Dünya tarixində maliyyə və iqtisadi böhran ili kimi qalacaq 2008-ci Azərbaycan

üçün növbəti uğurlu il olmuşdur:

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin

2008-ci ildə sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş

geniş iclası keçirilmişdir

Maliyyə naziri Samir Şərifovun çıxışı

- Möhtərəm cənab Prezident!

Hörmətli iclas iştirakçıları!

Yola saldığımız 2008-ci il Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən 2003-cü ildə müəyyən edilmiş iqtisadiyyatın inkişaf tempinin sürətləndirilməsi strategiyasının həyata keçirilməsinin növbəti uğurlu mərhələsi kimi ölkəmizin çağdaş tarixinə daxil olmuşdur.

2008-ci ilin dövlət və icmal büdcələrinin operativ icra göstəricilərində də bunu aydın şəkildə görmək olar.

Belə ki, 2008-ci ildə dövlət büdcəsinin mədaxil proqnozu 10 milyard 484 milyon manata qarşı 10 milyard 763 miylon manat və ya 102,7 faiz icra olunmuşdur. Bu da 2007-ci ilə nisbətən 4 milyard 756 milyon manat və ya 79,2 faiz çoxdur.

Vergilər Nazirliyi tərəfindən 5 milyard 380 milyon manat proqnoza qarşı icra 5 milyard 694 milyon manat və ya 105,8 faiz olmuşdur ki, bu da proqnoza nisbətən 314 milyon manat, 2007-ci illə müqayisədə isə 1,2 milyard manat və ya 26,2 faiz çoxdur.

Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən proqnoza 100 faiz əməl edilməklə, dövlət büdcəsinə 1 milyard 110 milyon manat vəsait daxil olmuşdur ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 338 milyon manat və ya 43,8 faiz çox deməkdir.

Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə nəzərdə tutulmuş miqdarda, yəni 3 milyard 800 milyon manat məbləğində transfert daxil olmuşdur.

2008-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 10 milyard 680 milyon manat və ya 96,6 faiz icra edilsə də, bu, 2007-ci ildəkindən 4 milyard 594 milyon manat və ya 75,5 faiz çoxdur.

2008-ci ildə də sosialyönümlü tədbirlər üzrə xərclərin maliyyələşdirilməsi diqqətdə olmuşdur. Bu məqsəd üçün 2 milyard 312 milyon manat vəsait sərf edilmişdir ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 642 milyon manat və ya 38,4 faiz çoxdur.

2008-ci ildə 2007-ci illə müqayisədə dövlət büdcəsinin cari xərclərində sosialyönümlü tədbirlər üzrə xərclərin tərkib hissəsi olan sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 42,2 faiz, səhiyyə xərcləri 34,6 faiz, təhsil xərcləri 35,5 faiz, mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi xərcləri 47,1 faiz artmışdır.

2008-ci ildə əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması, büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda çalışan işçilərin əmək haqlarının artırılması üçün ölkə Prezidenti tərəfindən bir sıra sərəncamlar imzalanmışdır. Bu sərəncamlarla elm, təhsil, səhiyyə, sosial təminat, mədəniyyət sahələrində, habelə dövlət büdcəsindən maliyyələşən digər təşkilatlarda çalışanların aylıq əmək haqları orta hesabla 50 faiz, Milli Elmlər Akademiyasının tabeliyində olan elmi tədqiqat müəssisələrində çalışanların əmək haqları 50 faiz, ali təhsil müəssisələrində çalışanların əmək haqları iş stajından və tələbələrin sayından asılı olaraq 50 faizdən 2 dəfəyə qədər, aspirantlara, ali, orta ixtisas, peşə məktəbləri və peşə liseylərinin tələbələrinə və şagirdlərinə verilən təqaüdlərin aylıq məbləği orta hesabla 40 faiz artırılmış, minimum aylıq əmək haqqının, əmək pensiyalarının baza hissəsinin məbləğləri 50 faiz artırılaraq 75 manata çatdırılmış, məcburi köçkünlərə verilən aylıq müavinətin məbləği 50 faiz artırılmışdır.

2008-ci il məcburi köçkünlərin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində də mühüm mərhələ olmuşdur. İl ərzində məcburi köçkünlərin yeni, hər cür sosial infrastruktura malik qəsəbələrə köçürülməsi məqsədlərinə 145 milyon manat vəsait sərf olunmuş, son çadır düşərgəsi ləğv edilmiş, beləliklə, ölkə Prezidentinin Azərbaycanda bir dənə də çadır düşərgəsi qalmayacağına dair tapşırığı tam icra edilmişdir.

Gənc nəslin idmana və sağlam həyat tərzinə marağının artırılması məqsədi ilə bilavasitə Prezident İlham Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və göstərişi əsasında idmanın inkişafına 2008-ci il dövlət büdcəsindən, investisiya xərcləri də daxil olmaqla 125 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bunun nəticəsində hesabat ilində bir çox irimiqyaslı və nüfuzlu beynəlxalq yarışların ölkəmizdə keçirilməsinə nail olunmuş, öz növbəsində, idmançılarımız tərəfindən beynəlxalq yarışlarda, xüsusilə də Pekin Olimpiadasında qazanılan mükafatların sayı artmışdır.

Hesabat ilində aqrar sektora dövlət qayğısı daha da artırılmış, fermer təsərrüfatlarına güzəştli şərtlərlə kreditlərin verilməsi, lizinq xidmətinin yaxşılaşdırılması, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi üçün büdcədən Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna 80 milyon manat, "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə 40 milyon manat, Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə 5 milyon manat vəsaitin ayrılması təmin edilmişdir. Bundan əlavə, cins damazlıq mal-qaraya və mineral gübrələr alınmasına, mineral gübrələrin və texnikanın saxlanması üçün xüsusi anbarların tikintisinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan 25 milyon manat vəsait ayrılması təmin edilmiş, ərzaq təhlükəsizliyi tədbirlərinin görülməsi məqsədlərinə 50 milyon manat yönəldilmişdir.

Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət tərəfindən maliyyə dəstəyi tədbirlərinin davamı olaraq 652 min fiziki və hüquqi şəxsə əkin sahəsinin becərilməsində istifadə edilmiş yanacaq və motor yağlarına, mineral gübrələrin güzəştlə satılmasına, buğda və çəltik istehsalçılarına səpilən hər hektar sahəyə görə yardımın verilməsi təmin edilmiş, bu məqsədə 76,5 milyon manat vəsait sərf olunmuşdur. Bunun nəticəsində kənd təsərrüfatında becərilən əkin sahələri və məhsuldarlıq nəzərəçarpacaq dərəcədə artmışdır.

Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlərdə mövqelərinin möhkəmlənməsi, Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq aləmdə sürətlə artan nüfuzunun məntiqi nəticəsi kimi 2008-ci il ərzində ölkəmizdə bir sıra mötəbər beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi, habelə ölkəmizin Suriya Ərəb Respublikasında yeni səfirliyinin və Qazaxıstanın Aktau şəhərində Baş konsulluğunun fəaliyyətə başlaması ilə bağlı xərclər dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilmişdir. Eyni zamanda Qırğızıstanda, Myanma İttifaqında, Pakistan İslam Respublikasında, Çin Xalq Respublikasında, Yəmən Respublikasında, Tacikistan Respublikasında və Fələstin Muxtariyyətində baş vermiş təbii və humanitar fəlakətlərin aradan qaldırılması ilə bağlı maliyyə yardımları üçün dövlət büdcəsindən vəsait ayrılması təmin edilmişdir.

Dövlət büdcəsi xərclərinin strukturu üzrə 2008-ci ildə 2007-ci ilə nisbətən sənaye və tikinti xərcləri 2,2 dəfə, mənzil və kommunal təsərrüfatı xərcləri 69,5 faiz, müdafiə xərcləri 62,8 faiz, ümumi dövlət xidməti xərcləri 41 faiz, məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq orqanlarının saxlanılması xərcləri 23,8 faiz, aqrar və ətraf mühitin mühafizəsi xərcləri 13,9 faiz çox olmuşdur.

2008-ci ildə həlli vacib hesab olunan tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan 154 milyon manat, dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmayan bir sıra tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə isə dövlət büdcəsinin ehtiyat fondundan 115,7 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Möhtərəm cənab Prezident!

Son illər dünya əmtəə bazarlarında yaranmış əlverişli konyuktura nəticəsində dövlət büdcəsinin və Dövlət Neft Fondunun gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Artan gəlirlər iqtisadiyyata, ilk növbədə, sosial və fiziki infrastruktur sahələrinə investisiya qoyuluşuna yönəldilmişdir.

2008-ci ildə dövlət investisiya qoyuluşu xərclərinə dövlət büdcəsindən 4 milyard 276 milyon manat (2007-ci illə müqayisədə 2,2 dəfə çox), Dövlət Neft Fondundan 453 milyon manat, dövlət zəmanəti ilə alınmış xarici kreditlər hesabına 430 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Ötən ildə dövlət investisiya xərclərindən təhsil obyektlərinin tikintisi və təmirinə 214 milyon manat, səhiyyə obyektlərinin tikintisi və təmirinə 204 milyon manat vəsait istifadə olunmuşdur.

Mədəniyyət və turizm obyektlərinin tikintisi və əsaslı təmirinə, o cümlədən mədəni-tarixi irsimizin qorunub saxlanılmasına, tarixi, dini abidələrin bərpası və yenidən qurulmasına, milli ifaçılıq sənətinin inkişafına 171,6 milyon manat vəsait xərclənmişdir.

2008-ci ildə nəqliyyat infrastrukturuna 1 milyard 582 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bu vəsait hesabına ölkə ərazisində respublika əhəmiyyətli avtomobil yollarının, yol qovşaqlarının, piyada keçidlərinin, regionlarda çaylar üzərində körpülərin, yeni və mövcud metro stansiyalarının tikintisi və yenidən qurulması, habelə yeni gəmi-bərələrin və tankerlərin, dəmir yolu və metro vaqonlarının və ixtisaslaşmış avadanlıqların alışı həyata keçirilmiş, Lənkəran və Zaqatalada beynəlxalq statusa malik hava limanları istismara verilmişdir.

Penitensiar müəssisələrinin maddi-texniki təminatının yaxşılaşdırılması, cəzaçəkmə və islah-müalicə müəssisələrinin əsaslı təmir və yenidənqurma işlərinə 69,9 milyon manat, müdafiə və hüquq-mühafizə orqanlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə 315 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Ölkəmizin enerji təhlükəsizliyini və regionların elektrik enerjisinə və qaza olan tələbatını təmin etmək məqsədi ilə 312 milyon manat, o cümlədən Səngəçalda gücü 300 MVt olan modul tipli elektrik stansiyasının tikintisinə 262,8 milyon manat, habelə paylayıcı elektrik şəbəkələrinin yenidən qurulmasına 120 milyon manat vəsait sərf edilmiş, ölkənin hər bir regionuna qaz çatdırılması barədə ölkə Prezidentinin tapşırığı icra olunaraq, regionların qazlaşdırılmasına 82,1 milyon manat vəsait yönəldilmişdir.

2008-ci ildə meliorativ işlərin yerinə yetirilməsinə, meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin, içməli su təminatı və kanalizasiya sistemlərinin tikintisi və əsaslı təmirinə 268,2 milyon manat vəsait sərf edilmişdir. Həmçinin hesabat ilində Naxçıvan Muxtar Respublikasında və ölkənin digər rayon və şəhərlərində yenidənqurma və bərpa işlərinin aparılmasına 33 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Ötən il ərzində Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına məcburi köçkünlər üçün yaşayış qəsəbələrinin tikintisi, Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması, Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun çəkilişi layihələrinin maliyyələşdirilməsi davam etdirilmişdir.

2008-ci ilin sonuna ölkəmizin daxili və xarici dövlət borcu 2 milyard 686 milyon manat səviyyəsində və ya ümumi daxili məhsulun 7,1 faizinə bərabər olmuş, adambaşına düşən dövlət borcumuz 310,5 manat, xarici dövlət borcumuz isə 330 ABŞ dolları təşkil etmişdir.

Möhtərəm cənab Prezident!

Hörmətli iclas iştirakçıları!

Ötən 2008-ci il 2003-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş yeni siyasi-iqtisadi dövrün ilk 5 illik mərhələsini yekunlaşdırmışdır. Əminliklə demək olar ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bu müddət ərzində həyata keçirdiyi xarici və daxili siyasət nəticəsində Azərbaycan dövləti üçün ən taleyüklü bir çox sosial-iqtisadi məsələlər həll edilmişdir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəmərinin istismara verilməsini və digər transmilli layihələrin bünövrəsinin qoyulmasını, dövlətimizin beynəlxalq miqyasda nüfuzunun daha da artmasını, regionda aparıcı mövqelərə çıxmasını, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə yönəldilmiş möhtəşəm hərbi quruculuq və diplomatik fəaliyyət üzrə səyləri, ölkədə yoxsulluq səviyyəsinin 3 dəfədən çox azaldılmasını, son çadır şəhərciyinin ləğv edilməsini, Azərbaycanın iqtisadiyyatında müstəsna ikidəfəlik real artımı, onun keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırılmasını, xalqın rifahının əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmasını və s. işləri qətiyyətlə bunların sırasına aid etmək olar.

Müdrik xalqımız son beş ildə əldə olunmuş nailiyyətləri və tərəqqini, görülmüş işləri layiqincə qiymətləndirərək cənab İlham Əliyevi ikinci müddətə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçmiş, bununla da xalqın rifahının təmin edilməsinə yönəlmiş siyasi-iqtisadi kursun növbəti illərdə də davam etdirilməsinə tam dəstək vermişdir.

Möhtərəm cənab Prezident!

2008-ci ilin ikinci yarısında Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı əlverişsiz xarici mühit şəraitində davam etmişdir. Belə ki, dünyanın aparıcı iqtisadi gücü sayılan Amerika Birləşmiş Ştatlarının qeyri-standart və riskli ipoteka kreditləri bazarında hələ 2007-ci ildə yaranmış problemlər bir sıra maliyyə-bank və əmlak bazarı qurumlarını iflasa düçar edərək artıq 2008-ci ildə bütünlüklə ABŞ-da, sonradan isə Avropa və Asiya ölkələrində kəskin maliyyə böhranına gətirib çıxarmışdır. Dünya maliyyə böhranı aparıcı iqtisadiyyatlarda maliyyə-bank sektorunu sarsıtmış, bir çox nəhəng maliyyə qurumlarının iflasa uğraması, tam və ya qismən milliləşdirilməsi ilə nəticələnmişdir. Maliyyə böhranının törətdiyi fəsadlar iqtisadiyyatın real sektoruna mənfi təsiri gücləndirmiş, iqtisadi artım templərinin aşağı düşməsinə və nəticə etibarilə qlobal iqtisadiyyatın tənəzzül dövrünə keçməsinə, istehlakın və tələbatın qlobal miqyasda kəskin enməsinə səbəb olmuşdur.

Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, 2008-ci ilin sonuna dünyanın aparıcı fond birjalarının indeksləri dəyərini ən azı 40 faiz itirmişdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin fond birjalarına dəyən ziyan isə daha güclü olmuş və bu birjaların indeksləri 50-75 faiz arasında aşağı düşmüşdür. Qlobal tələbatın azalması səbəbindən dünya əmtəə bazarlarında da kəskin qiymət ucuzlaşması baş vermişdir. Bu baxımdan ötən müddət ərzində neftin qiymətinin 4 dəfə, əlvan və qara metalların və digər əmtəə mallarının qiymətinin isə 2-2,5 dəfə ucuzlaşması xüsusilə vurğulanmalıdır.

Bunların nəticəsində bir çox sənaye müəssisələri istehsal həcmini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmış və ya tam dayandırmış, habelə yük daşımalarının həcmi aşağı düşmüşdür. Tənəzzülün məntiqi nəticəsi olaraq həm maliyyə, həm də sənaye sektorunda çalışan işçilərin çoxsaylı ixtisarı qaçılmaz olmuşdur.

Dünyada baş verən maliyyə böhranı, istisnasız olaraq, bütün ölkələri, o cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyatını da ciddi sınaqlarla üz-üzə qoymuşdur. 2008-ci il üzrə ölkəmizdə ümumi daxili məhsulun artım səviyyəsi ikirəqəmli olsa da, son iki ay ərzində iqtisadi artım tempinin azalması səbəbindən hesabat ilinin ortasında proqnozlaşdırıldığından aşağı olmuşdur.

2008-ci ildə qlobal böhranın fəsadları Azərbaycan iqtisadiyyatına sirayət etsə də, qeyd edilməlidir ki, ölkə Prezidentinin tapşırığı ilə həyata keçirilmiş qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində böhranın mənfi təsirləri ötən il ərzində ölkə iqtisadiyyatında praktiki olaraq hiss olunmamışdır. Bununla belə, son təhlillər göstərir ki, artıq bütün dünya ölkələrinin üzləşdiyi maliyyə və iqtisadi böhran ehtimal edildiyindən daha dərin, sarsıdıcı və uzunmüddətli olacaqdır. Ən optimal ssenarilərə əsasən onun yalnız 2010-cu ilin sonu, 2011-ci ilin əvvəlində başa çatacağı gözlənilir. Bu isə 2009-cu ildə böhranın ölkə iqtisadiyyatına təsirinin daha qabarıq olacağı ehtimalını gücləndirir.

Lakin, zənnimizcə, bu, hər hansı təşvişə düşməyi deyil, reallığı qəbul edərək böhran şəraitinə uyğun müvafiq iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsini və davranış qaydalarına ciddi riayət edilməsini tələb edir. Belə ki, büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda maliyyə nizam-intizamına diqqət artırılmalı, lüzumsuz xərclər, təxirə salına biləcək səfərlər, malalmaları, tədbirlər ixtisar olunmalıdır. Kommunal, istehlak, enerji, yanacaq, qaz, su sərfiyyatı qənaətlə aparılmalıdır. Kommunal sektorda fəaliyyət göstərən təşkilatlar tərəfindən alınan materialların və yanacağın dəyərinin vaxtında və tam ödənilməsi, fiskal orqanlar tərəfindən vergi və rüsumların dövlət büdcəsinə toplanması şəksiz təmin olunmalıdır.

Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, böhranın yaratdığı iqtisadi problemlərin universal həlli yolları mövcud deyildir. Başqa dövlətlərin təcrübəsi nəzərə alınsa da, onun bilavasitə təkrar edilməsi məqsədəuyğun hesab oluna bilməz. Böhrana qarşı görülən tədbirlər hər bir ölkənin iqtisadiyyatının özəl xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir.

2008-ci ildə böhranla mübarizə məqsədi ilə dünyada həyata keçirilmiş tədbirlərin təhlili göstərir ki, xarici və daxili borcu az olan, eyni zamanda yüksək maliyyə-valyuta ehtiyatlarına malik olan ölkələr böhrana daha hazırlıqlı və dayanıqlı olmuşlar. Məhz buna görə həm Beynəlxalq Valyuta Fondunun, həm də dünyanın aparıcı reytinq agentliyi olan "Standart&Poors" şirkətinin qənaətlərinə görə, Azərbaycan iqtisadiyyatının böyük imkanlara malik olması və dayanıqlılığı, habelə ölkə rəhbərliyi tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi siyasət respublikamızın dünya böhranının nəticələrini digər ölkələrlə müqayisədə daha asan dəf edəcəyinə zəmin yaradır. Ötən ilin dekabrında "Standart&Poors" şirkətinin Azərbaycana verdiyi reytinq də bunu təsdiqləyir.

Qeyd edilənlərə son illər ərzində Heydər Əliyev neft strategiyasının həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycanda xarici valyuta ehtiyatlarının ildən-ilə artmasını, xarici və daxili dövlət borcunun səviyyəsini aşağı həddə saxlamaqla səlis idarə olunmasını əsas kimi göstərmək olar.

2009-cu ildə dövlət büdcəsi gəlirlərinin sabit icra edilməsində Dövlət Neft Fondunun müstəsna rolu olacaqdır. Belə ki, dünya bazarında neftin qiymətinin dəyişkənliyinə baxmayaraq, Neft Fondundan dövlət büdcəsinə manatla edilən transfertlər dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş maliyyə öhdəliklərinin tam və şəksiz təmin edilməsinə, ilk növbədə pensiyaların, təqaüdlərin, sosial müavinətlərin, əmək haqlarının tam ödənilməsinə, ən vacib sosial əhəmiyyətli proqram və tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə, habelə icrasına əvvəlki illərdə başlanılmış investisiya layihələrinin başa çatdırılmasına, qəbul edilmiş inkişaf proqramlarının həyata keçirilməsinə imkan verəcəkdir.

Möhtərəm cənab Prezident!

Hörmətli iclas iştirakçıları!

İcazə verin, əminliyimi bildirim ki, cənab Prezident, Sizin rəhbərliyiniz altında Azərbaycan hökuməti zamanın çağırışlarına layiqli cavab verəcək, ölkəmizin maliyyə orqanları Azərbaycan xalqının rifahının təmin edilməsinə yönəldilmiş siyasi-iqtisadi kursunuzun 2009-cu ildə də əzm və peşəkarlıqla həyata keçirilməsində səylərini əsirgəməyəcəklər.

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm!

Azərbaycan.-2009.-17 yanvar.-S.2.