Azərbaycanda son 10 ildə
əhalinin sayı 1 milyon artıb
Müasir dövrdə
ölkələrin inkişaf
səviyyəsi və əhalinin maddi rifah halının nə
dərəcədə yüksək olmasını göstərən
əsas parametrlərdən biri də orta ömür amili ilə
bağlıdır. Təbii ki, burada ətraf
mühit, ekoloji amil və bu qəbildən olan digər məqamlar
da önəmli rol oynayır. Lakin əsas
amillər sırasında həm də insanların sosial tələbatının
ödənilməsi üçün yaradılan şərait,
əldə olunan qazanc, onun digər ehtiyaclarını
qarşılanması da
yer alır.
Qeyd olunanlar
konekstində isə Azərbaycanı son illər
nümayiş etdirdiyi dinamik inkişaf həm əhalinin maddi
rifah halının yüksəlməsinə, həm də orta
ömür həddinin artmasına gətirib
çıxarıb. Dünya ölkələrində
orta ömür müddəti həyat səviyyəsində,
ekoloji vəziyyətə müvafiq olaraq müxtəlif
cür müəyyənləşib. BMT-nin
2005-2010-cu illərdəki göstəricilərə əsasən
açıqladığı siyahıda Azərbaycan
dünyanın orta göstəricisi ilə eyni mövqedədir.
Təbiidir ki, Avropa ölkələrində və
Asiyanın sürətlə inkişaf edən cənub-şərq
ölkələrində, həmçinin Amerika qitəsində
orta yaş müddəti orta göstəricidən daha yüksəkdir.
Ən az orta yaş göstəriciləri
isə Afrikanın mərkəzi və cənub ölkələrində
qeydə alınır. Azərbaycan isə ,
Avropa ölkələrində və Asiyanın sürətlə
inkişaf edən cənub-şərq ölkələrin
nümayiş etdirdiyi göstəriciyə
yaxınlaşır. Təkcə birfaktı qeyd etmək
lazımdır ki, son on ildə Azərbaycanda orta ömür 6
il əhalinin sayı 1 milyon nəfər
artıb. Araşdırmalar göstərir ki, bu səbəbdən
pensiya alanların orta yaşlı kişilərdə
74,5, qadınlarda isə 75,8 təşkil edir.
Bütün
bunlar həm də ölkəmizdə əhalinin maddi rifah
halının davamlı olaraq yüksəlməsi, zəngin
intellektual potensialın yaradılması, təhsil, səhiyyə
və digər mühüm sahələrdə göstərilən
xidmətlərin keyfiyyətlərinin əhəmiyyətli dərəcədə
yüksəldilməsidir. Bu mənada təsadüfi deyil
ki, dövlət büdcəsindən ayırmalarda
sosialyönümlü xərclərin miqdarı xüsusi
çəkiyə malikdir və sözügedən istiqamətdə
sərf olunan vəsaitlərin həcmi hər keçən il daha da çoxalır. Təhsil, səhiyyə
kimi vacib sahələrdə həyata keçirilən
islahatlar, güclü maddi-texniki bazanın yaradılması,
insanların maddi gəlirlərinin artması, onların layiqli
həyat tərzinin təmin olunması istiqamətində
dövlət tərəfindən görülən işlər
Azərbaycanın ümumi tərəqqisinin vacib göstəriciləri
sırasında yer alır və insanların orta
ömür həddinin
də artmasına təsir göstərir.
Daha bir
mühüm məqam isə ondan ibarətdir ki, ölkəmizdə
həyata keçirilən məqsədyönlü siyasət
nəticəsində inkişafın mühüm bazası və
göstəricisi olan insan kapitalının
formalaşdırılmasına hər zaman xüsusi diqqət
yetirilir. Çünki istənilən
ölkənin inkişafının əsasında ən əsas
məqamlardan biri məhz insan kapitalının
yaradılması, onun daha zəngin hala gətirilməsidir.
Ölkəmizdə isə bu müstəvidə
konkret addımlar atılmaqda, günü-gündən güclənən
iqtisadiyyat fonunda böyük insan kapitalı
yaradılmaqdadır. Bütün bunlar
öz növbəsində Azərbaycanın insan
inkişafı indeksi baxımından möhtəşəm
nailiyyətə imza atmasını, bu sahədə
qazanılan uğurların miqyasının daim genişlənməsini
təmin edir. Məhz bunun nəticəsidir ki, insan
inkişafı indeksinin orta illik tempinə görə Azərbaycan
keçmiş Sovet İttifaqı məkanındakı ölkələr
arasında son 10 il ərzində
aparıcı dövlət olub. Qeyd edilən
fakt BMT İnkişaf Proqramının son İnsan
İnkişafı Hesabatında da aydın şəkildə
öz əksini tapıb. BMT İnkişaf
Proqramının rezident-əlaqələndiricisinin müavini
Bahadur Eşonov da bildirib ki, qeyd olunan müstəvidə Azərbaycanın ən yaxşı icraçılar
arasında yer alır.
Bununla
yanaşı, hesabatdan o da aydın olur ki, ölkəmizdə
müasir dövrdə insanlar daha sağlam və
uzunömürlü həyat sürür, həmçinin daha
yüksək səviyyədə təhsil ala bilir və daha
çox məhsul və xidmət növlərindən istifadə
etmək imkanına malikdir. Qeyd edilənlərin məntiqi
nəticəsidir ki, BMT İnkişaf Proqramının 2010-cu
il İnsan İnkişafı Hesabatında 2005-ci illə
müqayisədə 34 pillə irəliləyən Azərbaycan
101-ci yerdən 67-ci yerə yüksəlib. Belə
mühüm nailiyyətə imza atan Azərbaycan son on il ərzində
postsovet məkanı ölkələri arasında insan
inkişafı indeksinə görə illik 1,77
artım dərəcəsi ilə ən yüksək göstəriciyə
malik olub.
Bütün bunlar is qeyd
edildyiki kimi orta ömür səviyyəsinin artımına təsirsiz
ötüşmür. Daha bir vacib məqam orta
ömür səviyyəsinin artmasına təsir göstərən
maddi rifah halının yüksəldilməsidir.
Araşdırmalar göstərir ki son 8 ildə ölkəmizdə
940 min yeni iş yeri açılıb ki, onların 600 mini
daimidir. Yoxsulluğun səviyyəsi 2005-ci ildə 29,3 faizdən 2009-cu ildə 11 faizə
düşüb. Son 2 il
ərzində də azalmağa doğru gedir.
Bununla
yanaşı, respublikanın iqtisadi siyasətinin
sosialyönümlü səciyyə daşıması da insan
hüquqları sisteminə yüksək həssaslıq
nümunəsidir. 2011-ci və gələn
ilin büdcəsinin də sosialyönümlü olması
sosial məsələlərin daim diqqət mərkəzində
olduğunu göstərir. Bu fakt deməyə
əsas verir ki, ölkəmizin iqtisadi imkanları artdıqca,
sosial müdafiəyə ehtiyacı olan insanlara daha diqqətlə
yanaşılır, həmin insanların sosial tələbatının
ödənilməsi bir növ cəmiyyətin mənəvi
göstəricisinə çevrilir. Başqa
sözlə, Azərbaycanda uğurla gerçəkləşdirilən
sosial təminat tədbirləri insanların həyati tələbatlarının
ən azı minimum səviyyədə ödənilməsinə
xidmət edir.
Dünya Səhiyyə
Təşkilatının Avropa Regional Komitəsinin Bakıda
keçirilən 61-ci sessiyasında qeyd olunduğu kimi, səhiyyə
sisteminin keyfiyyətcə yeni dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırılması, əhalinin
sağlamlığının etibarlı təminatına imkan
verən müasir tibb infrastrukturunun yaradılması bu gün
Azərbaycanda həyata keçirilən
sosialyönümlü siyasətin mühüm tərkib hissəsinə
çevrilib. Bu istiqamətdə
ardıcıl və sistemli şəkildə həyata
keçirilən islahatların nəticəsi kimi son illərdə
ölkədə təhsil, səhiyyə kimi vacib sisteminin
maddi-texniki bazası və infrastrukturu yeniləşir. Ən müasir texnologiyaların tətbiqi vətəndaşlara
göstərilən xidmətin səviyyəsinin əhəmiyyətli
dərəcədə yüksəlməsini
təmin edir.
Ümumiyyətlə, təcrübə
göstərir ki, insan amilinin inkişafına xidmət edən
çoxşaxəli siyasət yürüdən, mövcud
potensialı bu yöndə səmərəli şəkildə
səfərbər edən dövlətlər milli tərəqqiyə
nail olur və dünya arenasında özünəlayiq yer
qazanırlar. Məlumdur ki, Azərbaycan bazar
iqtisadiyyatı şəraitində "sosial dövlət"
konsepsiyasından çıxış edərək insan və
vətəndaş mənafeyinə xidmət edən
çoxşaxəli islahatlar həyata keçirir. Ötən müddətdə həyata keçirilən
siyasət, ölkənin demokratik inkişafı, sosial-iqtisadi,
mədəni tərəqqisi yolunda atılan bütün
addımlar məhz vətəndaşların rifahına,
firavanlığına hesablanıb.
Beynəlxalq
səviyyədə də etiraf olunur ki, bu gün Azərbaycanda
bazar iqtisadiyyatının bəşəri prinsiplər əsasında
fəaliyyəti təmin edilir. Bazar
iqtisadiyyatı hər bir vətəndaşın ümumi sərvətlərdən
bəhrələnməsinə, cəmiyyətdə gedən
proseslərə inteqrasiyasına və fərdin kreativliyinin
güclənməsinə xidmət edir. Dövlət
isə insanlar üçün müdafiəçi rolunu
oynayır, onların hüquq və azadlıqlarının, o cümlədən
bərabərliklərinin təminatçısına
çevrilir.
Bu kontekstdə
yaşanan iqtisadi inkiaşfa paralel olaran ekoloci mühitin
yaxşılaşdırlıması istiqamətində də konkret addımlar atılır.
Mövcud vəziyyətin
təhlili göstərir ki, ölkəmizdə ətraf
mühitin mühafizəsi sahəsində ekoloji siyasət yeni
vüsət alıb. Bu həm də ekoloji
məsələlərin ümumbəşəri bir problem kimi
qəbul edilməsi ilə də izah edilir. Ölkədə yürüdülən ekoloji siyasətin
əsas məqsədi indiki və gələcək nəsillərin
ehtiyaclarının təmin edilməsi naminə mövcud
ekoloji sistemlərin, iqtisadi potensialın qorunması və təbii
ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi ilə
davamlı inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir.
İnkişafın ekoloji baxımdan davamlı
olmasını təmin etmək üçün iqtisadi fəaliyyət
zamanı meydana çıxan ciddi ekoloji problemləri aradan
qaldırmaq, onların ətraf mühitə mənfi təsirinin
minimuma endirilməsi tələb olunur ki, bu istiqamətdə də müvafiq addımlar atılır.
Ümumiyyətlə,
müasir dövrdə yaranmış ekoloji durumu və
sosial-iqtisadi vəziyyəti nəzərə alaraq
respublikamızın ekoloji siyasətinin
aşağıdakı üç əsas istiqamətlərini
müəyyənləşdirmək olar: ekoloji təhlükəsizliyin
təmin olunmasını əsas götürərək, ətraf
mühitin çirklənməsinin minimuma endirilməsi və
mühafizəsinin tənzimlənməsi məqsədilə
davamlı inkişaf prinsipləri üzrə mütərəqqi
üsulların tətbiq edilməsi; indiki və gələcək
nəsllərin tələbatını ödəmək məqsədilə
təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə
etmək, alternativ, qeyri-ənənəvi metodlar vasitəsilə
tükənməyən enerci mənbələrindən yararlanmaq
və enerji effektivliyinə nail olunması; qlobal ekoloci problemlər
üzrə milli səviyyədə tələbatların qiymətləndirilməsi,
həlli yollarının müyyənləşdirilməsi,
beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin genişləndirilməsi,
eləcə də milli potensial imkanlardan istifadə etməklə həyata keçirilməsinin
təmin edilməsi.
Ekoloji siyasətin əsas
istiqamətləri üzrə qarşıya qoyulmuş məqsədə
çatmaq üçün aşağıdakı vəzifə
və prinsiplər əsas götürülür: ətraf
mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması
üçün iqtisadi və insan potensialının idarə
edilməsinin müasir üsullarından istifadə edilməsi;
indiki və gələcək nəsillərin rifahının
yaxşılaşdırılmasını təmin edən,
stimullaşdıran iqtisadi modellərin, texnologiyaların
yaradılması və istifadəsi; eyni və müxtəlif
nəsillərin nümayəndələri arasında təminatın
ədalətlilik prinsipləri əsasında həyata
keçirilməsi; insanın həyat fəaliyyətini təmin
edə biləcək ekosistemlərin və biomüxtəlifliyin
təbii mühitinin olduğu kimi qorunub saxlanılması.
Bütün
bunlar ölkəmizdə insan, vətəndaş amilinə kifayət
qədər yüksək qiymət verildiyini, Azərbaycanın
bu kateqoriya üzrə dünyanın lider dövlətləri
sırasında yer aldığını göstərir.
Samirə SƏFƏROVA
Bakı xəbər.- 2011.- 25-27 noyabr.- S.11.