Ansambllarda milli sazımızı Anadolu sazı sıxışdırmağa başlayıb

Elxan Məmmədli: "Onlar da bizim sazı öz ansambllarına salsın"

"Hər ikisi bizə əzizdir" deyən folklorşünas nədən narazıdır?

Saz, milli musiqi alətimiz olmasına baxmayaraq, ansambllara çox gec yol tapıb. Bu alətin imkanlarından, daha çox, xalq çalğı alətləri ansamblları tam formalaşdıqdan sonra istifadə edilib. Müasir dövrdə sazın dövlət tərəfindən dəstəkləndiyi bir vaxtda müasir ansambllarda sazımızın səsi çox zəif eşidilir. Artıq bəzi ansambllardan yerli saz yığışdırılaraq, yerinə Anadolu sazı gətirilir.

Hazırda şadlıq sarayı və restoranların ansambllarında da Anadolu sazı üstünlük təşkil edir. Bu isə öz musiqi alətimizin meydandan sıxışdırılaraq çıxarılmasına gətirib çıxara bilər. Türkiyə türklərinə məxsus sazın ansambllarda yer tutmasına qarşı deyilik. Bu da olsun, amma bunu elə şəkildə etmək lazımdır ki, bundan bizim öz sazımız zərər çəkməsin. Biz xalq musiqi alətlərinin bütün növlərindən istifadə edilməsinin tərəfdarıyıq. Anadolu sazı da həmçinin. Onu da dinləməyi sevirik. O azəri sazının qardaşıdır. Onların eyni ansamblda birgə görünməsi heç də təqdim edilən musiqi əsərinin səslənməsinə zərər gətirməz. Bəzi "yenilik" tərəfdarları, nədənsə, bu amili nəzərə almır. Ansambllarda ürəkləri istəyəni edirlər. Son vaxtlar efirlərdə də Anadolu sazı görünməyə başlayıb. Bizim solo saz ifaçılarının buna maraq göstərməsi təqdirəlayiqdir. Ancaq bu şərtlə ki, öz alətimizə hörmətsizlik etməsinlər. Bütün mənalarda Türkiyədəki qan, din qardaşlarımıza həsəd aparmaq olar. Çünki onlar öz maddi-mənəvi dəyərlərini uca tutmağı bacarır. Onların heç bir xalq çalğı alətləri ansamblında, musiqi qrupunda Azərbaycan sazı yoxdur. Bəlkə bu ondan irəli gəlir ki, onlarda bizim sazımızı ifa etməyi bacaran ifaçı yoxdur? Amma biz özümüzün alətimizi unudub, Anadolu sazından dördəlli yapışırıq.

Ümumiyyətlə, hazırda sazın təbliğində ciddi problem var. Bu da bu işlə məşğul olanların qeyri-peşəkarlığından xəbər verir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Folklor İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya elmləri namizədi Elxan Məmmədli "Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında bu inkarçılığın tərəfdarı olmadığını bildirdi. E.Məmmədlinin sözlərinə görə, alətdən üz çevirmək soy-kökümüzdən, milli kimliyimizdən kənar düşməyimizə xidmət edir. E.Məmmədlinin verdiyi məlumata görə, milli sazımız ansambllara keçən əsrin 60-cı illərində gəlib. Böyük musiqiçi Əhmədxan Bakıxanovun səyi nəticəsində saz xalq çalğı alətləri ansamblına daxil olub: "Müəyyən ansambllarda həm bizim saz, həm də o biri saz var. Sazın funksiyası çox genişdir. Sazın böyük bir ansamblı əvəz etdiyi məlumdur. Ansambllarda, başqa alətlərlə yanaşı, saz da olmalıdır. Sazın xalq çalğı alətləri ansamblına gətirilməsi Əhmədxan Bakıxanovun adı ilə bağlıdır. İlk dəfə ansamba Zakir Bayramovun simasında sazı o gətirib. Onda birinci dəfə saz ansambla uyğunlaşdırıldı və bütün Azərbaycan musiqisini mənimsədi. Bunun özü çox böyük inqilab idi".

E.Məmmədlinin sözlərinə görə, ansamblda oturuşması xatirinə saz pərdələrinin tar pərdələrinə uyğunlaşdırılması onu göstərdi ki, ansamblda sazın fəaliyyəti yox, yalnız şəkli, forması görünür. Anadolu sazının bərqərar olması naminə milli sazımızın "qapı arxasında" saxlanmasına pis baxdığını deyən E.Məmmədlinin fikrincə, Anadolu xalq çalğı alətləri ansambllarında da Azərbaycan sazı olsa yaxşı olar: "Bizim ansambllar böyük həvəslə o sazı öz tərkibinə daxil edir. Onlar da bizim sazı öz ansambllarına salsın. Görək salırmı? Biz təqlidçiliyə adət eləmişik. Türkiyədə yaşayan qardaşlarımız bura gələndə çalışırıq ki, onların ləhcəsində danışaq. Ora gedəndə də həmçinin. Amma onlar həmişə öz danışıq tərzlərini təbliğ edirlər. Təəssüf ki, həm efirdə, həm ansambllarda sazın özü görünsə də məzmunu görünmür. Ansambllarda saz havası eşidilmir. Sadəcə, bir milli alət kimi sazın orada şəkli görünür, funksiyası isə nəzərə çarpmır. Bu məsələyə ciddi yanaşmaq lazımdır. Folklor İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən "İrs" ansamblı burada istisnadır. Bu ansamblda saz öz üzərinə düşən vəzifəni layiqincə yerinə yetirir. Bu alət ansamblda aparıcı yer tutur. Özü də ki, "İrs"də aşıqlar da iştirak edir. Aşıq Mahmud, aşıq Solmaz Kosayeva və başqaları bu ansamblın üzvüdür".

E.Məmmədli bildirdi ki, bir aşıqşünas alim kimi, sazın təbliğindən qətiyyən razı deyil. Onun bildirdiyinə görə, saz barədə danışmaq haqqı elə adamların əlindədir ki, o şəxslərin aşıq sənətindən xəbəri yoxdur: "Bilirsiz, televiziyaların musiqi proqramlarına rəhbərlik edənlərin çoxu saza yad adamlardır. Onun məişətində, yaddaşında saz yoxdur. Saz gərək insanın qanında kodlaşsın ki, o, tamaşaçılara əsl saz səsini təqdim etməyi bacarsın. Onlar elə bilir ki, bütün Azərbaycan xalqı da onun özü kimi saza biganədir.

E.Məmmədli həmçinin bildirdi ki, milli sazımızın xalq çalğı alətləri sırasında duraraq ansamllarda özünə yer tutmasında mərhum xalq artisti Baba Mahmudoğlunun (Mirzəyev) da rolu əvəzsizdir. Onun sözlərinə görə, B.Mahmudoğlu yaratdığı "Dastan" ansamblında saz alətini ən yüksək mərtəbəyə qaldırıb: "Baba Mahmudoğlunu sazsız təsəvvür eləmək mümkün deyil. O bizim bir neçə aşıq havasını ansambl üçün işləyib.

Onun bu günlərdə Muğam Evində 70 illik yubileyi qeyd edildi, amma orada bir nəfər də aşıq çıxış eləmədi. Bu da məni narazı saldı. Saza canı-qanı ilə bağlı olan bir adamın məclisində saz səsi eşidilmədi. Dövlətimiz saza böyük sayğı göstərir, məmurlar və televiziyaların musiqi proqramlarına rəhbərlik edən adamlar nə üçün dövlətin təqdir elədiyini təqdir eləmir?"

E.Məmmədlinin qənaətinə görə, milli sazımızın ansambllardakı yerinin Anadolu sazına verilməsi də bu biganəlikdən qaynaqlanır.

Qarşı tərəfin də mövqeyini dərc edə bilərik.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2011.- 9 fevral.- S. 15.