Azərbaycanda ailə planlaşmasının problemləri...

Azərbaycan ailəsi qədim köklərə möhkəm söykənməkdə davam edir. Ölkəmizdə hələ də ailə qurarkən böyük məsləhətinə, valideynin sözlərinə qulaq asılır. Gənclər, əsasən valideynlərin diqtəsilə ailə qurur. Düzdür, son zamanlar bir çox ailə quranlar bu sahədə müstəqil qərar verməyə başlayıb.

Amma ümumən götürdükdə, hələ də evlənərkən valideynin sözləri əsas olaraq qalır. Son illər ölkəmizdə boşanma halları da artır. Bunun da bir sıra obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Bəzən görürsən ki, evlənən cütlüklər bir-birinə uyğun gəlmir. Bu isə sonradan ailədə konfliktlərə, ziddiyyətlərə gətirib çıxarır. Bizdə evlənməzdən qabaq fiziki sağlamlığın yoxlanmasına da əhəmiyyət verən yoxdur. Halbuki, gələcək ailənin sağlam təməl üzərində qurulması üçün bu olduqca vacib amildir. Lakin nədənsə, hələ də Azərbaycan insanı bunu etməyi özünə rəva görmür. Digər tərəfdən, elə qızlar var ki, evlənməzdən öncə hansısa sahədə işləyib öz intellektual səviyyəsini artırır. Lakin ərə gedəndən sonra bunu etməkdən bir çox hallarda məhrum olur. Çünki əri onun işləməsini istəmir və ya istəsə də, yüngül işlə kifayətlənir. Bu hal da bir çox halda ailədə narazılıq doğurur. Ona görə də ailə planlaşdırılmasının olması vacibdir. Bu olarsa, evlənməzdən öncə insanlar öz gələcək həyatını planlaşdırıb, bir-birlərinə uyğun gəlib-gəlmədiklərini dəqiqləşdirər. Nəticədə boşanqmaların sayı da xeyli azalar. Bəzən görürsən ki, hansı evdə yaşayacaqları barədə də ailə qurduqdan sonra konflikt yaşanır. Məsələn, oğlan ata evində qalıb valideynlərinə dayaq olmağı düşündüyü halda, gəlin tərəf müstəqil şəraitdə yaşamaq üçün özlərinin şəxsi evlərinin olmasında israr edir. Bunun özü də ailədə ziddiyyətlərə rəvac verir. Yəni hər şeyi əvvəlcədən ölçüb-biçib ailə qurmaq lazımdır ki, sonradan peşman olmayasan. Bunun üçünsə ailə planlaşması vacibdir. Təəssüf ki, Azərbaycan ailəsi hələ də ailə planlaşması məsələlərinə laqeyd yanaşır. Ona elə gəlir ki, hər şey həyatın öz axarı ilə həll olunacaq. Bu səbəbdən də ailə planlaşması kimi məqamlara əhəmiyyət vermirlər. Kor-koranə şəkildə ailə qurmaq isə heç də həmişə uğurlu olmur. Beynəlxalq təcrübə də göstərir ki, planlaşma yolu ilə qurulan ailələr daha möhkəm və dayanıqlı olur. Belə ailələr bir-birinə hörmət və məhəbbət ruhunda yaşayır, çətinliklər meydana çıxanda da birgə həll edirlər. Ekspertlərlə ölkəmizdə ailə planlaşması sahəsində hansı problemlərin mövcud olduğunu aydınlaşdırmağa çalışdıq.

Qadın Liderliyi Uğrunda İctimai Birliyin sədri Ülkər Abdullayeva öncə vurğuladı ki, ailə plaşlaşdırılması geniş sahələri əhatə edir: "Azərbaycan ailələrində qədimdən gəlmə bir sıra ənənələr var. Bizdə ailələr əsasən valideyn və qohum-əqrəbanın məsləhətilə qurulur. Son dövrlərdə, düzdür, gənclərimiz ailə qurmaq sahəsində müstəqil qərar verməyə daha çox meyl göstərir. Amma bununla belə, ailə və ağsaqqal "kultu" hələ də möhkəm olaraq qalır. Ölkədə qohumlararası ailə qurmaq halları da mövcuddur. Bu da ailənin qurulmasında valideynlərin rolunun yüksək olmasından irəli gəlir. Ailə planlaması isə bir başqa problemdir. Ailə planlaşdırılmasında evlənən cütlüklərin bütün genetik xüsusiyyətləri, fiziki sağlamlığı, psixoloji uyuşmaları, maddi cəhətdən bir-birini tamamlayıb tamamlamamaları, valideynlərin qan qrupunun gələcəkdə dünyaya gələcək uşağa necə təsir edəcəyi məsələsi - bunların hamısı bütövlükdə ailə planlamasının bazisini təşkil edir". Həmsöhbətimiz ölkədə sözügedən sahədə vəziyyətin heç də ürəkaçan olmadığını dedi: "Azərbaycanda isə ailə qurmaq istəyən gənclər qan qruplarının uyğun gəlib-gəlmədiyini müəyyənləşdirmək barədə, demək olar ki, heç fikirləşmir. Unudurlar ki, bu halda ailədə doğulan uşaqda çoxsaylı problemlər meydana gələ bilər. Həmin problemin də başlıca səbəbi ana ilə atanın qan qrupunun uyuşmamasından irəli gəlir. Belə uşaqlarda müəyyən qan xəstəliyi, talassemiya və s. bu tip problemlər yaranır. Başqa bir tərəfdən, tərəflərdən birinin daşıdığı yoluxucu xarakterli xəstəliyə sonradan əks cins də yoluxur. Bu tipli detallar da ailə planlaşdırılmasını əhatə edən məsələlərdəndir. Təəssüf ki, Azərbaycanda belə detallara heç vaxt fikir verilmir. Nəticədə isə bir sıra problemlər meydana gəlir". Ü.Abdullayeva qeyd etdi ki, ailənin maddi baxımdan təminatı da ailə planlaşdırılması sahəsinə daxildir: "Son dövrlərə qədər ailələr əsasən sevgi-məhəbbət üzərində qurulurdu. Ailə quranlar bundan sonra hansı evdə yaşayacağı, doğulacaq uşaqlara kimin baxacağını, qidası və təhsilinin necə olacağı barədə fikirləşmirdi. Onlar bu tip detalları nəzərə almadan evlənirdi. Son vaxtlar isə bu istiqamətdə gənclərin dünyagörüşü bir qədər genişlənib. Çoxsaylı subay oğlanlar evi, ailə qurmaq üçün müvafiq şəraiti olmadığından, lazımi qədər maaş ala bilmədiyindən əsasən evlənmir. Ancaq hələ də rayon yerlərində heç bir təhsili və sənəti olmayan 18-19 yaşlı oğlan uşaqlarının tələm-tələsik qız tapıb evlənmə hallarına rast gəlinir. Bu isə bir çox hallarda ciddi problemlərə rəvac verir ki, sonda boşanmalara gətirib çıxarır". Birlik rəhbəri fikirləşir ki, gənc ailələrin, xüsusən də gəlin tərəfinin hüquqlarının pozulması da bu sahədə olan problemlərdəndir: "Valideynlər tərəfindən gənc ailənin, xüsusən də gəlinin hüquqları pozulur. Bütün bu kimi problemlərin kökündə isə, təbii ki, ailənin düzgün planlaşdırılmaması dayanır. Bəzən erkən yaşda evlilik olanda gəlində uşaqla bağlı problem olur. Erkən ailə quran qızlarda, bir də görürsən, bir neçə il uşaq olmur. Belədə isə böyüklərin təzyiqilə ailə dağılır. Araşdırsaq görərik ki, boşanmaların böyük əksəriyyəti uşağın olmaması ilə bağlıdır. Ailə planlaşdırılması bu tip detalları da nəzərə alır ki, gələcəkdə hansısa bir problem yaşanmasın. Bu kimi məsələləri ailə qurmazdan əvvəl ölçüb-biçmək gərəkdir ki, sonradan ortaya problem çıxmasın. Lakin bizdə, təəssüf ki, ailə planlaşması sahəsində vəziyyət bərbaddır". Ülkər xanımın bildirdiyinə görə, psixoloji uyğunsuzluq, xarakterlərin fərqliliyi də burada öz sözünü deyir: "Eyni zamanda, psixoloji uyuşmazlıqlar da var. Bizdə hər ailənin özünün adət-ənənəsi mövcuddur. Müxtəlif ailədə böyüyən insanlar bir ailədə birləşəndə onların psixoloji uyuşmazlığı problemi əmələ gəlir. Azərbaycanın hər bir bölgəsinin özünə xarakterik xüsusiyyətləri var. Ona görə də müxtəlif bölgədən olan insanlar ailə quranda, görürsən ki, ortaya müəyyən problemlər çıxır. Hətta adi məişət səviyyəsində, yeməyin bişirilməsi qaydasında belə problemlər yaranır. Görürsən ki, kiçik bir məsələ ailədə böyük bir konfliktin başlanmasına rəvac verir. Xarakterlərin uyğun gəlməməsi, peşə seçimi məsələsində də müəyyən problemlər olur. Bəzən görürsən, məsələn, gəlinin jurnalist olmasını oğlan tərəfi qəbul etmir. Bütün bunların hamısı psixoloji uyğunsuzluq, bəzi peşələrin Azərbaycan ailəsində qəbul olunmaması ilə bağlıdır. Ailə planlaşması olsaydı, bu kimi problemlərin əksəriyyəti əvvəldən öz həllini tapardı. Ümumiyyətlə, ailə planlaşması çox geniş bir məfhumdur. Amma bizdə bunların heç birini nəzərə almırlar. Kor-koranə şəkildə evlənmə halları çoxdur. Azərbaycanda son dövrlər başqa bir məqam dəbə minib. Ailələr hardasa, elə bil ki, biznes şirkəti kimi qurulur. Qız evinin imkanları yaxşıdırsa, oğlanın maşını və evi varsa, düşünürlər ki, bunlar maddi cəhətdən bir-birinə uyğun gəlir. Ancaq ailə qurulandan az müddət sonra görürük ki, dağılmağa başladı. Deməli, ailənin qurulması üçün başqa kriteriyalar da vacib idi. Məsələn, sevgi, qarşılıqlı anlaşma, bir-birinə güzəştə getmə yoxdur, bunlar da həmin ailənin təməlinin sağlam olmaması və tez bir zamanda dağılmasına gətirib çıxarır". Həmsöhbətimiz əhalini ailə planlaşmasına meylləndirmək üçün həmin sahənin geniş təbliğinə ehtiyac gördü: "Bunlardan yaxa qurtarmaq üçün ailə planlaşdırılması məsələsini populyarlaşdırmaq gərəkdir. Evlənmək istəyən insanlara ailənin sirləri öyrədilməli, onlara düzgün planlaşma təbliğ olunmalıdır. Kor-koranə qurulan ailə sonradan dağılır və bundan cəmiyyət ziyan çəkir. Azərbaycanda ailə psixoloqları ümumiyyətlə yox səviyyəsindədir. Bu sahədə ölkəmizdə böyük problem yaşanır. Bəzi ailədə ciddi psixoloji problemlər olsa da, onların problemin həlli üçün gedib psixoloqa müraciət etdiyinin şahidi olmamışıq. Onlara elə gəlir ki, özləri daha ağıllı olduğundan, psixoloqun məsləhətinə ehtiyac qalmır.

Amma unudurlar ki, psixoloqla bir neçə seans söhbətdən sonra ailə düzənlərini normal məcraya qaytara bilərlər. Lakin təəssüf ki, bizdə bundan uzaq qaçırlar. Ailələr buna meyl göstərmir. Əslində hər şey dəblə bağlıdır. Normal ailə psixoloqu və təbliğat olsa, insanlar da tədricən buna öyrəşər və lazım gəldikdə psixoloqa da müraciət edər.

Həmişə ölkəmizin ailə modeli ilə fəxr edirik. Ancaq elə bir ailə yoxdur ki, orada problem olmasın. Bir çox ailələr dağılmağa namizəddir. Sadəcə, kənar təsir və ətraf münasibətlərdən ehtiyat edərək son varianta getmirlər. Yəni ictimai qınaqdan çəkinirlər. Ona görə də Azərbaycan ailə modelini uğurlu hesab etmirəm. Bu səbəbdən də bizdə ailə planlaşdırılmasına böyük ehtiyac yaranıb".

Rüfət SULTAN

Bakı xəbər.- 2011.- 11oktyabr.- S. 15.