"Mən həmin dövrdə Naxçıvanda rabitə sahəsinə rəhbərlik edirdim"

Rabitə insanın gündəlik həyatının əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi öz aktuallığını həmişə qoruyub saxlayır. İnsanların daha tez və asan xəbərləşmək, əlaqə saxlamaq ehtiyaclarının təmin edilməsi üçün müasir rabitənin sələfi olan vasitələr yaranıb. Bəlkə də rabitə sahəsi indiki səviyyədə inkişaf etməsəydi, insanların həyatı bu qədər rəngarəng olmazdı. Telefon, poçt rabitəsinin, daha nələrin yaranmasından qısa zaman keçməmiş dövrün həmin nailiyyətləri Azərbaycanda öz yerini tutub. Bu da ondan irəli gəlir ki, Azərbaycan xalqı həmişə yeniliklərə maraq göstərib və yaxşı nə varsa onun həyat tərzimizə, məişətimizə, iqtisadiyyatımıza, mədəniyyətimizə köçürülməsini həyata keçirib.

Rabitə xidmətlərinin ibtidai formada da olsa Cənubi Qafqaz respublikaları arasında ilk dəfə Azərbaycanda tətbiq edilməsi bir millət kimi bizim tarixi uğurumuzdur. Ağsaçlı Azərbaycan rabitəsininin 130 yaşı tamam olur. Yaranma tarixi qoca olsa da, özü gündən-günə cavanlaşır və dünyada tətbiq olunan ən son telekommunikasiya nailiyyətlərinə sahibdir. Dekabrın 6-da ölkə rabitəçiləri öz yubileylərini böyük təntənə ilə qeyd edəcək. Milli rabitəmizin yaranması, onun formalaşma və təşəkkül dövrü bir neçə mərhələni əhatə edir. Rabitəmizin keçib gəldiyi yolu gah qaranlıqlar müşayiət edib, gah da işıqlı gündüzlər. 130 illik şərəfli bir yol qət edərək mövcud inkişafına nail olub Azərbaycan rabitəsi. Hazırda bu sahədə diqqət çəkən işlər görülür, rabitəmizin tərəqqisi yolunda böyük uğurlara imza atılır. Ancaq Azərbaycan rabitəsinin, telekommunikasiyasının vaxtilə qarşılaşdığı çox böyük çətinliklər, problemlər olub ki, onları heç zaman unutmaq mümkün deyil. Rabitə sahəsinə ömürlərini həsr edən peşəkar rabitəçilər keçmiş günlərin ağrı-acısını hələ də unutmayıblar. Keçən əsrin 90-cı illərinin ilk mərhələsi vətəndaşlarımızın yaddaşına yalnız ikinci dəfə dövlət müstəqilliyimizə qovuşduğumuz bir dönəm kimi həkk olunmayıb. O illərdə yaşayan insanlar onu durğunluq dövrü kimi xatırlayır, o illərin bir də geri qayıtmasını qətiyyən arzulamırlar. 1991-ci il oktyabrın 18-də suverenliyi elan edilən Azərbaycan Respublikasının daxilində bir sıra xoşagəlməz proseslər baş verirdi. Demək olar ki, ölkədə hər şey məhvərindən qopmuşdu. Elə bir sahə yox idi ki, orada çoxsaylı problem, çətinlik olmasın. Sanki qara bir əl hər şeyi inkişafdan dayandırmışdı. Bir tərəfdən ermənilərin torpaqlarımızı işğal etməsi nəticəsində yaşanan ağrılar, digər tərəfdən isə, ölkə iqtisadiyyatında baş verən çökmə insanların həyat ritmini əməlli-başlı pozmuşdu. Yeni sosial həyatın gətirdiyi çətinliklər insanları elə sıxırdı ki, onlar birdəfəlik bu qayğıların əlindən qurtarıb qaçmaq istəyirdi. Ümidləri şam kimi öləziyən əhali nicat yolu axtarırdı. Bu dövrdə Azərbaycanda rabitə xidməti də iflic vəziyyətə düşmüşdü. İnsanlar uzaqlarda yaşayan qohumlarından aylarla xəbər tuta bilmirdi. Məktublar, teleqramlar vədəsində ünvanına yetişmirdi. Telefon danışığı sahəsində isə, bir çox çətinliklər meydana çıxmışdı. Qürbətdə yaşayanları Vətənə qovuşduran rabitənin yarıtmaz vəziyyətdə olması insanları dərindən sarsıdırdı. Rabitə, telekommunikasiya insanlara hava-su, çörək qədər gərəkli bir xidmət sahəsidir. Onun insanların həyatında oynadığı rolun əvəzi yoxdur. Azərbaycan rabitəsinin məhv olmaq təhlükəsilə üz-üzə qalmasının bir səbəbi Qarabağ müharibəsi, erməni daşnaklarının bu sahəyə vurduğu ziyan idisə, digər səbəbi respublikamızın yoxsul vəziyyətə düşməsi, təbii resurslardan məqsədyönlü şəkildə istifadə edilməməsi idi. Rabitənin inkişaf etdirilməsi, onun çoxsaylı problemlərinin aradan qaldırılması zəruri bir hal kimi ortaya çıxsa da, 1991-92-ci illərdə onun aradan qaldırılmasına çalışanlar elə də çox deyildi. Rabitənin acınacaqlı durumu vətəndaşlarımızı daha çox narahat edirdi. Elə adamlar var idi ki, günlərlə poçt şöbələrinə ayaq döysə də kənarda yaşayan əzizlərilə əlaqə yarada bilmirdi. Bu kimi hallar da insanların rabitə işçilərindən narazı qalmasına gətirib çıxarırdı. Əhali bilmirdi ki, onların yaxınları ilə telefon vasitəsilə görüşə bilməməsinin günahkarı rabitəçilər deyil. Onların yazdığı məktubların, göndərdikləri teleqramların həftələrlə, aylarla kəndləri, şəhərləri dolaşmasının səbəbi başqa məsələlərdir. Hətta bu problemə milli kinomuzda, ədəbiyyatımızda da müəyyən qədər yer ayrılıb. O dövrün mənzərəsi işıqlandırılarkən rabitə problemi də unudulmayıb. Azərbaycan rabitəsinin keçmişində narahatlıq dolu günlər çoxdur. O günləri əhalilə birgə yaşayan rabitəçilər sevinirlər ki, bu bəşəri xidmət sahəsi zamanın bütün çətinlik dolu sınaqlarından üzü ağ çıxıb. Azərbaycan rabitəçilərinin sözlərinə görə, rabitəmizin problemlərin əsarətindən xilas edilərək inkişaf yoluna çıxarılması Azərbaycanın mərhum prezidenti Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Xatırladaq ki, rabitəçilər Azərbaycan rabitəsinin inkişaf mərhələsini iki yerə bölür. Onların hər ikisi H.Əliyevin hakimiyyətdə olduğu dövrlərin payına düşür.

1983-2001-ci ilə qədər Naxçıvan Muxtar Respublikasında rabitə sahəsinə başçılıq edən, 1992-ci il dekabr ayının 12-dən Yeni Azərbaycan Partiyasının ilk üzvlərindən biri, rabitə ustası, 2009-cu ildə ölkə prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Əməkdar mühəndis" fəxri adına layiq görülən, "Aztelekom" İstehsalat Birliyinin baş mütəxəssisi ötən əsrin 90-cı illərində isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının rabitə naziri olmuş Zeynal Novruzov o dövrün rabitə xidməti sahəsində yaşanan bütün çətinlikləri ən xırda detallarına qədər xatırlayır. Z.Novruzov həll edilməsi insanlara xəyal, yuxu kimi görünən, əlçatmaz olan bu problemin mərhum prezident Heydər Əliyev tərəfindən birdəfəlik aradan qaldırıldığını bildirdi. Z.Novruzovun ürəyində Heydər Əliyevlə bağlı bir neçə kitaba sığışmayan xatirə yaşatdığını bəlkə də çoxları bilmir. Deyir ki, ürək süfrə deyil ki, onu hər yetənin qarşısında açasan. O bu xatirələrinin hamısını əzizdən əziz bilir. Z.Novruzovun sözlərinə görə, H.Əliyevin həyat tərzi, apardığı uğurlu siyasət, ümumiyyətlə onun bütün xüsusiyyətlərilə böyük məktəb idi. O elə bir məktəb ki, onun bütün zamanlarda ardıcılları olub və olacaq da. Özünün H.Əliyev yoluna, siyasətinə sadiq olduğunu dəfələrlə sübut edən və bu yolun yorulmaz yolçusu olan Zeynal Novruzovla Heydər Əliyevi milli məfkurəyə, dövlətçiliyə bağlılıq hissləri birləşdirir. Zeynal müəllimin bildirdiyinə görə, Azərbaycan rabitəsinin ağır günlərində də, inkişafa nail olduğu çağlarda da Heydər Əliyev xalqımızla birgə olub: "Azərbaycan Respublikası Sovet dövründə də, müstəqillik illərində də Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə daha çox inkişaf edib. Bu gün möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev də atasının yolunu uğurla davam etdirir. O da Heydər Əliyev kimi rabitə sahəsinə xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycan rabitəsi Sovet İttifaqı zamanında ağır durumda idi. Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist Partiyasının birinci katibi vəzifəsində işləyərkən bu sahədə köklü dəyişikliklər baş verdi, çox böyük nailiyyətlər əldə edildi. Bir məsələninin üstündə xüsusi dayanmaq istəyirəm. 1970-ci ilin yayında Heydər Əliyev cənablarının təşəbbüsü ilə "Respublikada rabitə vasitələrinin vəziyyəti və gələcək inkişafı üzrə tədbirlər haqda" məsələ Mərkəzi Komitənin bürosuna çıxarıldı və böyük inkişafa təkan verən möhtəşəm bir qərar qəbul edildi. Bu rayonların, kəndlərin və şəhərlərin sürətlə telefonlaşmasına səbəb oldu. Rabitə sahəsi iri addımlarla irəliləməyə başladı. O "Kreml"də işləmək üçün Moskvaya dəvət edildikdən sonra da Azərbaycan rabitəsini unutmurdu. Əlindən gələn köməkliyi göstərirdi..."

Z,Novruzov bildirdi ki, yüz otuz yaşlı milli rabitəmiz daşlı-kəsəkli yollar keçib gəlib. Qarşısında problemlər, çətinliklər çox çıxıb. Bəzən məhv olmaq təhlükəsinin bir neçə addımlığında olub. Amma o təslim olmayıb: "Yaddaş üçün bildirim ki, 1988-ci ildən 1993-cü ilə qədər bu sahədə ciddi çətinliklər mövcud idi. Respublikamızın həmin dövrdə hansı vəziyyətdə olduğu hər kəsə məlumdur. O illərdə rabitə sahəsinə göstərilən laqeyd münasibət nəticəsində ATS-lərin bir çoxu dağıldı, rabitə qurğuları sıradan çıxdı, bu da ölkənin rabitə sisteminin bərbad vəziyyətə düşməsinə gətirib çıxardı. Hər şey gözlərimiz qarşısında baş verirdi. Mən həmin dövrdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında rabitə sahəsinə başçılıq edirdim. Qeyd etdiyim kimi keçən əsrin 80-ci illərinin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan rabitəsi, telekommunikasiya sahəsi iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Bu sahədə böyük gərginlik yaşanırdı. Ölkə əhalisinin başqa respublikalarla, şəhərlərlə rabitə əlaqəsi saxlaması müşkülə çevirilmişdi. Əlimizdən gələni edirdik ki, insanlar bizdən narazı qalmasın. Amma bütün səylərimizə baxmayaraq yenə də tam olaraq onların tələbatını ödəyə bilmirdik. 1990-ci ildə Moskvadan Naxçıvana gələn ümummilli liderimiz, mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev də bu çətinlikləri xalqla bərabər yaşayırdı. Bu sahədə baş verənlər onu çox narahat edirdi. Elə vaxtlar olurdu ki, Heydər Əliyevin özünü istədiyi yerlə danışdırmaq üçün çox böyük çətinliklərlə üzləşirdik. Təbii ki, bu çətinliklər onun diqqətindən yayınmırdı. Bilirsiz ki, Naxçıvan informasiya blokadasında idi. Naxçıvan Muxtar Respublikası və Bakı arasında rabitə əlaqəsi yaradan KM-15 magistral kabeli Gorus-Sisyan arasında ermənilər tərəfindən dağıdılaraq məhv edilmişdi. Rabitə əlaqəsi yalnız İran və Türkiyə üzərindən məhdud kanallar vasitəsilə yaradılırdı. Bu da qeyd etdiyim kimi çox vaxt alınmırdı. Yerli radio kanalının da fəaliyyətini xatırlamaq yerinə düşərdi. Orta dalğada yayımlanan bu radio vasitəsilə Heydər Əliyevin rəhbərliyilə qəbul edilən qərarlar, onun çıxışları efirə verilirdi. Bu radionun proqramlarını yaxın Şərq ölkələrinin bir çoxunda dinləmək mümkün idi".

Heydər Əliyevin xalqın istəyilə, çağırışı ilə Azərbaycan Respublikası prezidenti vəzifəsinə seçilənə qədər Naxçıvanda böyük işlər gördüyünü bildirən Z.Novruzovun sözlərinə görə, Müstəqil Azərbaycan Respubliksı ilə bağlı bütün taleyüklü məsələlər Naxçıvanda qəbul edilirdi. Bu hadisələrin gözləri qarşısında baş verdiyini deyən Z.Novruzov üç rəngli bayrağımızın uzun illərdən sonra ilk dəfə rəsmən Heydər Əliyev tərəfindən xalqımıza təqdim edilməsinin o illərdə böyük cəsarət olduğunu qeyd etdi: "Bayrağımız Demokratik Cumhuriyyətin süqutundan təxminən 71 il sonra müstəqil dövlətimizin bayrağı kimi Ali Məclisdə dalğalandı. Ümumiyyətlə, Azərbaycan respublikasının bütün taleyüklü problemlərinin həlli yolları, əlamətdar günlər və tarixlər haqda qəbul edilən qərarların əksəriyyəti Ali Məclisdə Heydər Əliyev tərəfindən verilirdi. Yadımdadır ki, bir sıra dövlətçilik atibutlarının qəbulu, o cümlədən də tariximizə qızıl hərflərlə yazılan 31 dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü və başqa tarixi hadisələrlə bağlı qərarlar Heydər Əliyev tərəfindən Ali Məclisdə qəbul edilib. Heydər Əliyev bu qərarların işlənməsini başqalarına həvalə etmirdi. Deyərdim ki, bütün qərarları özü yazırdı. Bütün sahələr haqda dərin məlumatı vardı. Rabitə sahəsini də ki, mükəmməl bilirdi. O SSRİ Nazirlər Sovetidə baş nazirin birinci müavini vəzifəsində işləyərkən bir sıra sahələri, o cümlədən də rabitəni kurasiya etmişdir. Keçmiş SSRİ-nin bütün rabitə sisteminə bələd idi. Çünki o dövrdə yalnız Azərbaycanda deyil, İttifaq respublikalarının hamısında bu işlər onun rəhbərliyi, qayğısı ilə həyata keçirilirdi. Harda problem yaranırdısa, Heydər Əliyev təcili surətdə ora gedər və çətinlikləri kökündən həll edərdi. Bunlar hamısı tarixi hadisələrdir. Çox xoşbəxt xalqıq ki, belə Vətən oğlumuz olub. Bu gün də onun əməlləri, yaratdığı möhtəşəm məktəb yaşayır, indən sonra da yaşayacaq".

Heydər Əliyev tərəfindən qəbul edilən bu dövlət əhəmiyyətli qərarların dünya arenasına çıxmasının böyük əhəmiyyət daşıdığını bildirən Z.Novruzovun sözlərinə görə, rabitəçilər çətinliklər hesabına olsa da o sənədlərin bir sıra ünvanlara çatdırılmasına nail olurdu: "Bu qərarların yalnız Azərbaycanda deyil, digər ölkələrə də məlum olması vacib məsələ idi. Bu məsələni o vaxt Naxçıvanda fəaliyyət göstərən 1 kanallı radioteleqraf kanalı vasitəsilə həyata keçirirdik.

(Ardı gələn sayımızda)

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2011.- 6 dekabr.- S. 11.