Uşaqlar asudə vaxtlarını necə keçirir?

“Bakı Təhsil”i məktəblərdə istedadlı şagirdlərlə işin vəziyyətini araşdırdı

Gənc istedadlara qayğı, onların istedadlarının yönləndirilməsi, daha da inkişaf etdirilməsi təhsilin pri-oritet sahələrindən biridir. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin 17 aprel 2006 - cı il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilən “Xüsusi istedada malik olan uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq potensialının inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın icrası məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər də məhz buna xidmət edir.

Ölkə səviyyəsində şagirdlər arasında müxtəlif sahələrə həsr edilən yaradıcılıq müsabiqələri, yarışlar, fənn olimpiadalarının keçirilməsi istedadlı uşaqların aşkarlanmasında və onların gələcək fəaliyyətinə yardım göstərilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu baxımdan təhsil müəssisələrinin üzərinə böyük vəzifələr düşür. Bu vəzifələrin də icrası ölkəmizin gələcəyi üçün istedadlı gənclərin yetişdirilməsi, meydana çıxarılması deməkdir. Həyatdakı ilk addımlarını məktəb partasından atan uşaqların ilk səhnəsi, ilk elm meydanı məhz məktəb olur. O kiçik səhnədə öz istedadını nümayiş etdirən balacaların nə zamansa daha böyük səhnələrdə, alqış sədaları altında çıxış edəcəyi, elm aləmində Azərbaycanın adını yüksəklərə qaldıracağı, dünyamiqyaslı qələbələri ilə Azərbaycan bayrağını ucaldıb himnimizin səsləndirildiyi gün o qədər də uzaqda deyil.

Bu müddət ərzində isə balaca istedadları qayğı ilə əhatə etmək, onların istedadlarını, bacarıqlarını aşkarlayıb, nümayişi üçün şərait yaratmaq lazımdır. Bəs görəsən məktəblərdə bu istiqamətdə hansı tədbirlər həyata keçirilir? Təhsil müəssisələri Azərbaycanın gələcəyi olan uşaqların hərtərəfli yetişməsində, mükəmməl təhsil almaqla bərabər istedadlarını inkişaf etdirməkdə onlara yardımçı olurlarmı? Ənənəvi “Reyd” rubrikasında bu dəfə bizi maraqlandıran sualların cavabını tapmağa çalışdıq. Rubrikamıza məhz bu mövzunu seçməyimizin başqa səbəbləri də var. Araşdırmalar göstərir ki, uşaqların asudə vaxtlarının səmərəli təşkili onların hərtərəfli yetişməsində mühüm rol oynayan amillərdən biridir. Boş vaxtlarında sevdiyi məşğuliyyət növü ilə məşğul olan, bu sahədə bacarığını nümayiş etdirmək üçün imkan qazanan uşaq bu imkandan məhrum qalan həmyaşıdı ilə müqayisədə daha həyatsevər, daha nikbin, gələcəyə daha ümidli olur. Digər bir önəmli məsələ bütün dünyanı narahat edən uşaqların zərərli vərdişlərə aludəliyinin qarşısının alınmasıdır. Bu da yalnız onların sevgi, qayğı ilə əhatə olunması, öz istedadlarını nümayiş etdirmək üçün şərait yaradılması nəticəsində mümkündür. Məlumdur ki, zərərli vərdişlərə aludəlik əsasən ailəsi və çevrəsi tərəfindən biganəliklə üzləşən, özünə qarşı diqqətsizlikdən şikayətlənən, istedadını, bacarığını öz istəklərinə uyğun nümayiş etdirə bilmə-yən uşaqlarda daha çox müşahidə olunur. Asudə vaxtlarını səmərəli keçirə bilməyən uşaqlar zərərli vərdişlərə daha çox aludə olur. Bu da son nəticəsini təkcə bir şəxsin, bir ailənin həyatında yox, bütöv bir cəmiyyətin, ölkənin həyatında biruzə verir. Bu baxımdan da gələcək təhlükələri vaxtında önləmək həm də təhsil, məktəbdənkənar müəssisələrdə uşaqlarla aparılan işin səmərəliliyindən asılıdır. Budəfəki reydimizdə yuxarıda göstərdiyimiz məsələləri araşdırdıq, müəssisə rəhbərləri ilə söhbətləşdik, şa-girdlərin, valideynlərin fikirləri ilə maraqlandıq.

Televizor və İnternet məktəblərə qarşı

İlk olaraq 207 saylı məktəbə baş çəkdik. 864 şagirdin təhsil aldığı müəssisə bir növbədə, 6 günlük sistemlə fəaliyyət göstərir. Şənbə günləri yalnız VIII -XI siniflərin şagirdləri dərs keçir, digər siniflər isə 5 günlük sistemlə təhsil alır. Bunu qeyd etməyimizin öz səbəbi var. Ümumiyyətlə, reyd zamanı şagird və valideynlərlə söhbətdən aydın olur ki, onlar asudə vaxtın səmərəli təşkil edilməməsində ilk növbə-də dərslərin ağırlığını, ikinci növbədə təhsil almalarını, boş vaxtlarının qalmamasını, zaman çatışmazlığını, məsafə problemini səbəb kimi irəli sürürlər. Direktor və müəllimlər isə başqa cür düşünür.

207 saylı məktəbin direktoru Sədaqət Seyidova deyir ki, müəssisədə istedadlı şagirdlərlə iş aparılma-sı ilə yanaşı şagirdlərin asudə vaxtının səmərəli təşkili məqsədilə tədbirlər həyata keçirilir. Müxtəlif mövzulara həsr edilən tədbirlərdə məktəbin öz şagirdləri fəallıq göstərir. Məktəbdə musiqi dərnəyi də fəaliyyət göstərir. Dərnəyin üzvləri bütün tədbirlərdə öz bacarıqlarını nümayiş etdirirlər. Prezidentin sərəncamına əsasən istedadlı şagirdlərlə bağlı hazırlanan qızıl kitaba 207 saylı məktəbin 2 şagirdinin də adı daxil edilib. XI sinif şagirdləri olan Rəsulov İsrafil və Sabir qardaşları həm də prezident təqaüdü alır. Məktəbin şagirdləri arasında yaxınlıqdakı musiqi məktəbində musiqi təhsili alanlar da var. İstedadlı şagirdlərin aşkarlanmasının məktəbin fəaliyyət istiqamətlərindən biri olduğunu bildirən Sədaqət xanımın sözlərinə görə, bu məqsədlə IV sinif şagirdləri yoxlanılır, məntiqi təfəkkür, ayrı - ayrı sahələrdə xüsusi istedadı ilə fərqlənən şagirdlər müəyyənləşdirilir. Məktəbdə fəaliyyət göstərən ədəbiyyat dərnəyi bu sahəyə meylli olan uşaqların istedadının üzə çıxarılması yönündə fəaliyyət göstərir. Ekologiya dərnəyinin üzvləri isə 2010-cu ilin “Ekologiya ili” elan edilməsi ilə əlaqədar daha da fəal-laşıblar. Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzinin əməkdaşları müəllimlərlə bərabər dərnəklərin işində yaxından iştirak edir. Məktəbin müəllimi Amalya Məmmədovanın müəllifi olduğu, ümummilli lider Heydər Əliyevə həsr edilən “Olumdan ölümədək mübariz” kitabının əsasında məktəb şagirdləri tərəfindən dahi liderin həyat və fəaliyyətinə həsr edilən rayon səviyyəli tədbir keçirilib. Tədbirdə uşaqların ifa-sında səsləndirilən Amalya xanımın müəllifi olduğu “İlhamla irəli” marşı maraqla qarşılanıb.

İstedadları ilə yaşıdlarından fərqlənən uşaqlara gəlincə isə, onların çox olduğu bildirilir. Məsələn, IX sinif şagirdi Ümid Tərlanlı demək olar ki, bütün dəqiq elmlərdə istedadlıdır. BŞTİ-nin keçirdiyi “Ət-raf mühit və biz” müsabiqəsində də məhz o çıxış edib. Məktəbin digər şagirdi - Mehdiyeva Gülzar da Azərbaycan qoruqlarına həsr edilən referat hazırlayıb. 207 saylı məktəbin şagirdləri arasında idmanın ayrı-ayrı növlərinə maraq göstərənlər az deyil. Şahmat, kinq-boksinq, bədii gimnastika uşaqların marağını daha çox cəlb edir. Görünür, son illər idman sahəsində əldə edilən uğurlar, idmanın inkişafına dövlət qayğısı uşaqlarda da bu sahəyə meyli artırıb. Uşaqlarla söhbətdən belə aydın olur ki, onlar idmanın gələcək həyatlarında mühüm yer tuta biləcəyinə inanırlar. Həmçinin idmanda özlərini təsdiq etməklə yanaşı Azərbaycana da xidmət edə biləcəklərinə ümid edirlər. Məktəbin XI sinif şagirdi Mehman Yaşar kinq - boksinq üzrə Yunanıstanda keçirilən yarışlarda birinci yeri tutub. Ölkəmizdə yenicə tanınmaqda olan rapira idman növü ilə də məşğul olanlar var - Məlikova Mehin və Məryəm bacıları. Onlar Bakı birinciliyində, Şimali Qafqazda keçirilən yarışlarda uğurla çıxış ediblər. Məktəbin gənc güləşçisi Xəlilov Anar da gələcəyinə böyük ümid bəslənilən şagirdlərdəndir. Bunlar məktəbdə aparılan işin bir hissəsidir.

Dərs - səbəb yoxsa bəhanədir?

Söhbətimizi daha sonra şagirdlərlə davam etdiririk. Hər sinifdə bir neçə şagird dərsdən sonra asudə vaxtını rəqslə, idmanla, musiqi ilə məşğul olmaqla keçirdiyini bildirir. Böyük əksəriyyət asudə vaxtlarını əsasən kitab oxumaqla, internetdə və televizor qarşısında keçirdiyini qeyd edir. Hansı proqramlara baxdıqlarına gəlincə isə əsasən xəbərləri, intellektual verilişləri izlədiklərini desələr də, şou-proqramlara da maraqlılar az deyil. Boş vaxtlarını məktəb daxilində və ya kənarda hansısa dərnəkdə məşğul olmamalarının səbəbini isə dərslərin çoxluğu ilə izah edirlər. Dediklərinə görə, dərsdən sonra qalan boş vaxtlarında yalnız evdə oturub kitab oxumaq və ya televizora tamaşa etmək mümkün olur. Yəni gün ərzində şəhərin bir yerindən digər yerinə gedib hansısa idman məktəbində, yaradıcılıq mərkəzində və ya dərnəkdə məşğul olmaq üçün zamanları çatışmır. Ancaq görünür ailələr də buna maraqlı deyil. Onlar üçün uşağın boş vaxtlarını evdə keçirməsi daha məqbuldur. Elə məktəbin direktoru Sədaqət xanım da deyir ki, uşaqların təlim-tərbiyəsində məktəb-ailə-cəmiyyət dayanışması olmalıdır ki, çox zaman buna nail olmaq mümkün deyil. Valideynlər nadir hallarda övladlarının məktəbdə dərsdənkənar hansısa dərnəkdə məşğul olması ilə razılaşır. Bunda aparılan təbliğatın da mühüm rolu var. Sədaqət xanımın dili ilə desək, televiziya, internet uşaqları məktəbin əlindən alır.

Oğlanları əsasən idman maraqlandırır

Daha sonra getdiyimiz 304 saylı məktəbdə də vəziyyət təxminən eynidir. Direktor İradə Hüseynova-nın sözlərinə görə, 455 şagirdin təhsil aldığı məktəbdə xüsusən idman sahəsində uğur qazanan şa-girdlər çoxdur. Məktəb özü də şagirdlərin asudə vaxtının səmərəli təşkilində maraqlıdır. Məsələn, yaz - yay aylarında şagirdlərin əksəriyyəti həftədə bir dəfə üzgüçülük hovuzuna gedir. Nərimanov rayonunda fəaliyyət göstərən Uşaq-Gənclər Yaradıcılıq Mərkəzinin nümayəndələrinin yardımı ilə məktəbdə “Bacarıqlı əllər” dərnəyi fəaliyyət göstərir. Dərnəkdə 30-a yaxın şagird məşğul olur. Məktəbin əmək müəllimi ilə birlikdə uşaqların məşğul olduğu dərnək artıq 3 ildir ki, fəaliyyət göstərir. Məktəbdə və rayon səviyyəsində təşkil edilən tədbirlərdə məktəbin komandaları uğurla çıxış edir. “Kim, nə, harada?”, “Şən və hazırcavablar” klubu belələrindəndir. Klubun IX sinif şagirdi olan üzvləri müsabiqənin şəhər mərhələsinin qalibi olub.

Bu məktəbin də şagirdləri arasında idmana maraq güclüdür. Xüsusən oğlanlar idmanın ayrı-ayrı sahələri üzrə təkcə həvəskar yox, həm də peşəkar səviyyədə məşğul olmaq yolunda ilk addımlarını atırlar. Məsələn, I sinif şagirdi Musayev Aslan şahmat üzrə xüsusi istedada malik olduğunu dəfələrlə isbatlayıb. VII a sinif şagirdi Elvin Aşurov da istedadlı, gələcəyinə böyük ümid bəslənilən gənc şahmatçı-dır. Məktəbin 3 şagirdi - Abbasova Remina, Abdullayeva Bənövşə və Nuranə Mirzəyeva fənn olimpiadasının respublika mərhələsində uğurla çıxış edib. BŞTİ-nin keçirdiyi “Ətraf mühit və biz” müsabiqəsinin ikinci yerinin qalibləri arasında məktəbin şagirdi Əlihüseynova Rəhilə də yer alıb.

Məktəbdə 4 idman ustalığına namizəd var -Hüseynbəyli Ülfət və Rüfət qardaşları, Tağıyev Emil, Aşurov Elvin. Bununla yanaşı Məmmədov Ceyhun sərbəst güləş üzrə, Rüstəmli Kamil, Məmmədli Elçin karate üzrə, Qasımlı Bəxtiyar qaydasız döyüş üzrə dəfələrlə müxtəlif yarışların qalibi olub. Rzazadə Aytac rəqqaslıq bacarığını təkcə ölkəmizdə yox, həm də xaricdə nümayiş etdirib. Talıbzadə Rzanı balaca rəssam adlandırmaq olar. O, artıq müxtəlif sərgilərdə öz əl işləri ilə çıxış edib. Atakişiyeva Mədinə gimnastika ilə məşğul olur. Rəfizadə Ülvi futbolçu olmaq üçün indidən çalışır. Ümumiyyətlə məktəbin şagirdləri arasında gələcəyin futbolçuları ola biləcəklər az deyil. Novruzzadə Nicatın bacarığı artıq aşkarlanıb. O, klublardan biri ilə müqavilə də bağlayıb. Orxan Hüseynov skeytboy üzrə Bakı şəhər turnirinin qalibləri arasındadır.

Məktəblər nə təklif edir?

Şagirdlərlə söhbətdən aydın olur ki, onlar boş vaxtlarını əsasən kitab oxumaqla, musiqiyə qulaq as-maqla keçirirlər. Hansısa dərnəkdə məşğul olanlar da var, amma sayları digərləri ilə müqayisədə o qədər də çox deyil. Məsələn, VIII a sinfinin şagirdləri arasında idmanın güləş, karate, üzgüçülük növləri ilə məşğul olanlar var. Yalnız şagirdlərdən biri rəssamlığa meyl göstərir və boş vaxtlarında rəsm çəkməklə məşğul olur. VI a sinfinin şagirdləri bildirirlər ki, əsasən ədəbiyyat və əmək dərnəklərində iştirak edirlər. Aralarında tennislə məşğul olan, rəqsə gedən, şahmatla məşğul olan da var. Amma onların da sayı digərləri ilə müqayisədə cüzidir. Üzgüçülüklə məşğul olan şagird bildirir ki, həftədə 3 dəfə dərsdən sonra gedir və bunun üçün ayda 30 manat ödəyir. Üzgüçülüyü gələcəyi üçün peşə olaraq seçməyib, ancaq boş vaxtlarında bu idman növü ilə məşğul olmaqdan həzz alır. Nigar həftədə 2 gün rəsm dərnəyində məşğul olur və bunun üçün ailəsi 20 manat ödəyir.

VII a sinfinin musiqi dərsini izləyirik. Müəllimləri bildirir ki, aralarında istedadı ilə fərqlənən şagirdlər var. Dərsdə, müxtəlif tədbirlərdə öz bacarıqlarını, istedadlarını nümayiş etdirirlər. Rəqsə, musiqiyə gedənlər var, amma digərləri kimi bu sinifdə də onların sayı azdır. Uşaqlarla söhbətdən onu da öyrənirik ki, aralarında teatra, kinoteatra gedənlər yoxdur. Məktəbdə muzeylərə ekskursiyalar ənənə halını alıb. Qrafik üzrə ekskursiyaların təşkili də o qədər asan başa gəlmir. Xüsusən valideynləri razı salmaq çətin olur. Bununla belə şagirdlər Sənqəçal terminalında olub, “Ümid yeri” uşaq sığınacağında görüşlər keçiriblər. Amma bütün bunlar uşaqların asudə vaxtının tam səmərəli təşkili üçün yetərli olmur. Məktəbin direktoru bəzi təkliflərlə çıxış edir. Məsələn, uşaqların teatr tamaşalarına getməsi üçün məktəblərdə iş aparılmasını vacib hesab edir. O cümlədən paytaxtımızın və ölkənin ayrı-ayrı bölgələrindəki tarixi abidələrə, muzeylərə səfərlərin təşkilini mühüm hesab edir. Beləliklə, uşaqların fiziki, mənəvi, psixoloji tərbiyəsində uğur qazanmaq olar. Həmçinin uşaqları maraqlandıran, müasir tələblərə cavab verən, maraqları ödəyən dərnəklər yaradılarsa, uşaqların iştirakını təmin etmək olar. Bura xüsusən texniki yaradıcılıq dərnəkləri daxildir.

Yarımçıq tərk edilən dərnəklər

Bu fikirləri son olaraq getdiyimiz 93 saylı məktəbdə də bölüşürlər. Məktəbin direktoru Mahmudova Zemfiradan öyrənirik ki, 900-ə yaxın şagirdin təhsil aldığı müəssisədə zərərli vərdişlərin nəticələri barədə təkcə şagirdlər arasında yox, həmçinin valideynlər arasında da iş aparılır. Hətta valideynlərə bu barədə slaydlar da nümayiş etdirilib. Məktəbdə şagirdlərin idmana marağının yüksək olduğunu deyən direktorun sözlərinə görə, məktəbdə karate dərnəyi var. Xüsusilə oğlanlar arasında idmanla məşğul olanlar çoxdur, amma bu o demək deyil ki, qızlar idmana meyl göstərmir. İstedadlı şagirdlərin aş-karlanmasında məktəbin də fəaliyyət göstərdiyini deyən direktor bu sahədə ən böyük dəstəyi ailələrdən gözlədiklərini vurğulayıb. Amma heç də həmişə ailələr lazım olan dəstəyi vermir ki, bu da sonda uşaqlara təsir göstərir. Məsələn, V sinifdə qız şagirdlərdən birinin güclü aktyorluq qabiliyyəti üzə çıxarılıb, Mədəniyyət Sarayında onun istedadı yoxlanılıb, bəyənilib, dərnəkdə məşğul olması məsləhət görülüb. Ancaq ailəsi qarşı çıxdığından bu, mümkün olmayıb. Həmin şagird istedadını bizə də nümayiş etdirir. Məktəbdə hazırlanan tədbirdə ifa edəcəyi rolu canlandırır, repetitor müəllimlə dərdləşən valideynin obrazını canlandırır.

Məktəbdə "istedad bankı" hələlik yaradılmasa da istedadlı uşaqlar adbaad bəllidir. XI sinif şagirdi Qurbanov Şaban universal döyüş üzrə bir sıra qələbələrə imza atıb. X sinif şagirdi Hüseynova Zeynəbin xanəndəlik istedadı üzə çıxıb və o, hazırda bu sahədə peşəkarlardan dərs alır. IV sinif şagirdlərindən ibarət futbol komandası yaratmaq istiqamətində iş aparılır, onlar yaxında rayon səviyyəli yarışa qatılacaqlar. Abdullayeva Fidan inşa yazı müsabiqələrində istedadını nümayiş etdirib. “Ətraf mühit və biz” müsabiqəsinin rayon mərhələsində “Ən yaxşı fotoalbomlar” nominasiyasında Niftəliyev Tural ikinci yerin qalibi olub. “Ən yaxşı ədəbi-bədii nümunələr” nominasiyasında Hacıyeva Gülşən də rayon səviyyəsində fərqlənib. Məktəbin öz rəssamı da var. IX sinif şagirdi Şakir Məmmədov yağlı boya ilə çəkdiyi şəkillərlə hətta ailəsinə yardım da göstərir.

Bunlar rəhbərliyin söylədikləridir, biz isə həm də şagirdlərin fikirləri ilə tanış olduq.

Valideynlərin öz “arqumentləri” var

V sinif şagirdləri bildirir ki, ikinci növbədə təhsil aldıqlarından boş vaxtları demək olar qalmır. Arala-rında əvvəllər musiqi ilə, idmanla məşğul olanlar olsa da, sonradan yarımçıq buraxıblar. Səbəbini açıqlamaq istəmirlər, sadəcə “yenə davam edəcəyik” - deyə bildirirlər. VII sinif şagirdlərinin sözlərindən isə aydın olur ki, rəqs və idmanla məşğul olanlar var. Amma onların da çoxu bu həvəslərini davam etdirə bilməyiblər. Şagirdlərdən biri bildirir ki, anasının təkidi ilə 2-3 il rəqs dərnəyinə gedib. Amma sonunda bundan imtina edib. Başqa bir şagird də rəqslə məşğul olub. Amma məktəbini dəyişdikdən sonra rəqslə harada məşğul ola biləcəyi barədə məlumatı yoxdur. O cümlədən də asudə vaxtlarında idmanla məşğul olub, sonradan yarımçıq qoyanlar da az deyil. Ancaq qız şagirdlərdən biri cüdo ilə məşğul olduğunu və bunu davam etdirəcəyini vurğulayır.

Şagirdlərin məşğul olduqları dərnəkləri yarımçıq tərk etmələrinin səbəbləri ilə maraqlanırıq. Açıqlamırlar və ya bu barədə danışmaq istəmirlər. Sadəcə, dərslərinin çox olduğunu, vaxt çatışmazlığını bildirib asudə vaxtlarını əsasən evdə keçirdiklərini vurğulayırlar. Valideynlər də bu vəziyyətdən razıdır. Bəziləri deyir ki, ailədə iki və daha çox uşaq olanda onları dərnəklərə göndərmək imkansız olur. Bura həm məsafə problemi, nəqliyyat məsələsi, həm də maddi problemlər daxildir. Üstəlik bəzi valideynlərdə övladının dərnəkdə məşğul olacaqları təqdirdə dərsdən yayınacağı fikri formalaşıb. Amma maraqlıdır ki, valideynlər məktəbdəki dərnəklərdə, məktəbdənkənar tədbirlərdə uşaqlarının iştirakını lüzumsuz hesab edir. Bu isə son nəticədə özünü uşaqların fiziki, mənəvi, psixoloji tərbiyəsində göstərir. Bir sözlə, gözlərimizin önündə Bakının teatrlarından, kitabxanalarından xəbərsiz uşaqlar böyüyür.

ELNARƏ

Bakı təhsili.- 2010.- 30 aprel.- S. 4-5.