Məhərrəm, Aşura
və İmam Hüseyn
fəlsəfəsi
Yaradılış
baxımından Allah ilin 12 ay və günlərini eyni dəyərdə
yaradıb. Lakin bu ay və günlərin içərisində
elə hadisələr baş verib ki, onlar həmin olayları
digər ay və günlərdən qiymətli edib. Yəni
ilk yaradılışdan eyni dəyərə sahib olan ay və
günlərin içərisində elələri var ki, digərlərindən
daha qüdsi (müqəddəs) və mübarəklik
(xeyirli, xoşbəxt) qazanıblar. Məsələn,
Quranın nazil olması ilə Ramazan ayı, duanın rədd
edilmədiyi cümə günü, ibadət baxımından
min aydan üstün olan Qədr gecəsi və s. Hicri qəməri
təqvimində ilk ay olan Məhərrəm və onun 10-cu
günü Aşura da belə ay və günlərdən
biridir.
Məhərrəm haram
aydır
Lüğəti mənası, "haram",
"qadağan edilən" olan Məhərrəm, bir
ay kimi bərəkət
(çoxluq, bolluq) yaxşılıq,
xeyir, fayda, əminamanlıq,
barışıq və əhdləşmə simvoludur.
Bu
ayın ilk günləri təzə ilin başlanğıcı olduğundan,
müsəlmanlar yeni ilin
xeyirli və bərəkətli olması üçün dua edər,
bir-birini yoluxar, bayramlaşar, küsülülər
barışar, hədiyyələr verilər, görüləcək
yaxşı işlər niyyət edilib
planlaşdırılar və s. "Həqiqətən
Allah yanında ayların sayı, göyləri
və yeri yaratdığı gündən
bəri Allahın kitabında 12-dir. Onların 4-ü (Racəb,
Zulqadə, Zulhiccə və Məharram) haram
aylardır. Ona görə həmin aylarda özünüzə zülm
etməyin" (Tövbə, 36).
Hələ İslamdan
əvvəl də bu aylarda hərb etmək haram, qadağan
olunduğu üçün, ərəblər təcavüzlərinə
haqq qazandırmaq məqsədilə bəzən süni surətdə
ayların yerini dəyişərdilər. Bu səbəbdən
Rəsulu Əkrəm(ə) vida həccində buyurdu:
"Ayların sırası Allahın yaratdığı
kimidir". Allah və Peyğəmbər(ə) kəlamından
göründüyü kimi, Məhərrəm ayı "matəm"
ayı deyil. O, "göyləri və yeri
yaratdığı gündən" bəri Rəbbin
sülh, barışıq, xeyir, bərəkət verdiyi
aylardan biri, müsəlman təqviminə görə yeni ilin
ilk ayıdır.
Aşura
Aşura Məhərrəm
ayının 10-cu gününün adıdır. O da
Allahın yaratdığı günlərdən biridir. Fəqət
Aşura həmin gündə baş verən mühüm hadisələr
etibarilə müqəddəslik qazanıb. Adəm(ə)-nin
tövbə etməsi, Həzrət İbrahim və İsa(ə)-nin
mövludları, Musa(ə)-nin Ölü dənizi keçməsi
və Fironun boğulması Aşura günündə olub. Həzrət
Nuhun beş-altı nəfərlə tufandan xilas olması da həmin
günə təsadüf edib.
"Həqiqətən
Nuh (öz tayfasının məhv edilməsi barədə) Bizə
dua etmiş, onun duası necə gözəl qəbul
olunmuşdur! Biz (Nuh qövmünü suda boğub), onu və
ailəsini böyük fəlakətdən qurtardıq" (Səffat,
75,76). Rəvayətə görə, gəmini xilas edən
Nuh(ə), Aşura günü şükür ayini kimi gəmidə
olan taxıl məhsullarından şorba bişirib. Qeyd edək
ki, müsəlmanların Məhərrəmin 10-cu günü
hədik bişirib qonşu və kasıblara ehsan etmələri
həmin ibadətin davamı kimi bu gün də unudulmayıb.
Böyük həcc
ziyarətindən sonra profilaktik tədbirlər məqsədilə
bağlanan Kəbə qapısının ziyarət edənlər
üçün Aşura günündə
açılması da, bu günün dəyərlərindən
biridir.
Tövratda
"Aşura" sözü, böyük günahtəmizləmə
günü kimi işlədilib. Həzrət Peyğəmbər
Mədinəyə gəldiyi zaman yəhudilərin həmin
gün oruc tutduğunu gördü və o da bu ibadəti icra
etdi. Yəhudi ibadəti olan Aşura orucu başqa oruclarda
olduğu kimi yalnız gündüz yox, bir sutka tutulardı.
Hicrətin 2-ci ilində Aşura orucunun yerinə Ramazanın
oruc ayı elan edilməsilə Aşura orucu artıq dini
mükəlləfiyyətdən olmayıb, şəxsin
ixtiyarına verildi. Lakin Aşura orucu bugünkü müsəlman
aləminin əksəriyyəti üçün sünnədir.
Və o, tarixi səbəblərə görə, müqəddəs
sayılır. "Ramazandan sonra orucların ən fəzilətlisi
Məhərrəm ayında tutulan orucdur. Aşura isə bu
ayın ən qiymətli gecəsidir".
Aşura fəlsəfəsi
Məhərrəm ayının Aşura günü həm
də Peyğəmbər(ə) nəvəsi Həzrət Hüseynin iman və İslam dininin
saflığı uğrunda şəhid olduğu, baba və
atasının ucaltdığı etiqad
atını yenidən şahə qaldırdığı gündür. Aşura, İslam
dininin varlıq qayəsi, insan
haqq və azadlıqları uğrunda 19 il mücadilə
aparan İmam Hüseynin bir şəhid
kimi özündən sonra
bütün dünyaya
örnək olan "Hüseyn
fəlsəfəsi", "Hüseyn məktəbi"nin
yaratdığı gündür. Lakin təəssüflər
olsun ki, bu məktəb hələ öz
obyektiv təhlil və təbliğini
lazımınca tapmayıb. Əksinə, bəziləri bu fenomen hadisəni ya ifrat, ya
də təfritə vararaq, onun dini və dünyəvi
əhəmiyyətini zədələyirlər. Hadisəni
sırf matəmə çevirənlər unudurlar
ki, İslam iman, elm və saleh əməl vəhdətidir. Bu vəhdətin əsasını Rəbbin bəyəndiyi
işlər uğrunda biganəlik yox, mübarizə təşkil edir. Təfritə varanlar
isə, həmin fəlsəfəni
cılızlaşdıraraq, onu Həzrət
Hüseynin sırf siyasi
hakimiyyəti uğrunda mübarizəsi kimi qələmə verirlər. Əlahəzrət
tarix isə hər iki
yanaşmanı rədd edir.
"Güclü nə
istəyirsə, ona nail olur" təsəvvürünü
dağıtmaq, bir tale yazısı kimi mənim boynuma
düşən borcdur. Mən, məndən sonra gələcək
nəsilləri düşünərək, bir zalım
güclünün gücünə müqavimət göstərə
biləcək başqalarının da mövcud olduğunu
nümayiş etdirməyə çalışıram. Bu, əqidə,
iman və vicdan məsələsidir. Və mən, həmin əqidə
uğrunda ölməyə belə hazıram". İmam
Hüseynə məxsus olan bu tezis, Hüseyn fəlsəfəsinin
mayası və nüvəsidir.
661-ci ildə Həzrət
Əlinin şəhadətindən sonra Müaviyə
camaatı qorxutmaq məqsədilə 40 minlik ordu ilə Xilafətin
paytaxtı Kufəyə gəldi. O, həm də Həzrət
Həsənin "qardaş qanı
axıdılmamalıdır" sözündən məharətlə
istifadə edərək, hakimiyyəti zorla mənimsədi.
Lakin Kufə, Məkkə, Mədinə və digər bölgələrdə
geniş sosial bazaya malik olan Həzrət Hüseyn, Əbu Bəkrin
oğlu Əbdürrəhman və Zübeyrin oğlu Abdulla
Müaviyəyə biət etmədilər. Başqa sözlə,
onlar Müaviyə hakimiyyətinin legitimliyini
tanımadılar. Hələ xəlifə Həzrət Əlinin
dövründə Şam şəhərində "dövlət
içində dövlət" yaradan Müaviyə, 669-cu ildə
Həzrət Həsəni zəhərlədərək
öldürtdü. Həzrət Hüseyn "problemi" isə
onu bir an rahat buraxmırdı. Zira Müaviyə çox
gözəl bilirdi ki, İmam Hüseyn xalq arasında həm
ondan, həm də onun oğlu Yeziddən qat-qat artıq sosial
bazaya və hörmətə malikdir. Tarixçi Təbəri
yazır: "Ömrünün sona
çatdığını başa düşən Müaviyə
sağlığında oğlu Yezidi varis kimi tanıtmaq
üçün Yezidə biət edilməsini istədi. Yezid
hərəkətlərinə görə fasiq (pozğun)
sayılırdı. Və belə adamın xəlifəliyə
namizədliyini qəbul etmək mümkün deyildi. Hüseyn,
Abdullah ibn Ömər, Abdullah ibn-Zübeyr, Əbdürrəhman
ibn-Əbu Bəkr və ibn-Abbas təbii ki, bunu qəbul etmədilər".
Müaviyə ölüb, yerinə Yezid xəlifə olduqda
(680-cı il), o, Mədinə valisi Validə
tapşırdı ki, Həzrət Hüseyn yeni xəlifəyə
(Yezidə) biət etsin. Valid: "Ya Hüseyn, Yezid səndən
biət istəyir". Hüseyn: "Mən ki, onun atasına
baş əymədim. İnsanlar hər biət istəyənin
qabağında əyilməyə alışsalar, bəs onda
etiqad harada qalar?"
680-ci il Kərbəla
hadisəsi təkcə haqq ilə batilin, zülm ilə ədalətin
mücadiləsi olmayıb. Bu, həm də imanı saleh əməl
ilə reallaşdıran bir qəhrəmanlıq salnaməsidir.
Yezidin çoxminlik ordusunun əhatəsində olan İmam
buyurdu: "Təkcə mən qaldım. Cəsarəti olan
varsa, gəlsin bir anlığa onunla yerimizi dəyişək.
Qoy o, buradan, mənim dayandığım yerdən sizlərə
baxsın. Qorxmayıb, atın üstündə duruş gətirə
bilsə, başımı öz əllərimlə kəsərəm.
Amma mən qorxmuram. Bilirəm ki, insanların inamı
zalımın zülmünü basar. Bu dünya çox yezidlər
görüb. Vaxt gələr, yezidlərə baş əyməyənlərin
sayı çoxalar. Və onlar bugünkü hadisəni
böyük ehtiramla yad edərlər".
Həzrət
Hüseynin zülm, batil, yezidlik qarşısında əyilməyən
başı Kufə küçələrində gəzdirilərkən,
sanki o baş deyirdi: "Ey kəsik başların
nümayişinə çıxan kufəlilər!. Mən
Yezidə boyun əymədim. Əymədim ki, sizə zülm
etməsinlər. Mən, Həzrət Məhəmmədin nəvəsi,
Həzrət Əlinin oğlu, başım kəsildisə,
vay sizin halınıza. Kəsik başların nümayişinə
çıxmaqdansa, ibrət götürüb, niyə
zalımların qarşısını almırsınız? Niyə öz gələcəyinizi düşünmürsünüz?".
Bəli, Həzrət
Hüseyn baba və atasından miras qalan iman atını Kərbəlada
elə şahə qaldırdı ki, bu inam və əqidə
onun Kufədə nizəyə taxılmış kəsik
başından da yüksəkdə oldu. Təəssüf ki,
"Hüseyn fəlsəfəsi"ni yalnız 40 gün matəmdə
görənlər Quran hikməti və "Cihadın ən ən
üstünü zülmkar buyruq sahibinə qarşı həqiqəti
söyləməkdir" Peyğəmbər(ə) kəlamını
unudurlar. Əslində "Hüseyn məktəbi" qiyamətə
qədər hər bir xalq üçün örnəkdir. Bu
nümunədən ibrət alan millət isə, sözsüz
ki, əhali, ərazi, dini, gələcək nəsli, haqq və
azadlıqlarını qoruyacaqdır.
Şəhidə
matəm saxlamaq lazımdırmı?
625-ci ildə baş
verən Uhud döyüşündə Peyğəmbər(ə)-nin
əmisi Həzrət Həmzə şəhid oldu. Bu
döyüşdən Mədinəyə qayıdan Həzrət
Məhəmməd, Həmzənin evindən başqa
bütün şəhidlərin evindən ağlaşma səsini
eşitdi. Peyğəmbər(ə) buyurdu: "Bütün
şəhidlərin ağlayanı var, Həmzənin isə
ağlayanı yoxdur".
Rəsuli Əkrəmin
bu sözündən sonra müsəlmanlar Həmzənin evinə
gəlib ona yas tutdular. Həmin hadisə göstərir ki, istər
adi insana, istərsə də şəhidə matəm
saxlayaraq, ona vicdanın zəkatı kimi ifrata varmadan
ağlamaq, islami və insani keyfiyyətlərdir.
İnsanların şəhidə matəm saxlaması təkcə
ona olan münasibəti müəyyən etmir. Şəhidi (və
ya şəhidləri) anma prosesi cəmiyyətin həm şəhidə
məhəbbəti, həm də haqqa, ədalətə
zülm edən zalıma qarşı bir mesajıdır. Bu, cəmiyyətdə
bir saflaşma, ələkdən keçirmə prosesi kimi,
kimin kim olduğunu təyin etmə mərasimidir. Bu, qəbul
olunub-olunmayacağından asılı olmayaraq, bəlkə də
batil və zülm üçün bir tövbə
şansıdır. Şəhidə matəm saxlayıb,
keçmişi təhlil etmək potensial şəhidləşmə
deməkdir. Potensial şəhidləmə olmadan isə
heç bir ümmət və millət din, vətən,
bayraq, qeyrət, şərəf və ləyaqətini qoruya
bilməz. Və nəticədə o, başqa ümmət və
millət süvarisinin üzəngisindən öpməyə
məhkum olar.
Qısa
tarixi oçerk
Məhərrəm
ayında matəm mərasimi ilk dəfə İraqda,
Buveyhüllə oğulları tərəfindən
saxlanılıb. Aşurə isə ilk dəfə rəsmən
963-cü ildə İranda keçirilib. Sonradan Şah Abbas
dövründə (1571-1629) bu ənənə kifayət qədər
geniş yayılıb. Səfəvilər vaxtında şiəlik
rəsmi din kimi qəbul olunduqdan sonra Məhərrəm ayının
yas ovqatında keçirilməsi adət halını
alıb. Aşuranın mərsiyələrlə keçirilməsi
isə, XVIII əsrdən başlayıb. Belə ki, həmin əsrdə
İranda Kərimxan Zəndin yanına bir avropalı gəlib,
ona faciə janrından söhbət açıb. Bu söhbətdən
təsirlənən Kərimxan əmr edib ki, Kərbəla
faciəsi də mərsiyələrlə keçirilsin.
680-cı il Kərbəla
hadisəsi dünyada analoqu olmayan Təvhid və Nubuvvətə
inam, birlik və azadlığın əməli vəhdəti,
sədaqət və iradə qaynağı kimi nəsillərin
yaddaşına əbədi həkk olunan şəhidlik məktəbi,
dünya müsəlmanlarının qan yaddaşıdır. Deməli,
"Hüseyn fəlsəfəsi" yurd-yuvası olmayan, səpələnmiş
bir etnik qrupun - xarici yezidlərin 200 il ərzində Azərbaycan
torpağına sahib çıxması baxımından bir
müsəlman, suverenliyini can bahasına belə bərpa etmək
istəyən bir azərbaycanlı kimi hamımız
üçün ibrət, təhlil və mübarizə
qaynağı olmalıdır. "Hüseyn fəlsəfəsi"
həm də özünü Yezid kimi müsəlman
adlandıran, fəqət əməlilə yezidlik edən
daxili yezidlərimizə qarşı mübarizə məfkurəsi
olmalıdır. Vaxtilə Rəbb Musa(ə)-nin qorxaq və
müti camaatını hidayətə çatdırmaq
üçün buyurdu: "Mən sizin qeyrətinizi millət
anlayışı olmayan bir xalqla oyadacam". Elə Hüseyn
məktəbinin verəcəyi ən böyük dəyərlərdən
biri də, Rəbb buyuran oyanışın bizdə təşəkkül
tapmasıdır.
"Allahın kitabında
ayların sayı
12-dir. Onların 4-ü haram",
üçü (Şəbən,
Ramazan, Rəcəb) mübarək, Hacc ərəfəsi (Zulqadə),
Hacc (Zulhaccə) və Peyğəmbər(ə)-nin anadan
oduğu Rabiuləvvəl
aylarıdır. Bu aylardan hamısı sülh, əmin-amanlıq
aylarıdır.
Göründüyü kimi, Rəbbimiz ilin əksər aylarına mübarəklik
verib. Verib ki, insanlar Yeziddən fərqli olaraq bu aylarda
bir-birinə zülm etməsinlər.
İstər yeni
ilin ilk ayı olan Məhərrəmdə,
istərsə də
680-cı ilə qədər
və ondan sonra Aşurada baş verən bütün hadisələr
Rəbbin icad və qüdrətindən
doğan hikmətlərdir.
İbrət alınacaq bu
işlərin başında
isə, ifrat və təfritə yol vermədən keçmişi obyektiv təhlil edib, gələcəyə iman,
elm və saleh əməl ilə getməkdir.
Qoy bu yolda hamimiz
Allah olsun!, Amin!
Vaqif Cəliloğlu
Bakı xəbər.- 2011.- 28 noyabr.-
S. 15.