Azərbaycanda
meşələrin bərpası və
artırılması...
Azərbaycan
öz iqlim şəraitinin zənginliyinə görə
dünyanın bir çox
ölkələrilə rəqabət apara bilər. Doqquz iqlim qurşağından yeddisinə malik Vətənimiz,
saysız təbii sərvətlərilə yanaşı, həm
də füsunkar təbiətə
malikdir. Vaxtilə Herodot,
Strabon, Ptolomey kimi antik müəlliflər
belə öz əsərlərində
Azərbaycan haqqında məlumat verərək
onun təbiəti, coğrafi
vəziyyətinə diqqət çəkiblər. Daha sonra iranlı
alim Rəşidəddin
Fəzlullah, Məhəmməd Naxçıvani öz qeydlərində bu unikal Qafqaz
ölkəsinin zəngin fauna
və florasından yazıb.
Alban tarixçisi Musa
Kalankatlı isə VIII-VII əsrlərdə özünün
"Alban tarixi" əsərində buranın zəngin təbii
sərvətlərini təsvir edib.Azərbaycan ərazisi zəngin
bitki örtüyünə malikdir. Burada o qədər də
böyük olmayan ərazidə az qala dünyada
yayılmış bütün bitki növlərinə rast gəlinir.
Azərbaycan florası çeşidinə görə
Qafqazın digər ölkələrindən əhəmiyyətli
dərəcədə fərqlənir. Belə ki, Qafqazda bitən
ümumi bitki çeşidinin 66%-i Azərbaycanda mövcuddur. 240-a
yaxın endemik növ isə yalnız Azərbaycan florasına
məxsusdur. Azərbaycanda meşələr əsasən
üç növ ağacları əhatə edir - vələs,
palıd və fısdıq. Bundan başqa, bu meşələrdə
ağcaqayın, cökə, qızılağac, söyüd,
qovaq, qarağac və digər enliyarpaqlı ağaclara da rast
gəlinir. Azərbaycan Respublikası nadir ağac və
kolların vətəni sayılır. Bu torpaqda bitən qara
cökə meşələrin nadir incisi hesab olunur. Bu gün
ölkədə turizmin inkişafını aktual edən və
bu sahədə perspektiv vəd edən
regionlarımızın hər birinin özünəməxsus
üstünlüyü var. Elə təkcə onu demək
kifayətdir ki, Azərbaycanın cənub zonasında yerləşən
talış meşələrində dünyanın çox
az ölkəsində təsadüf olunan dəmirağac bitir.
Qarabağ meşələrinin zənginliyini və
füsunkarlığını isə təkrar anlatmağa, yəqin
ki, ehtiyac yoxdur. Əsrlər boyu özünün zəngin təbiətilə
dillər əzbəri olan bu bənzərsiz region mənfur
qonşularımızın çirkin niyyətlərini
reallaşdırmağa başlamasından keçən
müddət ərzində daha çox diqqət mərkəzinə
gəldiyindən, bu bölgənin bənzərsiz təbiətindən,
flora və faunasının zənginliyindən kifayət qədər
deyilib və yazılıb. Təsadüfi deyil ki, vaxtilə
Qarabağ meşələri buraya səfər edən Aleksandr
Düma (ata)nı da heyran qoymuşdu. Dünya şöhrətli
fransız yazıçısı buradakı əsrarəngiz
təbiətə, zəngin bitki örtüyünə
dünyanın heç bir yerində rast gəlmədiyini daha
sonra özünün xatirələrində də göstərmişdi.
Üzdəniraq qonşularımız isə, öz mənfur
niyyətlərini həyata keçirmək planının tərkib
hissəsi kimi, yerli əhalini provokasiyaya çəkmək
üçün ilk olaraq məhz məşhur Topxana meşələrini
qırmağa başlamışdı. Çünki onlar
bilirdi ki, bu meşələr Azərbaycanımızın əvəzsiz
incisidir və istənilən vətənpərvər azərbaycanlını
bu yolla provokasiyaya çəkib qarşıdurma yaratmaq olar. Onlar
öz çirkin niyyətlərinə, müvəqqəti də
olsa, nail olsalar da, Azərbaycan xalqı inanır ki, halal ərazilərimizin
öz sahibinə qaytarılacağı gün uzaqda deyil və
Azərbaycanımızın bu dilbər guşəsi çox
yaxında əsl sahibinə qovuşacaq.
Meşələrin təbii
iqlimin qorunmasında oynadığı rol çox
böyükdür. Meşələr təbiətin
ayrılmaz hissəsi olub, təbii tarazlığın
qorunmasında bir çox funksiyaları yerinə yetirir. Meşələr,
bir növ, təbiətin tənzimləyicisidir və başqa
heç bir nəsnə onu bu rolda əvəz edə bilməz.
O, əsasən rütubət toplayıcısı rolunu
oynayır və düzənliklərə suyun verilməsini tənzimləyir,
onu nisbətən tarazlaşdırır. Dağlıq
rayonlarda isə meşələrin əhəmiyyəti daha
böyükdür. Belə ki, dağlıq ərazilərdə
meşə örtüyü torpaq sürüşməsi və
dağ uçqunları kimi təbii fəlakətlərin
qarşısını alır, bu fəlakətin
vuracağı zərəri minimuma endirir. Bunun nəticəsidir
ki, ərazisinin 20-25%-ni meşəlik sahələr təşkil
edən ölkələrdə su qıtlığına,
qeyri-sabit iqlim şəraitinə, torpaqların
deqradasiyasına və eroziyasına, bataqlıq və
şoranlıq sahələrə az təsadüf edilir. Bioloji
cəhətdən öz inkişafında bir-birinə
qarşılıqlı təsir göstərən
torpağın, suyun, ağacların, bitkilərin, heyvanat aləminin,
mikroorqanizmlərin vəhdəti hesab olunan meşə
örtüyü Azərbaycanın ən qiymətli milli təbii
sərvətlərindən biri hesab olunur. XVIII-XIX əsrlərdə
indiki Azərbaycanın ərazisinin 35%-ni meşə
örtüyü təşkil edib. Hazırda meşələrimizin
ümumi sahəsi 1021 min hektar ərazini əhatə edir. Azərbaycanın
ümumi meşə fondunun 261 min hektarlıq hissəsi erməni
işğalı altındadır. Təbiətdə
oynadığı rola görə böyük əhəmiyyət
kəsb edən meşələrin daha bir özəlliyi onun
fitonsit xüsusiyyətə malik olmasında, yəni zərərli
mikroorqanizmləri məhv etməsindədir. Meşələr
bitkiləri, torpağı, su hövzələrini,
yaşayış məntəqələrini təbii amillərin
zərərli təsirindən qoruyur, mikroiqlimi dəyişir,
quru, isti, güclü küləklərin təsirini
azaldır. Eyni zamanda, meşələr yarğan və hərəkət
edən qumları bərkidir, qışda qar
örtüyünün bərabər yayılması və tədricən
əriməsinə imkan yaradır, buxarlanmanı zəiflədir,
qrunt sularının səviyyəsini endirir. Meşələrin
mövcudluğunun ən böyük əhəmiyyəti isə
onun karbon qazını udaraq həyat əhəmiyyətli
oksigenə çevirməsindədir. Belə ki, hər hektar
meşə örtüyü il ərzində 10-20 ton karbon
qazını udaraq əvəzində oksigen ixrac edir. Bir hektar
meşə sahəsi bir saatda 8 kq karbon qazı udur ki, bu da həmin
zaman kəsiyində 200 nəfərin nəfəsi ilə
havaya buraxılan karbon qazının həcminə bərabərdir.
Azərbaycan
Respublikasının 8,6 min hektarlıq ərazisinin 1,214 min
hektarını meşə fondunun torpaqları təşkil
edir. Meşələrimizin 95%-i dağlıq və dağətəyi
sahələrdə, qalan 5%-i isə əsasən su vadilərində,
düzənlik ərazilərdə yerləşir. Meşələrimiz
yayıldığı əraziyə görə sırf
qoruyucu funksiyaları yerinə yetirdiyindən birinci qrup meşələrə
aid edilir. Meşələrin qorunub mühafizə edilməsi və
yeni meşə zolaqlarının salınması istiqamətində
son illər ölkədə xeyli məqsədyönlü
iş aparılıb. Bu gün regionlarda infrastrukturun
inkişafı ilə bağlı hazırlanan, demək olar
ki, bütün dövlət proqramlarında meşələrin
bərpası və inkişafı ilə bağlı müddəalar
öncül yerlərdən birini tutur. Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyi yarandığı ilk gündən
- 2001-ci ilin may ayından bu günə kimi ardıcıl və
düzgün ekoloji siyasət yeridərək meşələrin
bərpa olunması və yeni meşə zolaqlarının
salınması ilə yanaşı, meşələrin qorunub
mühafizə olunması istiqamətində də ciddi
uğurlara imza atıb. Nazirliyin saytında verilən rəsmi
məlumata görə, təkcə ötən 2010-cu ildə
meşələrimizin bərpası istiqamətində
sözügedən nazirlik tərəfindən xeyli işlər
görülüb. Belə ki, nazirliyin tabeli qurumları tərəfindən
həmin il ərzində 10550 hektara qarşı 10696 hektar sahədə
meşə bərpa, o cümlədən, 3500 hektara
qarşı 3521 hektar sahədə meşə əkini və
səpini, 7175 hektar sahədə isə təbii bərpaya
kömək tədbirləri görülüb. Bundan əlavə,
saytın məlumatına görə, tinglik sahələrində
yetişdirilən ağac və kol cinslərindən ibarət
müxtəlif çeşidli 24,3 min ədəd əkin
materialları nəzərdə tutulan meşə əkini, təmir
doldurma işləri və magistral yol kənarları, çay
və su hövzələrinin ətrafına əkilib. Nazirlik
və onun müvafiq qurumları ötən illər ərzində
meşələrin qanunsuz qırılması hallarına
qarşı mübarizədə də xeyli uğurlara imza
atıb. Belə ki, adıçəkilən qurumun məqsədyönlü
siyasəti nəticəsində Respublikamızın meşələrində
2003-cü ildəki qanunsuz meşə qırılması halları
49 min kubmetrlik həcmdən azalaraq 2010-cu ildə cəmi 34,9
min kubmetr təşkil edib ki, bu da kiçik uğur sayıla
bilməz. Hazırda meşələrin qorunub mühafizə
olunması ilə 1300 nəfər meşə mühafizə
işçisi məşğul olur ki, onlar da bu işə
operativ nəzarəti həyata keçirir. 2010-cu il ərzində
protokollaşdırılmış qanunsuz
qırıntılara görə 374 nəfər meşə
mühafizə işçisi barəsində müxtəlif
intizam tənbeh tədbirləri həyata keçirilib. Statistik
məlumatlara görə, ümumiyyətlə son 15 il ərzində
Azərbaycanda meşələrin bərpası üzrə
görülən tədbirlərin həcmi iki dəfə
artıb. Ötən ay isə Azərbaycanda Beynəlxalq
meşə ilinin rəsmi açılış törəni
keçirilib. Qeyd olunduğu kimi, BMT Baş Assambleyası 1,6
milyard dünya insanının həyatında meşələrin
daşıdığı həyati əhəmiyyəti nəzərə
alaraq 2011-ci ili Beynəlxalq meşə ili elan edib.Aprelin 2-də
Bakıda BMT-nin Bakı ofisi Azərbaycan Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyi ilə birlikdə Sabunçu dairəsindən
aeroport yolu istiqamətində və Suraxanı dairəsi -
aeroport istiqamətində iməcilik təşkil edib. Verilən
rəsmi məlumatlara görə, tədbirdə Azərbaycan
Respublikasının ekologiya və təbii sərvətlər
naziri Hüseynqulu Bağırov, BMT-nin Azərbaycandakı
rezident-əlaqələndiricisi Fikrət Akçura,
YUNİSEF-in ölkəmizdəki nümayəndəsi Mark
Xervord, BMT-nin ictimai əlaqələr departamentinin nümayəndəsi
Ənvər Səlimoviç, qurumun qaçqınlar üzrə
Ali Komissarlığının nümayəndəsi Arun
Salanqarm, Beynəlxalq miqrasiya təşkilatının Azərbaycandakı
missiyasının rəhbəri Vasili Yujanin və digər rəsmi
şəxslər iştirak edərək xoş məram
nümayiş etdiriblər. Nazir Hüseynqulu Bağırovun
bildirdiyinə görə, 60 hektarlıq bataqlıq əraziyə
ümumilikdə 10 milyon 50 min kubmetr qrunt səpilərək 39
hektar sahədə həmişəyaşıl zeytun
ağacları əkilib. Ümumilikdə Azərbaycanın
meşə fondu ilə bağlı məlumat verən nazir 261
min hektarlıq meşə fondu ərazimizin erməni
işğalı altında olduğunu qonaqların diqqətinə
çatdırıb. Eyni zamanda bildirilib ki, işğal
altında olan ərazilərimizdəki meşələrdə
bitən bir sıra ağac və kollar Azərbaycanın
Qırmızı Kitabına daxil edilib ki, buna misal olaraq Azərbaycanın
Kəlbəcər rayonunda 1500-2100 metr yüksəklikdə bitən
ağac tipli fındıq kollarını göstərmək
olar. Burada bəzi
ağacların hündürlüyü 25
metrə, diametri isə
48-120 santimetrə çatır. Ermənilər bu ağacları Ermənistana daşıyaraq mebel
sənayesində istifadə
edir. İməcilik ərzində isə 5 hektarlıq sahədə
4 min zeytun ağacı əkilib. Azərbaycanda
yaşıllaşdırma işlərinin davam
edəcəyini deyən
nazir ötən şənbə jurnalistlərə
açıqlamasında gələn ilin yaz mövsümünə
əkilən ağacların sayının 10 milyona
çatdırılacağını bildirib. Nazir onu da qeyd
edib ki, təmsil etdiyi qurum qələm
tinglərinin əkinini 85 faizə qaldırmaq niyyətindədir.
Halbuki, ötən il ölkə ərazisində həmin göstərici
73 faiz təşkil edib. Nazirin sözlərinə
görə, qələm tinglərinin 90 faizi
Ekologiya Nazirliyi tərəfindən
ərsəyə gətirilir, qalan 10 faiz isə Türkiyədən alınır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
tərəfindən landşaftın
yaşıllaşdırılması məqsədilə
Bayıl yamacında da 60 hektarlıq
sahədə ağaclar əkilib. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin "Yaşıl
Bakı" İctimai
Birliyi ilə keçirdiyi iməcilikdə
isə 4 hektarlıq sahədə 3000 ədəd
sərv və zeytun ağacları
əkilib. Ağacəkmə ilə bağlı iməciliklər
Respublikanın bütün yerli meşə təsərrüfatlarında,
o cümlədən
Bakı-Quba, Bakı-Şamaxı, Ələt-Salyan və Ələt-Hacıqabul
magistral yollarının
kənarlarında da keçirilib.
Bu gün nazirlik tərəfindən
ölkə boyu aparılan yaşıllaşdırma siyasəti
uğurla davam etdirilir. Son illər bir sıra bölgələrdə
yanacağın olmaması səbəbindən baş
verən qanunsuz
meşə qırıntıları ilə mübarizədə
ciddi uğurlara imza atmış nazirlik yaşıllıqlar diyarı
Azərbaycanı cənnətməkana çevirmək məqsədindən
bir an da
geri çəkilməyərək
bu yolda böyük çaba sərf
edir. 10 illik yubileyinə
hazırlaşan Ekologiya və
Təbii Sərvətlər Nazirliyini yubiley münasibətilə təbrik edir,
daşıdığı bu
önəmli missiyada ona
yeni-yeni uğurlar diləyirik.
Samirə SƏFƏROVA
Bakı
xəbər.- 2011.- 4 may.- S. 12.