyyələndirən 29 sualdan ibarətdir. Sorğu vərəqəsinin strukturu, sualların yerləşmə prinsipi, qoyuluşu və ehtimal olunan cavablar elə tərtib edilib ki, həm sorğunu aparan siyahıyaalma işçiləri, həm də sorğu olunan şəxslər üçün çətinlik yaranmasın. Başqa sözlə desək, suallar və cavablar bir-birini tamamlamaqla qısa, aydın və hər kəs üçün anlaşılan olsun.

Nazirlər Kabineti yanında əhalinin siyahıyaalınmasına yardım komissiyasının üzvləri tərəfindən ümumi metodologiya prinsiplərinə uyğun olmaqla irəli sürülən hər bir təklif ciddi təhlil edilərək proqram layihəsində nəzərə alınıb. Proqramın tərkibində keçmiş siyahıyaalmaların, o cümlədən əhalinin 1999-cu il siyahıyaalınmasının və Şamaxıda keçirilmiş sınaq siyahıyaalmanın təcrübəsi əsas götürülüb. Proqrama (sorğu vərəqəsinə) daxil edilməsi nəzərdə tutulan sualların layihəsi baxılmaq, rəy, təklif və mülahizələri öyrənmək üçün aidiyyəti dövlət orqanlarına, elmi və ictimai təşkilatlara göndərilib. Daxil olan rəy və təkliflər nəzərə alınmaqla hazırlanmış sorğu vərəqəsinin layihəsi Dövlət Statistika Komitəsi yanında statistika şurasının iclasında müzakirə olunaraq bəyənilib. Onlar yenidən işlənərək əhalinin siyahıyaalınmasına yardım komissiyasında təkrar müzakirələrdən sonra proqram layihəsinin axırıncı variantı 2008-ci ilin avqust ayında təsdiq edilib. Sualların tərtibində mövcud təsnifatlardan istifadə olunub. Əldə olunacaq nəticələrin beynəlxalq metodologiyaya uyğun müqayisəliliyinin təmin edilməsinin zəruriliyi və yerli şərait nəzərə alınıb.

Bütün bunlardan əlavə, şəhər yaşayış məntəqələrində və əhalisinin sayı 5 min nəfərdən çox olan iri kəndlərdə evlərin siyahılarının tərtib edilməsi və daimi əhalinin yaşayış yeri üzrə uçotunun dəqiqləşdirilməsi üzrə hazırlıq işləri həyata keçirilib. Siyahılar üzrə materiallar Dövlət Statistika Komitəsinə təqdim edilib.

Z.Abbasəliyev vurğuladı ki, siyahıyaalmanın uğurla keçirilməsi hazırlıq tədbirlərindən çox asılıdır. Bu sahədə ən vacib məsələlərdən biri yaşayış məntəqələri üzrə daimi əhalinin uçot və qeydiyyatının əvvəlcədən dəqiqləşdirilməsi, şəhər yerlərində ünvanların qaydaya salınmasıdır. Ünvanlar qaydaya salınmadan, rayonların xəritələri və şəhər yerlərinin sxematik planları hazırlanmadan siyahıyaalma keçirmək mümkün deyil. Belə şəraitdə tədbir keçirilsə də, əhalinin tam qeydiyyata alınmasında qüsurlar olar.

Beləliklə, söhbət zamanı hazırlıq dövründə ortaya çıxan çətinliklər də bəlli oldu. Belə ki, 2008-ci il iyunun 1-dək rayon, şəhər icra hakimiyyətləri yaşayış məntəqələrinin adlarının və onların inzibati sənədlərinin dəqiqləşdirilməsini, ünvanların qaydaya salınması işini başa çatdırmalı idilər. Yerli icra hakimiyyətlərinə tapşırılmış həmin tədbirlərin olduqca vacib məsələ olması nəzərə alınaraq rayon, şəhər icra hakimiyyəti başçılarına onların vaxtında həyata keçirilməsinin zəruriliyi haqqında dəfələrlə xatırlatma məktubları göndərilib. Ən ciddi problem olan ünvanların qaydaya salınması ilə bağlı Nazirlər Kabineti tərəfindən 2006-cı ilin sentyabrında rayon, şəhər icra hakimiyyətlərinə göstəriş verilməsinə baxmayaraq əksər yerlərdə bu sahədə işlər zəif aparılıb. Dövlət Statistika Komitəsi bütün şəhər və rayonlarda ünvanların vəziyyətini öyrənmək məqsədilə seçmə qaydada dəfələrlə araşdırmalar apararaq mövcud çatışmazlıqlar, konkret ünvanlar göstərilməklə vəziyyəti aidiyyəti icra hakimiyyətlərinin nəzərinə çatdırıb.

Ünvanlarla bağlı ən ciddi problem Bakı, Sumqayıt, Gəncə şəhərlərində və Abşeron rayonundadır. Bu rayon və şəhərlərin, xüsusilə də Bakının mərkəzində, eləcə də ətraf qəsəbələrdə tikilmiş yeni binaların və çoxsaylı fərdi evlərin ünvan göstəriciləri vurulmur, yaxud onlara hüquqi ünvan verilmir. Bakının və Abşeron rayonunun ətraf qəsəbələrində və boş ərazilərdə tikilmiş minlərlə fərdi evdə ölkənin ayrı-ayrı regionlarında qeydiyyatda olan şəxslər məskunlaşıblar. Onların siyahıyaalınmasında ciddi problemlərlə qarşılaşmaq ehtimalı böyükdür.
Bəs qarşıdakı siyahıyaalma əvvəlkilərdən nə ilə fərqlənəcək? Bu dəfə 1999-cu il siyahıyaalmasından fərqli olaraq proqrama əhalinin coğrafi, demoqrafik, etik-mədəni, sosial-iqtisadi əlamətlərini və ev təsərrüfatlarının mənzil şəraitini əks etdirən bir sıra əlavə suallar daxil edilib. Təhsil, məşğulluq, işsizlik, yaşayış üçün gəlir mənbəyini və digər əlamətləri səciyyələndirən suallar genişləndirilərək təkmilləşdirilib.

İndi hazırlıq işləri demək olar ki, son mərhələyə qədəm qoyur. Siyahıyaalma materiallarının ölkənin şəhər və rayonlarından qəbul edilib işlənməsi, saxlanması üçün nəzərdə tutulan zalların təmiri, materialların işlənməsi məqsədilə qəbul ediləcək işçilər üçün lazım olan inventarların alınıb quraşdırılması, sayıcı çantalarının hazırlanması və rəflərin yerləşdirilməsi işi başa çatdırılıb. Siyahıyaalmanın şəhər və rayonlar üzrə təşkilat planları hazırlanıb müvafiq icra hakimiyyətlərinin başçıları ilə razılaşdırılaraq təsdiq edilib. Ölkə üzrə bütün yaşayış məntəqələrini əhatə etməklə 540 siyahıyaalma məntəqəsi, 3780 təlimatçı, 19000-ə yaxın sayıcı məntəqəsi yaradılıb. Ümumilikdə siyahıyaalmanın keçirilməsi üçün 24000 nəfərdən çox müvəqqəti işçi cəlb ediləcək.

Qarşıdakı dövrdə siyahıyaalma işçilərinin seçilib təsdiq olunmasını, təlimatlandırılmasını, əhalinin siyahıya alınacağı sahə və ərazilərdə sayıcıların ilkin gəzişlərinin keçirilməsini təmin etmək, aprelin 13-dən isə siyahıyaalmanın özünə start vermək planlaşdırılır.

Qeyd etmək lazımdır ki, siyahıyaalma hər bir şəxsi fərdi qaydada şifahi sorğulamaqla keçirilir. Bu zaman cavabları təsdiqləyən heç bir sənəd tələb olunmur. Azyaşlı uşaqlara və cavab vermək imkanı məhdud olan müxtəlif qüsurlu şəxslərə aid sorğu vərəqələri valideynlərin, yaxud onları himayə edən insanların cavablarına əsasən doldurulur.

Məcburi köçkünlər məskunlaşıb yaşadıqları ünvanda siyahıya alınacaqlar. Sorğu vərəqələrinin göstəriciləri elektron vasitələrlə işlənən zaman onların hər biri daimi sakini olduğu (tərk etdiyi) rayonun, şəhərin, kəndin və qəsəbənin əhalisinə daxil ediləcək.

Dövlət Statistika Komitəsi aparatının rəhbəri sonda onu da bildirdi ki, "Rəsmi statistika haqqında" qanuna uyğun olaraq fərdi məlumatların qorunmasına zəmanət verilir. Sorğu vərəqəsinin göstəriciləri kompüterlərə daxil edilərkən şəxssizləşdirilir. Yalnız bundan sonra ümumiləşdirilmiş yekun məlumatlardan ibarət siyahıyaalma məlumatları istifadəçilərə təqdim olunur.

Göründüyü kimi, siyahıyaalma ölkənin həyatında mühüm bir tədbirdir və onun müvəffəqiyyətlə keçirilməsində hər bir vətəndaşın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Ümidvarıq ki, ölkəmizin bütün sakinləri evlərinə gələn siyahıyaalma işçilərinin müraciətinə məsuliyyətlə yanaşacaq, onların suallarını dolğun və əhatəli şəkildə cavablandırmaqla öz vətəndaşlıq borclarını yerinə yetirəcəklər.

Sadıqlı F.

Azərbaycan.- 2009.- 9 yanvar.- S. 6.