Dünya tarixində maliyyə və iqtisadi böhran ili kimi qalacaq 2008-ci Azərbaycan üçün növbəti uğurlu il olmuşdur: Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2008-ci ildə sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş geniş iclası keçirilmişdir

Milli Bankın İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmovun çıxışı

- Möhtərəm cənab Prezident!

Hörmətli iclas iştirakçıları!

Ötən 2008-ci il iqtisadi inkişaf və quruculuq tariximizdə çox uğurlu bir il kimi artıq öz yerini tutubdur. 2008-ci ildə də ölkə öz yüksək inkişaf dinamikasını və bu sahədə dünyada liderlik mövqeyini qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuşdur.

Həyata keçirilən iqtisadi islahatların miqyası, dərinliyi və keyfiyyəti imkan vermişdir ki, ölkə dünyada bu sahədə də liderlik mövqeyinə çıxsın və özünü artıq yeni bir keyfiyyətdə - lider islahatçı dövlət kimi təqdim etsin. Nəhayət, bu nəticələr dünyada dərinləşən iqtisadi və maliyyə böhranı şəraitində əldə olunmuşdur. Mürəkkəb xarici risklər və çağırışlar şəraitində milli iqtisadiyyatımız ötən il yüksək dayanıqlılıq və sabitlik nümayiş etdirmişdir.

Bütün bunlar son beş ildə möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında reallaşdırılan, dərin milli maraqlara əsaslanan, hərtərəfli düşünülmüş iqtisadi strategiyanın və iqtisadi siyasətin məntiqi nəticəsidir.

Möhtərəm cənab Prezident!

Qlobal iqtisadi böhran şəraitində milli iqtisadiyyat nəinki öz tarazlığını qorumuş, hətta qeyri-neft sektoru tarixdə ən yüksək - 16 faizə qədər artım sürəti nümayiş etdirmişdir. Ölkədə illik inflyasiya ötən ilə nisbətən bir qədər səngiməyə doğru getmişdir. Bildiyiniz kimi, ilin birinci yarısında bəzi beynəlxalq təşkilatlar ölkədə inflyasiyanın 25-27 faiz səviyyəsində olacağını proqnozlaşdırırdılar. Qlobal amillərin, o cümlədən daxili siyasətin nəticəsində inflyasiya səviyyəsi proqnozlaşdırılan səviyyədən aşağı - 20 faiz olmuşdur. Bu ilə olan inflyasiya isə təxminən 16 faiz səviyyəsindədir. Bu bizə bu ilin inflyasiya nəticələrinə nikbinliklə baxmağa imkan verir. Bizim hesablamalarımıza görə, bu il inflyasiyanın birrəqəmli səviyyəsinə nail olmaq realdır və biz bu nəticəni əldə etməyə çalışacağıq. Milli valyutanın məzənnəsi aparıcı valyutalara nisbətən sabit qalmışdır, manat dollara nisbətdə dəyərini 5 faizdən çox, avroya nisbətdə isə 9 faizdən çox möhkəmləndirmişdir. Bildiyiniz kimi, dünyanın bir sıra aparıcı ölkələrində valyuta məzənnəsində olduqca kəskin dəyişmələr var. Qonşu ölkələrdəki vəziyyət isə yəqin ki, hamıya yaxşı məlumdur.

Bir çox ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanın xarici maliyyə mövqeyi daha da yaxşılaşmışdır. 2007-ci illə müqayisədə ölkənin ödəmə balansının profisiti 2 dəfə artmış, ilkin qiymətləndirməyə görə 18 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Halbuki bir çox qonşu ölkələr ödəmə və xarici ticarət balansının kəskin pisləşməsi və ölkədən əhəmiyyətli kapital axını ilə üzləşibdir.

Ən ümumi makroiqtisadi göstərici olan adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcminə və Beynəlxalq Valyuta Fondunun qiymətləndirmələrinə görə, manatın paritet qiymətlərində bu rəqəm 10000 ABŞ dolları səviyyəsinə çatmışdır.

Cənab Prezident, nominal rəqəm 6000 dollar, amma paritet qiymətlərdə 10000 dollardır. Budur 2008-ci ilin əsas nəticələri və bütövlükdə beşillik bir dövrün başlıca yekunları.

Ölkə qlobal maliyyə-iqtisadi böhranını kifayət qədər hazırlıqlı qarşılamışdır. Beynəlxalq təşkilatların fikrincə, Azərbaycan iqtisadiyyatı böhrana davamlı ölkələrin aparıcı qrupundadır. Uğurla həyata keçirilən neft strategiyasından əldə edilən gəlirlər hesabına ölkənin etibarlı təhlükəsizlik "yastığı" formalaşmışdır. Bu "yastıq" ortamüddətli dövrdə ölkənin büdcə-valyuta sabitliyinin təmin edilməsi üçün yetərli səviyyədədir.

Ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 18 milyard ABŞ dollarından artıqdır. Bu, dövlət borcundan 3 dəfədən çox, özəl sektorun da borcu nəzərə alınmaqla, məcmu xarici borcdan 2 dəfədən çoxdur. Ehtiyatlar qeyri-neft sektorunun əmtəə və xidmət idxalını 27 ay ərzində maliyyələşdirmək üçün kifayət edir. Toplanmış ehtiyatlar hesabına ölkə ən kritik qlobal şəraitdə belə yaxın illər ərzində öz maliyyə ehtiyaclarını fasiləsiz ödəmək iqtidarındadır.

Bəzən belə bir fikir yürüdülür ki, milli iqtisadiyyatımızın nümayiş etdirdiyi sabitlik onun qlobal iqtisadiyyata nisbətən zəif inteqrasiyası ilə əlaqədardır. Fikrimizcə, bu fikir yanlışdır. Ölkə qlobal iqtisadiyyata kifayət qədər sıx inteqrasiya olunur. Məsələn, ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi ÜDM-in 90 faizini təşkil edir. Ölkənin başlıca ixrac məhsulu olan neftin bir barelinin qiymətinin 10 dolları həcmində tərəddüd etməsi ilə onun dəyəri 2.2 milyard ABŞ dollarıdır. Gördüyünüz kimi, bu olduqca yüksək inteqrasiya səviyyəsidir. Milli iqtisadiyyatımızın gücü onun zəif inteqrasiyasında deyil, potensialında və güclü tərəflərindədir.

2008-ci ildə bank sektoru da ciddi qlobal çağırışlarla üzləşmişdir. Əgər biz dünyada baş verən böhranın məntiqinə baxsaq görərik ki, o, başlıca olaraq maliyyə sektorundan başlayır, sonra real sektora, sosial sektora sirayət edir. İndi müşahidə etdiyimiz bir sıra ölkələrdə isə çox ciddi sosial və siyasi böhranlara keçir.

Azərbaycanın bank sektoru ötən ildə iki ciddi amillə üzləşmişdir. Bunların hər ikisi xarici aləmdən gəlmişdir. Birincisi, dünya maliyyə bazarlarında, ümumiyyətlə, pul bazarının birdən yoxa çıxmasıdır. Yəni, ilin birinci yarısında pul bazarında kifayət qədər təklif var idi və Azərbaycan bankları bundan əhəmiyyətli dərəcədə istifadə edirdilər. Birdən-birə bu bazar dayandı. İkincisi, təbii ki, biz psixoloji inteqrasiyadan, informasiya inteqrasiyasından danışmalıyıq. Azərbaycan vahid dünya informasiya məkanındadır. Dünyada maliyyə nəhənglərində baş verən hadisələr, onların müflisləşməsi, dövlət tərəfindən onların milliləşdirilməsi, təbii ki, Azərbaycanın maliyyə sektoruna, əmanətçilərə, bankların kreditorlarına və sahiblərinə də mənfi təsir göstərmişdir.

Cənab Prezident, bütün bunları nəzərə alaraq, 2007-ci ilin sonunda mən bank sektorundakı vəziyyəti Sizə məruzə edəndə, Siz bir sıra göstərişlər verdiniz. Bu göstərişlər başlıca olaraq, bank sektorundakı vəziyyətlə, oradakı olduqca yüksək artım sürəti ilə əlaqədar idi. Həyat göstərir ki, Sizin bu göstərişləriniz və onların həyata keçirilməsi, reallaşdırılması ona gətirib çıxardı ki, Azərbaycanın bank sektoru da böhrana yaxşı hazırlaşmış şəkildə daxil oldu. Sektor xarici bazarlardan 2,5 milyard dollara qədər zəmanətsiz kredit cəlb etmişdi. Bu, bütövlükdə öhdəliklərin 25 faizi səviyyəsində idi və biz bunu həmin səviyyədə sabitləşdirməyə nail olduq. Bir sıra ölkələrdə bu göstərici 70 faizə və bəzən ÜDM-in 90-100 faizinə çatmışdır. Məsələn, qonşu Qazaxıstan böhranın ən ilk başladığı dövlət idi. Biz bu təcrübəni nəzərə alaraq çox konservativ səviyyədə borcu saxladıq və keçən il Azərbaycan bankları xarici borcların bir hissəsini - 1 milyard dollarını geri qaytardılar. Cari ildə də 1,5 milyard dollar qaytarılacaqdır. Artıq yanvarın ilk günlərində 100 milyon dollar qaytarılıb və bununla əlaqədar heç bir problem yoxdur.

Bir sıra qabaqlayıcı tədbirlər həyata keçirildi, banklara olan tələblər sərtləşdirildi. Lakin bu tələblər təkcə sərtləşdirmə istiqamətində deyildi. Bank sektoruna fəal yardım göstərildi. Bildiyiniz kimi, il ərzində Milli Bankın pul siyasəti yumşaldıldı, faiz dərəcələri bir neçə dəfə aşağı salındı. Biz məzənnə siyasətində dəyişkənliyi bank sektorunda, maliyyə sektorunda sabitliyin təmin edilməsinə yönəltdik və ehtiyat tələblərinin aşağı salınması nəticəsində banklara əlavə olaraq 400 milyon manatdan yuxarı, yəni yarım milyard dollara qədər likvid vəsait verildi. Bu, bütövlükdə vəziyyətin sabitləşməsində öz rolunu oynadı.

11 ayın nəticələrinə görə, iqtisadiyyata kredit qoyuluşu 46 faiz, əmanətlər isə 32 faiz artmışdır. Bunlar yaxşı göstəricilərdir. Bütövlükdə, bank sektorunun likvidlik səviyyəsi onun xarici borcu səviyyəsindədir. Bu da yaxşı sabitlik göstəricisidir. Amma bizi narahat edən bir məsələ son üç ayda bank sektorunda əsas göstəricilərin sabitləşməsidir. Bu əmanət bazasının sabitliyidir, o cümlədən kreditlərin verilməsinin sabitləşməsidir. Bildiyiniz kimi, son beş ildə bank sektoru bütün göstəricilərini 10 dəfə artırmışdır. Bu dövrdə ölkədə işgüzar fəallığın formalaşmasında bank sektoru olduqca fəal rol oynamışdır. Bu baxımdan biz hesab edirik ki, bütövlükdə, bankların təklif etdiyi xidmətlərdə, xüsusilə də kredit xidmətlərində müəyyən məhsulların azalması və yaxud da dayanması bir qədər həyəcanlı faktdır və mən 2009-cu ilin vəzifələrində bu məsələyə qayıdacağam.

İnflyasiyanın stabilləşməsini və xarici likvidlik mənbələrinin azalmasını nəzərə alaraq Milli Bank maliyyə sabitliyini qorumaq üçün özünün pul-kredit siyasətində mühüm təshihlər etdi, faiz dərəcələrini yumşaltdı. Bu, bütün dünyada baş verir.

Bildiyiniz kimi, indi aparıcı ölkələrdə faiz dərəcəsi faktik olaraq sıfır səviyyəsindədir və bu istiqamətdə işlər davam etdiriləcəkdir.

Xarici çağırışlar və 2009-cu ilin əsas vəzifələri.

Cənab Prezident!

Siz öz giriş nitqinizdə artıq bu vəzifələrin bir neçəsini qeyd etdiniz. Bu gün bütün dünyada böhrandan çıxmağın metodologiyası, yolları axtarılır. Bu yaxınlarda Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə məsləhətləşmələrimiz başa çatdı.

Cənab Prezident, bu günə qədər olan diskussiyalara baxmayaraq, BVF bizim seçdiyimiz inkişaf yolunun düzgünlüyünü faktik olaraq dolayısı ilə etiraf etmişdir. Onların əsas təklifi odur ki, bugünkü şəraitdə də xərc siyasəti, fəal infrastruktur quruculuğu, güclü sosial siyasət davam etdirilməlidir və Azərbaycanın böhrana girməməsi üçün ən optimal yol bundan ibarətdir. Bu gün yeni ABŞ Administrasiyasının təqdim etdiyi planın quruluşuna, siyasi dizaynına baxsaq görərik ki, məhz belə bir inkişaf modeli təqdim olunub: infrastruktur, sosial siyasət, ictimai işlər və s.

Hesab edirəm ki, cari ildə də Azərbaycanın qarşısında duran vəzifə doğrudan da nadirdir. Yəni, başqa ölkələr böhrandan çıxmaq yollarını axtarır, bizim isə vəzifəmiz böhranın, xarici mənfi təsirlərin neytrallaşdırılması yolu ilə mövcud inkişaf xəttinin davam etdirilməsi əsasında böhrana girməməkdir. Bunun üçün kifayət qədər zəmin var, artıq mən bu haqda danışdım. Təsdiq olunmuş büdcə kifayət qədər fəal ictimai xərclərin həyata keçirilməsinə imkan verir. Bu, fəal infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsidir. Büdcədə 25 faizdən çox sosial xərclər nəzərdə tutulmuşdur.

Bütün hökumət üzvlərinin burada olmasını nəzərə alaraq mən xüsusilə qeyd etmək istərdim ki, ötən illərdən fərqli olaraq, bu xərclərin çox vaxtında düzgün bölüşdürülməsi və iqtisadiyyata ötürülməsi olduqca vacibdir. Çünki ötən illərdəkinə nisbətən bu il həmin xərclərin vaxtında başlanması, bu layihələrin vaxtında maliyyələşdirilməsi bütövlükdə ölkədə işgüzar fəallığın təmin edilməsi üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Mən çox xahiş edərdim ki, məsələ üzərində işlər tezliklə tamamlansın.

Qalan başqa istiqamətlərə gəldikdə isə, cənab Prezident, onlar hamısı büdcədə var, amma fikrimcə, əlavə dəstək tələb edir. Bunlar hansılardır? Hesab edirəm ki, kiçik və orta sahibkarlığın əlavə maliyyəyə ehtiyacı var, onları ödəmək lazımdır. Biz bankar vasitəsilə sahibkarlarla görüşürük.

Bu, ölkədə məşğulluğu təmin edən ən başlıca sahələrdən biridir. Sizin həyata keçirdiyiniz siyasətdə, yəni məşğulluğun təmin olunması, bunun vasitəsilə sosial siyasət və işgüzar fəallıq siyasətində olduqca mühüm rol oynayır. Bu sahə olduqca zəif kapitallaşır və indi, xarici maliyyə mənbələrinin məhdudlaşdığı bir şəraitdə daxili maliyyə mənbələri vasitəsilə bu sektorın əlavə kapitallaşmağa, əlavə yardıma ehtiyacı var. Əmlak bazarındakı vəziyyəti xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Tikinti sektorunda 300 mindən çox adam çalışır. Biz əmək və sosial müdafiə naziri ilə fikirlərimizi bölüşürdük və təxminən bizim qiymətləndirməmizə görə, 200 min nəfər də bu sektorla əlaqədar sahələrdə çalışır. Yəni, bu, yarım milyon nəfərə qədər işçidir. Son beş ildə bu sektorun işgüzar fəallığı ümumi iqtisadi inkişafımızda, o cümlədən də işsizlik məsələsinin həllində xüsusi rol oynayıbdır.

Bu sektorda indi vəziyyət belədir ki, əmlak bazarında əhəmiyyətli dərəcədə təklif var. Bu təklif lazımi tələblə qarşılanmır. Bir sıra ölkələrin təcrübəsinə əsasən, biz ipoteka bazarının yeni formalarının axtarılması, onun kommersiyalaşdırılması istiqamətləri barədə düşünürük. Hesab edirəm ki, dövlət bu bazarın çox fəal iştirakçısı ola bilər. Bir sıra dövlətlərin təcrübəsində bu var. Bir sıra inzibati binaların, yaşayış evlərinin tikintisi var. Məsələn, bu vəsaitlərin bilavasitə bazara yönəldilməsi vasitəsilə bazarın sabitləşməsinə ehtiyac vardır.

Ərzaq təhlükəsizliyi proqramı üzrə hesab edirəm, kənd təsərrüfatını əlavə maliyyələşdirməyə ehtiyac var. Bu istiqamətdə biz kənd maliyyələşdirilməsi bankının yaradılması üzərində düşünürük və mikrokreditləşmənin genişləndirilməsini planlaşdırırıq.

Cənab Prezident, indiki böhran milli dövlətçiliyimiz tarixində Azərbaycanın üzləşdiyi üçüncü böhrandır: 1993-1994-cü illərdə baş vermiş böhran, 1998-ci ildəki böhran və indiki qlobal bir böhran. Hər iki böhrandan Azərbaycan daha güclü çıxdı. Əgər bu böhranlardan sonrakı iqtisadi inkişaf tariximizə baxsaq, görərik ki, hər bir böhrandan Azərbaycan daha ambisiyalı bir inkişaf proqramı ilə, böyük nailiyyətlərlə çıxıbdır.

İcazə verin, əmin edim ki, Sizin rəhbərliyiniz altında, Sizin siyasi iradənizə əsaslanaraq, Azərbaycan bu qlobal çağırışlara da layiqli cavab verəcək, öz inkişaf yolundan dönməyəcək və bunu daha da möhkəmləndirəcək və özünün qlobal imicini daha da yaxşılaşdıracaqdır.

Diqqətinizə görə sağ olun.

* * *

Prezident İlham Əliyev iclasda yekun nitqi söylədi.

Azərbaycan.-2009.-17 yanvar.-S.3.