İşğalçılığın, qəddarlığın ifşası

Filologiya elmləri doktoru, professor Teymur Əhmədovun yeni kitabı "Erməni xəyanəti (1918-1920-ci illər)" adlanır. Erməni quldur dəstələrinin Azərbaycan ərazisində törətdiyi cinayətləri arxiv sənədləri və mətbuat materialları əsasında təhlilə çəkən müəllif çox haqlı olaraq hər bir oxucunu tarixi keçmişin ibrətamiz hadisələrindən dərs almağa, məkrli düşmənə qarşı amansız olmağa, Vətənimizin ərazi bütövlüyü, müstəqilliyi və tərəqqisi uğrunda həmişə ayıq-sayıq, mübariz olmağa çağırır. Çətin və gərgin əməyin nəticəsi olan yeni kitabın hər cümləsində bu ruh var.

Yeni nəşrə ön söz yazan tarix elmləri doktoru Ataxan Paşayev oxuculara bildirir ki, soydaşlarımızın başına olmazın müsibətlər gətirən Andronikin quldur dəstələri və törətdiyi cinayətlər haqqında xalqımıza əməlli-başlı məlumat verə bilməmişik. Deməmişik ki, Andronik kimdir? Ermənilərin hələ sovet dövründə şəninə nəğmələr qoşduğu, milli qəhrəman adlandırdığı, əslində isə dinc əhaliyə - qocaya, qadına, uşağa divan tutan, onları min cür vəhşiliklə qətlə yetirən bu qatilin obrazını olduğu kimi açmağa çox az səy göstərilib. Bu barədə yazanların kitabları hələ sovet dövründə kitabxanalardan çıxarılaraq yandırılmış, oxuması yasaq edilmişdi. Uzun illər Əyyub Abbasov kimi bir yazıçının "Zəngəzur" adlı ikicildlik romanının məzmunundan çoxumuz xəbərsiz olmuşuq. Halbuki ötən əsrin ortalarında çap edilmiş bu sanballı kitabda erməni vəhşiliklərinin, xüsusilə də Andronikin qanlı cinayətləri öz əksini tapmışdı. Teymur Əhmədov yeni nəşrində məhz 1918-1920-ci illərdə xalqımıza qarşı amansız soyqırım və işğalçılıq siyasəti yeridən Andronikin kimliyini açaraq onun törətdiyi cinayətlərin xronologiyasını ardıcıllıqla göstərmişdir.

Türkiyədə hərbi andına xəyanət etdiyinə görə bir qulağı kəsilməklə cəzalandırılmış Andronik təbii ki, ona haqlı olaraq yapışdırılmış, "tayqulaq general" ifadəsinin qisasını türklərdən ömrü boyu almağa can atmışdır.

1865-ci ildə Türkiyənin Şapin-Qarahisar qəsəbəsində doğulmuş bu erməni dığası hələ gənclik illərində öz millətinin qiyamçı dəstələrinə qoşularaq təxribatla, oğurluqla məşğul olmuşdur. Hiyləgərliyi nəticəsində Birinci Balkan müharibəsində bolqar ordusunun tərkibində türklərə qarşı vuruşmuşdur. Bu səbəbdən də ona yüksək hərbi rütbə verilmişdir. Çörəyini yediyi, havasını udduğu Türkiyənin övladlarına xəyanət edən, daim türklərə qarşı döyüşən Andronikin qəlbi nifrət və qəzəblə dolu olub. O, bir vaxt rus generalı Çernozubovun qoşununun tərkibində dinc müsəlmanlara divan tutmaqdan da çəkinməyib. Gülüstanı xarabazara döndərməkdən, dinc əhalini rəhm etmədən qətlə yetirməkdən xüsusilə nəşələnib.

Erməni tarixçiləri öz sələflərinin qanlı cinayətlərini ört-basdır etmək üçün onu həmişə təmizə çıxarmağa çalışmışlar. Onun qanlı cinayətlərinin məğzini "vətənpərvər döyüşçü" adına bağlamışlar. Erməni şairləri, yazıçıları sovet dövründə saxtakarlıq edərək tarixi həqiqətin üstündən qara xətt çəkib bu amansız quldur haqqında poemalar, romanlar, mahnılar yazmışlar. Onu erməni milli azadlıq hərəkatının xadimi kimi təqdim etmişlər. Ən dəhşətlisi budur ki, Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurmaq üçün xalqımızın qəddar düşməni Stepan Şaumyan bu qara niyyəti həyata keçirmək naminə Andronikin dəstəsindən öz məqsədləri üçün istifadə etmişdir.

Teymur Əhmədov tarixi faktların işığında vəhşilikdə analoqu olmayan bu quldurun törətdiyi cinayətləri bir-bir oxucunun diqqətinə çatdırır. Türkiyə ərazisindən başlayaraq Zəngəzura kimi Andronikin rəhbərlik etdiyi quldur dəstələrinin törətdiyi cinayətləri, müsibətləri olduğu kimi qələmə alaraq oxucuların mühakiməsinə verir.

Müəllif yazır: "Andronik öz quldur dəstəsi ilə Zəngəzur və Qarabağda bütün müsəlman kəndlərini dağıdıb yerlə-yeksan etməklə, əhalinin mal-mülklərini talamaq və onları işgəncələrə düçar etməklə soyqırım siyasəti yeridirdi. Qanlı cinayətin həyata keçirilməsində Andronik bu ərazidə yaşayan yerli erməni kədlilərindən məharətlə istifadə edirdi. Əli silah tutan erməni gənclərini səfərbərliyə alır, qanlı cinayətə sövq edir, tabe olmayanları cəzalandırırdı... Türk qanına susamış general Andronikin əməllərindən təsirlənən ermənilər silahlanıb dəstə-dəstə gözlənilmədən dinc azərbaycanlı kəndlərinə hücum edir, əhaliyə divan tutur, var-dövlətini talayırdılar".

"Dənizdən-dənizə" dövlət xülyası ilə yaşayan ermənilərin sərsəmliyini həm tarixi faktların, həm də səyyahların yazdığı fikirlər əsasında puça çıxardan Teymur Əhmədov V.L.Veliçkonun adını haqlı olaraq kitabına salmışdır. Məlumdur ki, bu müəllifin "Qafqaz" əsərində ermənilərin soykökləri haqqında əsaslı məlumat var. V.L.Veliçko yazırdı ki, əsas mənşəyi tam aydın olmayan, damarlarında hər cür qan axan, antropoloji cəhətdən dağ yəhudilərinə, qaraçılara və kürdlərə oxşayan yarımvəhşi erməni tayfası Zaqafqaziyaya Şərq ölkələrindən axıb gəlmişdir. Bu millətin xislətinə dərindən bələd olan müəllif bildirir ki, ermənilər özlərinə yer elədiyi hər bir məkanda "yersiz gəldi, yerli qaç" niyyəti ilə yaşamışlar. Böyük salnaməçinin təbirincə desək, bəzən də bu qara niyyəti həyata keçirmək üçün uzun illər fürsət tapmaqdan bezməmişlər.

Müxtəlif rəsmi məlumatları, teleqramları, ayrı-ayrı şəxslərin raportlarını, mətbuat xəbərlərini, arxiv sənədlərini, şahidlərin ifadələrini bir araya gətirərək onların da nəticəsində Andronikin törətdiyi ağlasığmaz cinayətlərin ümumi mənzərəsini yaratmaqla Teymur Əhmədov, sözün əsl mənasında, vətəndaş cəfakeşliyi göstərmişdir. Andronikin həyata keçirdiyi ağır cinayətlərin müəyyən fraqmentlərini xəyala gətirəndə insanı dəhşət bürüyür. 1918-ci ilin sentyabrında Andronik Qarakilsə rayonunun (indiki Sisian) bütün kəndlərini dağıtmış, 50 min adam doğma ocağını tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. Dərələrdə, yollarda əlinə keçən yüzlərlə sakini qılıncdan keçirən bu cani məscidə sığınmış 400 dinc azərbaycanlını od vurub yandırmışdır. Hər bir qətli xüsusi amansızlıqla yerinə yetirən Andronik qadınların döşlərini kəsmiş, qocaların kürəyinə qaynar samovar bağlatmış, insanları diri-diri yandırmaqla, meyitləri eybəcər hala salmışdı.

Müxtəlif tarixi mənbələrdən əldə edilən faktlar dəhşət doğurur: Zəngəzur qəzasında Andronikin quldur dəstələri 115 kəndi talan etmiş, dağıtmış və od vurub yandırmışdır. Bu faciə zamanı 3257 kişi, 2276 qadın, 2196 uşaq öldürülmüş, 1060 kişi, 794 qadın, 485 uşaq isə şikəst olmuşdur. Bütövlükdə qəzada 10068 adam qətlə yetirilmişdir. Müəllifin bu faktları Andronikin vəhşiliyini bir daha bariz qabardır.

Etdiyi cinayətlərdən doymaq bilməyən, daha da qəddarlaşan, həyasızlaşan Andronikin geniş əl-qol atmasına, Azərbaycan kəndlərinə dönə-dönə basqın etməsinə, dinc əhaliyə divan tutmasına ruh verən bir səbəb də qeyri-müsəlman millətlərin ya laqeydliyi, ya da gizlicə, bəzən də aşkar bu vəhşiyə dəstək verməsi idi.

1919-1920-ci illərin mart ayının 31-i Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən matəm günü kimi qeyd edilmişdir. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu buna da son qoydu. Dövlət müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra ümummilli lider Heydər Əliyevin "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" 26 mart 1998-ci il tarixdə verdiyi fərman törədilmiş soyqırıma siyasi hüquqi qiymət vermək baxımından dəyərli oldu. Müəllif yazır: "Bu sənəd iki əsrə yaxındır ki, xəyanətkar ermənilərin öz havadarları ilə birlikdə xalqımızın başına gətirdiyi müsibətlərin, misli görünməmiş riyakarlıqla torpaqlarımızın ələ keçirilməsi üçün apardıqları məkrli siyasətin dünya ictimaiyyətinə açılıb göstərilməsinə geniş imkan verir". Bu o deməkdir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir.

Yeni nəşrdə erməni hərbi birləşmələrinin 1918-1920-ci illərdə başımıza gətirdiyi müsibətlər, cinayətlər və fotosənədlərin vasitəsilə də ittiham edilir. Kitabın dəyərli məziyyətləri çoxdur. Odur ki, hər bir Azərbaycan vətəndaşı bu kitabı oxumalı, xalqımızın tarixini dərindən öyrənməli, başımıza gələn müsibətlərdən ətraflı bilgi toplamalı, erməni xəyanətinə dərindən bələd olmalı, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda mübarizliyini mətinliklə qorumalıdır.

F.Xəlilzadə

Azərbaycan.-2009.-27 yanvar.-S.7.