Azərbaycandakı xarici təhsil müəssisələrində "Azərbaycançılıq" dəyərləri...

Azərbaycançılığın təbliğilə bağlı görülən işlərin səmərəli qurulması çox vacib məsələlərdən biridir. Çünki bu yöndə görülən işlərən arzuolunan səviyyədə təşkil olunması üçün kompleks tədbirlərin görülməsinə və çevik siyasətin yeridilməsinə ehtiyac var. Ona görə ki, hər bir dövlətin möhkəmlənməsində onun söykəndiyi ideologiya müstəsna rola malikdir ki, bunu da heç vaxt danmaq olmaz.

Digər tərəfdən, ideologiya güclü və dayanıqlı təməllərə söykənmədikdə, bu dövlətin, dövlətçilik ənənələrinin inkişafına mənfi təsir göstərir. Dövlətimizin fundamental əsaslarından birini də azərbaycançılıq faktoru təşkil edir. Bu baxımdan, azərbaycançılıq ideyası, demək olar ki, əhalinin bütün spektrini əhatə edir. Bütün bunlarla yanaşı, azərbaycançılığın təhsil müəssisələrində təbliğ olunmasına xüsusi diqqət göstərməyə ehtiyac var. Ona görə ki, təhsil müəssisələri bu işdə müstəsna rola malikdir. Həmçinin, təhsil ocaqlarının əhatə dairəsi daha geniş spektrə hesablanıb. Başqa bir tərəfdən, bu elə bir məsələdir ki, bunun siyasi, sosioloji yönümü var. Pedaqoji prizmadan yanaşanda, azərbaycançılıq bütöv Azərbaycanın yaradılması baxımından əhəmiyyətlidir. Əslində azərbaycançılıq təkcə öyrətmə yolu ilə meydana gəlmir. Azərbaycançılıq həm də ortalıqda olan praktik işlərin nümunəsində meydana çıxır. Eyni zamanda, azərbaycançılığın mahiyyəti, əsasları, metodologiyası öyrədilir. Bu baxımdan, buna bir sıra rakursdan yanaşmaq olar. İstər ali məktəblərdə, istərsə də orta ümumtəhsil məktəblərində, harda olursa-olsun, ümumi şəkildə azərbaycançılıq haqda söhbətlər getməlidir. Bütün tədbirlərdə, mühazirələrdə, hətta ekskursiyaların özündə belə azərbaycançılığı qabartmağa ehtiyac var. Bu minvalla, azərbaycançılıq böyüyən nəslin canına, ideyalarına, baxışlarına, əməllərinə hopacaq.

O da məlumdur ki, Azərbaycanda bir çox ölkələrə məxsus təhsil müəssisələri və onların filialları fəaliyyət göstərir. Əslində burada qəribə heç nə yoxdur. Çünki Azərbaycanın da xarici dövlətlərdə təhsil müəssisələri var. Buna misal kimi Heydər Əliyev Fondunun yardımı sayəsində Pakistanda inşa edilən Qızlar Gimnaziyasının adını çəkmək olar. Müxtəlif ümumtəhsil ocaqlarının olması elmin dinamik inkişafına yardım göstərir. Müasir dövrdə elm sahəsində əldə olunan nailiyyətlərin bir qismi məhz qarşılıqlı elmi mübadilənin sayəsində başa gəlir. Ona görə də elmin inkişafı naminə bizdə də xarici təhsil ocaqları olmalıdır. Ancaq həmin təhsil müəssisələrində oxuyanlar dövlətin dəyərlərinə, tarixinə hörmət etməlidir. Bunun üçün isə bu deyilənləri onlara aşılamaq lazımdır. Maraqlıdır, sözügedən təhsil müəssisələrində azərbaycançılığın təbliği nə səviyyədədir və bu sahədə hansı işlərin görülməsinə ehtiyac var?

Məsələyə münasibət bildirən Təhsil Şurasının sədri, professor Əjdər Ağayevin açıqlamasından belə məlum oldu ki, sözügedən təhsil müəssisələrində bu işin görülməsi o qədər də arzuolunan səviyyədə deyil: "Xarici dövlətlərin Azərbaycanda təhsil müəssisələri var. Eləsi var ki, orada ancaq xarici ölkə səfirlərinin uşaqları təhsil alır. Eləsi də var ki, orada ölkə vətəndaşları da təhsil alır. Azərbaycan ali məktəbləri nəzdində də bu səpkili təhsil ocaqları var. Orada proqram xaricdən götürülüb və həmin proqram əsasında tədris həyata keçirilir. Xarici proqram üzrə riyaziyyat, informatika tədris olunur. Ancaq yaxşı olar ki, həmin təhsil müəssisələrində Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı, dili öyrədilsin. Baxmayaraq ki, təlim ingilis dilindədir. Bütün hallarda, dövlətin dili təhsil alanlara öyrədilməlidir. Bundan başqa, həmin məktəblərdə bizim milli bayramlarımızın nümayişi, ayrı-ayrı dövlət tədbirləri, hansı ki, bütün ölkə bunu qeyd edir, keçirilməlidir. O cümlədən, məktəbdə təhsil alan şagirdlər və dərs deyən müəllimlər buna qatılmalıdır. Nədənsə, bu sahədə lazımi səviyyədə iş görülmür. Görülmür ona görə ki, teleekranlarda bunun şahidi olmuruq. Yaxşı olardı, bu işə əməli diqqət yetirilsin. Çox istərdim ki, Azərbaycanda sosial-iqtisadi inkişaf, tariximizin müxtəlif uğurlu dönəmləri, başqaları tərəfindən törədilmiş cinayət barədə həmin məktəblərdə təhsil alanlara deyilsin. Onlar bilməlidir ki, ötən dövrlərdən üzübəri Azərbaycan tarixində hansı ölkələr, xalqlar, millətlər ölkəmizin sərvətlərini, torpaqlarını əldə etməyə çalışıb, Azərbaycan xalqını qırğına verib və s. Yəni müəyyən zamanlarda ölkəmiz, hansı dövlətlərin müdaxiləsinə məruz qalıb. Bütün bunlar üzündən Azərbaycan uzun illər müstəqilliyinə qovuşa bilməyib. Qeyd etdiyim məqamlar çox maraqlı ideoloji məsələlərdir. Eyni zamanda, Azərbaycanı öyrənən məsələlərdir. İstərdim ki, bütün bunlara ümumi bir nəzarət olsun. Elə özəl məktəblər var ki, nazirlik onlara nəzarət edir. Ancaq xaricilərin təsis etdiyi və xarici dildə tədrisin aparıldığı məktəblərə nə cür nəzarət edildiyini bilmirəm. Bütün hallarda, tədrisdə bu kimi məsələlər nəzərə alınmalıdır. Tədrisdə böyüyən nəsli Azərbaycanın naliyyətlərilə tanış etmək üçün onlara lazımi səviyyədə istiqamət vermək lazımdır".

Ə.Ağayevin açıqlamasından o da məlum oldu ki, azərbaycançılığın sözügedən məktəblərdə normal aşılanması çox əhəmiyyətlidir: "Bunun xalq, millət, ölkə və dövlət üçün əhəmiyyəti ondadır ki, Azərbaycanı hərtərəfli tanıtmaq imkanı verir. Belə ki, onun tarixini, mədəniyyətini, ədəbiyyatını, ənənəsini, musiqisini elə orta məktəb dövründə uşaqlara öyrətməyə başlayırlar. Nəticə etibarilə bu onların mənəvi dəyərlərində yer tutur. Sözügedən məktəbləri 15-20 məzun bitirirsə və bu sayda məzun ürəyində Azərbaycan məşəli yandırırsa, həmin şəxslər, təbii ki, xaricə getdikdən sonra ölkəmizi müəyyən mənada tanıdacaq. Ən azından, buna yardımçı olacaq. Bunun təkcə dövlət üçün deyil, həmçinin, ölkənin inkişafı üçün də böyük əhəmiyyəti var. Ümumiyyətlə, bu məsələ hər bir məktəbdə həyata keçirilməlidir, amma o tip məktəblərdə bu daha zəruri və vacibdir. Hətta rusdilli məktəblərdə belə, Rusiyanın dərsliklərindən istifadə ediləndə Əli əvəzinə, İvan, Sergey oxuyurdular. Halbuki, bunlar tamam başqa-başqa şeylərdir. Azərbaycanın Kürünü, Arazını, Muğanını, Şirvanını öyrənmək əvəzinə, öyrənirdilər Tundra ilə Tayqanı. Deməyim odur ki, ölkəmizi mükəmməl tanıtsaq, hətta xarici ölkə vətəndaşı olan məzunlar öz işini Azərbaycanda qura bilər. Bax, sözügedən məsələnin ölkə üçün faydası həm də bundan ibarətdir. Yəni ölkədə biznes fəaliyyətilə məşğul ola, şirkət yarada bilər. Mənəviyyatca Azərbaycan həyatına bağlı ola bilər. Ona görə də tövsiyə edirəm ki, sözügedən məktəblərə bu baxımdan xüsusi nəzarət və kömək edilsin. Bununla bağlı xüsusi proqramların işlənib hazırlanmasına ehtiyac var. Ola bilsin, xarici ölkənin hər hansı bir məktəbində yüksək təhsil verilir, ancaq orada dərs deyən müəllimlər bizim arzu etdiyimiz o keyfiyyətləri, dəyərləri şagirdlərə aşılamaq üçün bilmir nəyi necə etsin. Tanış olmaq, öyrənmək, təhlil etmək və ehtiyac olan şeyləri təklif etmək, ötürmək, vermək lazımdır. Digər tərəfdən, ola bilər o məktəbin direktoru elə adam olsun ki, başqa dövlətin mədəniyyətinə daha çox rəğbət bəsləsin. Belələri azərbaycançılığın təbliğində və onun şagirdlərə dərindən aşılanmasında maraqlı olmur. Fikirləşirlər ki, nəyimə lazımdır, onsuz da beynəlxalq dil ingilis dilidir və o dildə tədris işini həyata keçirirəm. Deməyim odur ki, belə düşünənlər də ola bilər. Ona görə də sözügedən məsələyə geniş prizmadan yanaşmağa ehtiyac var. Belə düşüncələrin qabağını almaq üçün demək lazımdır ki, özünü dərk etməkdən ötrü, birinci yaşadığın torpağı, dövləti, ölkəni dərk etmək gərəkdir. Ondan sonra xarici dərk edər və əsl mənada insan olar. Bunlar olmasa manqurt olar. O üzdən önəmlidir ki, həmin məktəblər Azərbaycan təbiətini, tarixini, ədəbiyyatını, mədəniyyətini, coğrafiyasını, faunasını, florasını mükəmməl bilsinlər və biliyi də öyrətsinlər".

İctimai Problemlərin Tədqiqi Assosiasiyasının rəhbəri Məhərrəm Zülfüqarlının fikrincə, ölkədə bir sıra xarici məktəblər fəaliyyət göstərsə də, demək olmaz ki, orada azərbaycançılıq lazımi səviyyədə tədris olunur: "O cümlədən, Azərbaycanda bir sıra ingilisdilli məktəb fəaliyyət göstərir. Bunlarda azərbaycançılığın, dövlətimizin təbliğinin necə həyata keçirilməsinə ona nəzarət edən qurumlar cavab verməlidir. Çox güman, türk litseylərində bununla bağlı elə bir ciddi problem yoxdur. Ancaq hər halda bütün bunlara bir nəzarət olmalıdır. Ona görə ki, sözügedən məsələ çox aktualdır və bu sahəyə diqqət edilməlidir. Bununla yanaşı, xarici təhsil ocaqlarında azərbaycançılığın aşılanması təkcə hansısa qurumların işi deyil. Bu məsələ hər zaman mətbuatın, ictimaiyyətin gündəmində olmalıdır. Digər tərəfdən onu da qeyd etmək istəyirəm ki, bu sahədə problemlər təkcə həmin məktəblərdə deyil, bizim ali məktəblərdə də var. Xüsusilə də Azərbaycan dili ilə bağlı. Dövlət dili haqqında qanun olsa da, bunun müvəffəqiyyətlə həyata keçirildiyini deyə bilmərik. Ona görə ki, bu sahədə problemlər var. Ona görə də bu problemlərin həll olunmasına ehtiyac var. Çünki azərbaycançılığın təbliğindən söhbət gedirsə, o zaman buna birinci milli dilin təbliğindən başlamalıyıq".

Vidadi Ordahallı

Bakı xəbər.- 2011.- 26 may.- S. 15.