Azərbaycan ailələrinin dayanıqlı olmasında adət-ənənələrin rolu...

Azərbaycan ailəsi tarixən zəngin adət-ənənələrə malik olub. Əsrlərin sınağından çıxan bu adət-ənənələr indinin özündə də cəmiyyətdə və insan həyatında mühüm rola malikdir. Məhz adət-ənənələrimizin saflığının nəticəsidir ki, Azərbaycanda qurulan ailələr dayanıqlılığı və mükəmməlliyi ilə seçilir. Bütövlükdə ailə dayanıqlığı məsələlərində adət-ənənələrin rolunu danmaq olmaz. Yəni bu kimi məsələlərdə onların rolu böyükdür.

Bunu özlüyündə şərtləndirən bir sıra faktorlar var. Məsələn, bizdə ata-ana övladının təlim-tərbiyəsindən tutmuş, onun fərd olaraq hərtərəfli yetişməsi, təhsil alması və cəmiyyət üçün layiqli şəxs kimi formalaşmasında özünəməxsus rol oynayır. Hər bir valideyn övladının xoşbəxt olmasına çalışır və bu yöndə üzərində böyük məsuliyyət hiss edir. Bunun nəticəsidir ki, bizdə ailədə hər zaman böyük-kiçik yeri tanınıb, böyüyə yüksək hörmət mühiti olub. Sadalanan bu xüsusiyyətlər bir çox ölkələrdə olduqca zəif inkişaf edib. Yaxud da bizim ölkəmizdə olduğu qədər bir-birini tamamlamır, vəhdət halında deyil.

Deyilənlərə digər misal ondan ibarətdir ki, bizdə olan toy adətləri heç bir dövlətdə yoxdur. Məsələ ondadır ki, Azərbaycan toyları bütün qohum-əqrəbanı, tayfa və nəsli bir araya gətirir. Qohumluq əlaqələrinin dayanıqlılığını saxlamaqla yanaşı, həm də bu münasibətlərin daha da möhkəmlənməsinə xidmət göstərir. Toylar qohumların bir araya gəlib yaxından ünsiyyət qurmasına bilavasitə şərait yaradır. Bu da, öz növbəsində, qohumluq əlaqələrinin itməsinin qarşısını alır. Ən azından, buna yaxından yardım göstərir. Azərbaycanın toy adət-ənənələrinin yaxşı tərəfi həm də ondan ibarətdir ki, qohum olan tərəflərin bir-birini yaxından tanıması, bunun nəticəsində uğurlu izdivacın qurulması üçün şərait yaradır. Belə ki, toydan əvvəl şərti olaraq bir sıra prosedur mərhələsinin olması tərəflərə düzgün seçim imkanı yaradır. Çünki toya qədər bir sıra mərhələlərin keçilməsi zaman etibarilə doğru-düzgün qərar çıxarmağa və seçim etməyə imkan verir.

Başqa bir gözəl adətimiz valideyn xeyir-duası ilə bağlıdır. Unutmaq olmaz ki, təməli möhkəm olan ailələrin qurulmasında valideyn xeyir-duasının müstəsna çəkisi var. Zaman-zaman cavanlar bu məqama xüsusi diqqət göstərib. Təsadüfi deyil ki, valideyn, ağsaqqal xeyir-duası alan cütlüklərin qurduğu ailə uzunömürlü və ruzili olur. Məhz bunun təsirindəndir ki, bizdə nikah qurularkən valideyn xeyir-duasının əhəmiyyətinə xüsusi önəm verilir. Valideyn övladının nailiyyətlərinə sevinir, nöqsanları üzə çıxanda isə üzülür və onun aradan qaldırılması istiqamətində ciddi şəkildə çalışır. Çünki ailəsi üzərində daim valideyn məsuliyyətini hiss edir. Bunun qarşılığında övlad da üzərinə düşən borcu yerinə yetirməyə çalışır. Yəni valideyn daim üzərində övlad məsuliyyətini hiss edir. Həmin məsuliyyətin olmasının nəticəsidir ki, Azərbaycanda qocalar evində olan ahılların sayı, digər ölkələrlə müqayisədə, qat-qat aşağıdır. Hətta deyərdim ki, simvolik səviyyədədir. Bu bir daha Azərbaycan ailəsində övlad məsuliyyəti institutunun təntənəsini özündə əks etdirir. Bu da, öz növbəsində, övlad məsuliyyəti institutunun nə qədər ciddi və möhkəm dayaqlara söykəndiyini göstərir. Bu kimi müqəddəsləşdirilmiş dəyərlər Azərbaycan ailəsinin təməl prinsiplərinin daha sağlam əsaslar üzərində möhkəmlənməsinə xidmət edir. Bütün bunların cəm halında olması, həm də Azərbaycanda boşanmaların sayının az olmasına kömək edir. Həmçinin, mükəmməl ailə modelinin ortaya qoyulmasına xidmət edir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın ailə modelini bir sıra xarici ölkə vətəndaşları özləri üçün örnək hesab edir və mümkün qədər bundan bəhrələnməyə səy göstərir. Çünki ailə dayanıqlılığı məsələlərində adət-ənənələrimiz prinsipial əhəmiyyətə malikdir. Bu cür unikal sistemin formalaşması, təbii ki, əsrlərdən bəri xalqımızın milli dəyərlərindən süzülüb gələn adət-ənənələrin bəhrəsidir. Zaman sübut etdi ki, sadalanan elementlər cəmiyyətə ancaq fayda və stimul verir. Başqa bir tərəfdən, Azərbaycan ailəsinə təsir göstərən adət-ənənələr imperativ əsaslara söykənmir. Bu sadəcə, xalqımızın öz içindən gələn bir mənəvi duyğudur. Görünən odur ki, həqiqətən də bizdə buna dair əvəzsiz örnəklər toplusu var.

Tanınmış şərqşünas Seyid Camal Əzimbəylinin sözlərinə görə, ailə dayanıqlılığı məsələlərində adət-ənənələrin rolu ölçüyəgəlməz dərəcədə böyükdür: "Çoxluq kəsimi içərisində hər zaman ailə öndə gələn müqəddəs dəyərlər içərisindədir. Ona görə də bu müqəddəs dəyərlərin mühafizə olunmasında, milli-mənəvi dəyərlərimizin bizim üçün yazılmamış qanunları çərçivəsində, hətta dövlətçiliyimizin belə bütövlənməsinə xidmət göstərən nüansları var. Bu baxımdan ailənin dayanıqlılığı, bütövlüyünə xidmət göstərən Azərbaycan kişisinin, qadınının ləyaqət anlamı hər şeydən ucada gəlir. Ona görə də bu müqəddəs dəyərlər çərçivəsində düşünəndə, Azərbaycan xalqının milli kimliyində birmənalı olaraq adət-ənənələrin dayanıqlı rolu öz əksini tapıb. Ailənin uca, əziz tutulması, bütün dəyərlərin fövqündə durması onun dayanıqlılığına, eyni zamanda, əyilməzliyinə gətirib çıxarır. O baxımdan xalqımızın milli yaşantısında, ailənin mühafizə olunmasında, bütöv bir ailə anlamında tanıdılmasında bu dəyərlərin qorunmasının, mühafizə olunmasının çox böyük əhəmiyyəti var. Bu kimi müqəddəs meyarlar, prinsiplər ailənin mühafizə olunmasına gətirib çıxarır. Digər tərəfdən, müsəlman kimliyimizi nəzərə aldıqda, dinimizin gətirdiyi qaydalar içərisində Azərbaycan xalqının ülvi adət-ənənələrini qoruması büsbütün İslamın prinsipləri ilə də üst-üstə düşür. Hətta sevgili Məhəmməd Peyğəmbərimiz də ailəyə sahib durmanın İslamın başlıca şərtlərindən olduğunu bizlərə bəyan etmişdi. Bununla bağlı onun xütbəsində də sözügedən dəyərlərin qorunması bizim üçün müəyyən olunmuşdu".

Azərbaycan Ziyalılar Birliyinin sədri Eldəniz Quliyevin sözlərinə görə, ailə dəyərləri, adət-ənənələr hamısı bir-birilə sıx bağlıdır: "Bunları bir-birindən ayrı təsəvvür etmək doğru olmaz. Çünki bu həm də bizim mental şüurumuzdan irəli gəlir. Hədər yerə demirlər ki, ailə kiçik dövlətdir. Ancaq ailəni qorumaq üçün birinci növbədə adət-ənənələrimizi, dəyərlərimizi qorumalıyıq. Adət-ənənələrimizi qorumadan ailəni qoruya bilmərik. Bu zaman nəticə etibarilə ailələrin dayanıqlı olmasını qorumaq mümkün olmayacaq. Ailə qorunmasa, cəmiyyət də qorunmayacaq. Cəmiyyət qorunmasa, dövlətimiz, müstəqilliyimiz də qorunmayacaq. Görürsüz, bütün bunların hamısı bir-biri ilə zəncirvari əlaqəli məsələlərdir. Belə çıxır ki, ailənin rolunun böyük olması ilə yanaşı, milli adət-ənənələrin də, dəyərlərimizin də onun qədər rolu böyükdür. Göz qabağında olan bəzi problemlər insanı narahat edir. Məsələ ondadır ki, dayanıqlı ailə ilə bağlı olan adət-ənənələrimizin dağılma təhlükəsi, aşınması, deqradasiyaya məruz qalması ailələrə də öz təsirini göstərir. Statistikaya nəzər salsaq görərik ki, ilbəil boşanmaların sayında artım müşahidə olunur. Baxmayaraq ki, toylarımız çox təmtəraqlı keçirilir. Bu bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərdən qaynaqlanır. Problem ondadır ki, biz milli dəyərlərimizin qorunmasına kifayət qədər diqqət yetirmirik. Digər tərəfdən, son vaxtlar cəmiyyətimizdə müəyyən yanlış təsəvvürlər formalaşıb. Elə hesab edirlər ki, qloballaşma şəraitində baş verənlərdən qaçmaq mümkün deyil. Müasir dəyərləri tam əxz etmədən, milli təfəkkür tərzimizdən keçirmədən, ənənələrimizə tam uyğunlaşdırmadan gözüyumulu qəbul edirik. Bunun nəticəsində bizdə ailə münasibətlərində müəyyən problemlərin yaşanması üçün münbit şərait yaranır. Tarixən formalaşan dayanıqlı ailə modeli dağılmağa məruz qalmaq təhlükəsilə üzləşir. Yuxarıda sadaladığım amillər bütövlükdə cəmiyyətdə müəyyən mənfi zəmində tendensiyaların inkişafına şərait yaradır. Əlbəttə, bu cür meyllər, yanlış təfəkkür tərzi pis nəticələr verir. Ona görə də bu kimi məsələlərdə son dərəcə həssas və diqqətli olmalıyıq. Zərərli vərdişlərin cəmiyyətdə geniş səviyyədə kök salmasına mane olmalıyıq. Hansısa gecikmə müəyyən ciddi fəsadlara gətirib çıxarır. Bütün bunlar kifayət qədər narahatedici məqamlar olduğundan, bizim ictimaiyyəti, dövləti, ziyalıları düşündürməlidir. Cəmiyyətin taleyi ilə bağlı məsuliyyət daşıyanları qayğılandırmalıdır ki, vaxtında bunun qarşısı alınsın. Əks təqdirdə, əlbəttə, çox şey itirə bilərik. Unutmaq olmaz ki, keçmişini, özünü, əslini itirən xalq, millət çox böyük məhrumiyyətlərə məruz qalır. O cümlədən adət-ənənələrini də...".

Vidadi Ordahallı

Bakı xəbər.- 2011.- 6 iyul.- S. 15.