Qadınlarımızın məşğulluq probleminin həllinə dair yeni ideya...

Bu gün ölkə qanunvericiliyi qadınların bərabər əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmalarına hər cür şərait yaradır. Yəni hər iki cinsin nümayəndələri qanuna görə bərabər əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququna malikdir. Bütövlükdə bura, xidmət sahələrindən tutmuş, istehsalatın bir sıra digər növləri də daxildir. Zərif cins nümayəndələrinin məşğulluq şəraitinin yaxşılaşdırılması bu gün ən mühüm məsələlərdən biridir.

Onların məşğulluq şəraiti nə qədər yaxşılaşdırılsa, qadınların cəmiyyətə, ictimai həyata inteqrasiyası bir o qədər yüksək səviyyədə olacaq. Bu da nəticə etibarilə dövlətin dinamik inkişafına ciddi yardım göstərəcək. Tarixən inkişaf etmiş dünya ölkələrində zərif cins nümayəndələri əsasən fiziki əməyin az tələb olunduğu sahələrdə çalışmağa üstünlük verib. Fiziki nöqteyi-nəzərdən bu bir növ təbiidir. Bu gün qadınlarımız əsasən səhiyyə, təhsil, yüngül və yeyinti sənayesi sahələrində əmək fəaliyyəti ilə məşğul olur. Sözügedən sahələrdə fəaliyyət göstərənlərin böyük hissəsi məhz qadınlardan ibarətdir. İndinin özündə də qızlar sözügedən peşələrə daha çox önəm verir. Bunun nəticəsidir ki, təhsil və səhiyyə sahəsində çalışanlar arasında qadınlar yüksək çəkiyə malikdir. Belə ki, səhiyyədə çalışanların 63 faizi, məktəbəqədər müəssisədə 90, orta məktəbdə 75, ali məktəblərdə çalışanların isə cəmi 46 faizi qadınlardan ibarətdir. Amma bir sıra sahələr var ki, orada zərif cinsin nümayəndələri aşağı səviyyədə təmsil olunur. Məsələn, sahibkarlıqla məşğul olan qadınların sayı olduqca azdır. Bizdən fərqli olaraq, əcnəbi dövlətlərdə qadınların sahibkarlıqla məşğul olması qat-qat üstün səviyyədədir. Halbuki, 20 ildir müstəqil olan Azərbaycan azad bazar iqtisadiyyatı yolunu seçib. Mövcud hakimiyyət tərəfindən liberal iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi istiqamətində davamlı olaraq işlər həyata keçirilir. QHT-lər tərəfindən də qadınların sahibkarlıqla məşğul olmasını təşviq edən bir sıra layihələr həyata keçirilib. Hər bir sahədə olduğu kimi, sahibkarlıq sahəsində də elə məsələlər var ki, onların həll olunmasında qadın əməyinə böyük ehtiyac yaranır. Məsələn, qadın geyimləri ilə bağlı müəssisəyə zərif cins nümayəndəsi rəhbərlik edəndə, bu daha yerində olur. Çünki geyimlərlə bağlı qadınların tez-tez dəyişən zövqlərini məhz onlar daha tez anlayır. Düzdür, bütün bunlar heç də o demək deyil ki, Azərbaycanda biznesdə uğurlu karyera quran qadınlara rast gəlinmir. Bu sahədə də uğur qazanan qadınlar var, amma onların sayı elə də çox deyil. Bu xüsusda diqqətçəkən məqamlardan biri də şəxsi biznesdə qadınların olduqca az çəkiyə malik olması ilə bağlıdır. Rəsmi statistik məlumatlara görə, bu gün şəxsi biznesi olan sahibkar qadınların çəkisi cəmi 3 faiz təşkil edir. Düzdür, sahibkarlıqla məşğul olan qadınların sayı bundan çox olsa da, onların çoxunun şəxsi biznesi yoxdur. Bir çoxları, necə deyərlər, kiminsə biznes strukturunda işləyir və işinə müvafiq gəlir əldə edir. Azərbaycan cəmiyyətində hələ də mövcud olan müəyyən stereotiplər qadınların sahibkarlıqla məşğul olmasına maneələr yaradır.

Digər tərəfdən, Azərbaycanda elə sahələr də var ki, qadın və qızların orada işləməsi ölkənin milli sənətinin inkişafına xidmət edir. Buna ən bariz nümunə xalçaçılıqdır ki, bu sahənin inkişafında zərif cins nümayəndələrinin xidmətləri olduqca böyükdür. Qadınlarsız xalçaçılığın inkişafını təsəvvür belə etmək olmaz. Əsrlər boyu Azərbaycanda qadınlar bu sənət növünün yaşadılmasında mühüm rol oynayaraq buna öz misilsiz töhfələrini bəxş ediblər. Xalçaçılıq sahəsi həm də bizim milli sərvətimidir. Xalçaların üzərindəki naxışların timsalında öz təcəssümünü tapan, milli ornamentlərimizin ən gözəl nümunələrindən olan butalar bir növ dünyada Azərbaycanın brendi hesab olunur. Bütün hallarda Azərbaycanın milli sənət növü olan xalçaçılığın inkişafında qadınların xidmətləri əvəzsizdir. Bu gün də Azərbaycan xalçaları dünyada məşhurluğu ilə seçilir. Xalçalar üzərində ölkəmizin mədəniyyətini, incəsənətini əks etdirən çoxsaylı nümunələr var. Xalçaçılıq sənəti ilə məşğul olan sənətkarlar dünyada tanınmış bir sıra ictimai-siyasi xadimin xalça üzərində portretini yaradıb ki, bunun özü də milli sənətimizin tanınmasına xidmətdir. Azərbaycan xanımlarının əl işi olan və milliliyi özündə əks etdirən xalçalar dünyanın tanınmış əntiq əşya muzeylərində, kolleksiyalarında nümayiş olunur və s.

Aydın məsədədir ki, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyən bütün qadınların təkcə təhsil və səhiyyə sahələrində məşğulluğunu təmin etmək qeyri-mümkündür. Digər sahələrdə də əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmalarını təmin etmək lazımdır ki, qadınlar işsizlikdən əziyyət çəkməsin. Qadınların işlə təmin olunması həm də onların dünyagörüşünün inkişafına xidmət edir. Onların çoxşaxəli əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmasını təmin etmək üçün qadınlar üçün peşə kurslarının təşkilinə böyük ehtiyac var. Məsələn, xalçaçılıq, dərzilik kimi peşə kursları təşkil olunmalıdır ki, zərif cinsin nümayəndələri konkret sənət öyrənsin. Yüngül sənaye sahələrində ənənəvi olaraq qadınlar üstün çəkiyə malik olub. Yeyinti sənayesinin bir çox sahələrində işçi qüvvəsinin böyük əksəriyyəti qadınlardan ibarətdir. Məsələn, çörəkbişirmə, qənnadi sexlərində işləyənlərin çoxu qadındır. Bəs, bütövlükdə qadınların məşğulluğunu təmin edən peşə kurslarının bugünkü vəziyyəti necədir? Bu sahədə hansı işlərin görülməsinə ehtiyac var?

Məsələyə münasibət bildirən tanınmış sosioloq Əhməd Qəşəmoğlunun sözlərinə görə, bu sahədə vəziyyət ürəkaçan səviyyədə deyil: "Ancaq çox yaxşı olardı ki, qadınların məşğulluq səviyyəsini artırmaq üçün peşə kursları təşkil olunsun. Buna həqiqətən də çox böyük ehtiyac var. Ona görə ki, Azərbaycanda qaçqın və məcburi köçkünlər arasında kifayət qədər işsiz qadın var. Elə qaçqın olmayanlar arasında da işsiz qadınlar az deyil. Başqa bir tərəfdən, evlərimizdə dayələrə, təmizlik işlərinə, xəstələrə baxan qadınlara çox böyük ehtiyac var. Bir çox yeni əmək sahələri var ki, qadınların ora cəlb olunması vacibdir. Bunun üçün də həmin sahələrdə peşə kurslarının təşkil olunması vacib şərtlərdən biridir. Ölkədə xeyli sayda işsiz qadın olduğu halda, bəzən görürsən ki, Filippindən, Çindən evdə işləməyə qadın gətirirlər. Halbuki, işsiz qadınlar nə iş olsa görməyə hazır olduqlarını bildirir. Bu sahədə problem ondadır ki, Azərbaycan qadınlarının bir qisminin dayə işləməyə, xəstəyə baxmağa, müəyyən ev işləri görməyə təcrübəsi yoxdur. Müəyyən qaydaları yerinə yetirmək təcrübələri olmadığından, çətinliklə üzləşirlər. Ona görə də sözügedən işlərə böyük ehtiyac yaranıb və bu peşələr üçün bazar böyükdür. Hər hansı peşə kursları olsa və sözügedən sahələr üzrə qadınlar əmək vərdişlərinə yiyələnsə, onların çoxu işsiz qalmayacaq. Təəssüf ki, hələlik belə kurslar yoxdur. Bununla yanaşı, təmir işləri ilə əlaqədar elə peşələr var ki, orada qadın incəliyinə ehtiyac var. Kompüter xidməti sahələrində qadınların müəyyən peşələrə yiyələnməsinə ehtiyac getdikcə artır".

Ə.Qəşəmoğlunun fikrincə, qadınların məşğulluğunun təmin olunması istər cəmiyyətin, istərsə də dövlətin inkişafı baxımından çox əhəmiyyətlidir: "Ona görə ki, hazırda Azərbaycanda ailə zəminində gərginlik çox yüksək səviyyədədir. Az-az ailə olur ki, orada gərginliklər olmur. Yoxsul və varlı ailələrdə də belə gərginliklər olur. Ailə üzvü işləməyəndə, bu zaman psixoloji faktorlar burada mühüm rol oynayır. Ona görə də qadınların məşğulluğunun təmin olunması həm ailədaxili münasibətlərə, həm də ailənin maddi vəziyyətinin yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərir. Həmçinin, qadınların sosial mühitlə olan kontaktı güclənir. Bu da nəticə etibarilə onların dünyagörüşünün inkişafına töhfə verir. Eyni zamanda, evlərdə rahatlıq yaranır. Ona görə də qadınların məşğulluğu təmin olunsa, görün nə qədər adam işlə təmin olunacaq".

Ə.Qəşəmoğlunun açıqlamasından o da məlum oldu ki, Azərbaycanda hər hansı bir işi sistemli şəkildə düşünənlər olduqca azdır: Deməyim odur ki, qadınların məşğulluğunu təmin etməkdən ötrü təkcə peşə məktəblərinin açılması ilə iş bitmir. Peşə məktəbi, kursları açanda gərək elə edəsən ki, onun məhsulları kiməsə lazım olsun. Azərbaycanda xalçaçılıq bir zamanlar inkişafı ilə seçilirdi. Hazırkı dövrdə xalçaçılıqla bağlı peşə məktəbi açmazdan əvvəl həmin xalçaların bazarını tapmaq lazımdır. Xalçaların bazarını hansısa sahibkar bu və ya digər səviyyədə tapa bilər. Ancaq hökumət səviyyəsində müəyyən strukturlar bu sahədə daha çox iş görə bilər. O üzdən, qadınların məşğulluq məsələsinə kompleks yanaşmaq lazımdır. Elə xalçaçılıq sexləri var ki, bu gün açılır, 6-7 aydan sonra bağlanır. Çünki məhsulu realizə etməyə bazar tapa bilmir. Ona görə də bu kimi məsələlərlə məşğul olmaq elə də asan məsələ deyil və bir-iki adamın işi deyil. Burada dövlətin özünün müəyyən bir fəaliyyət proqramı olmalıdır. Sözügedən fəaliyyət proqramı da bir neçə işin görülməsində rol oynamalıdır. Xammalın tapılıb gətirilməsində, istehsalda, satışda olan problemlər düzəlməlidir ki, bu biri tərəfdən peşə məktəbləri işçi qüvvəsini hazırlasın. Bütün hallarda qadınlar üçün müəyyən peşə kurslarının təşkil olunması vacibdir, amma bunların təşkili üçün müəyyən işlərin kompleks şəkildə görülməsinə ehtiyac var".

Vidadi ORDAHALLI

Bakı xəbər.- 2011.- 2-4 dekabr.- S. 15.