Azərbaycançılıq ideologiyasına xidmət etməyən sənət adamları da var

Nurəddin Mehdixanlı: "Dünyanın hər yerində Azərbaycanı sevənlər yaratmalıyıq"

Bütün zamanlarda mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımızın, musiqimizin, incəsənətimizin, ictimai fikrimizin içində böyük bir Azərbaycançılıq ideologiyası yaşayıb. Bu ideologiyanı yaradıb təbliğ edənlər məfkurə adamları olub. Ona həyatı boyu sadiq qalan böyük AZƏRBAYCANLILAR bunu daim var eləməkdən ötrü oddan-alovdan keçib.

Çar Rusiyası dövründə də, sovet dönəmində də Azərbaycançılıq ideyasını yayan ziyalılar, fikir adamları təqib edilib, həbs düşərgələrinə atılıb. Bu müqəddəs hissi bizə yadlaşdırmağa çalışıblar, lakin yaddaşdan-yaddaşa ötürülən Azərbaycançılıq ideologiyası bütün qadağaları adlayaraq günümüzə gəlib çıxıb.

Azərbaycançılıq ideologiyası mədəniyyət və incəsənətimizdə öz əksini necə tapır, onun təbliğatı həyata keçirilirmi?

Müasir mədəniyyət və incəsənətimiz, ədəbiyyatımız tamamilə Azərbaycançılıq ideologiyasının formalaşmasına yönəldilməsə də, sənət adamları arasında bu hissi öz əsərlərində təbliğ edənlər az deyil. Tez-tez deyirlər ki, çağdaş Azərbaycançılıq ideologiyası fundamental şəkildə işlənilib cəmiyyətə təqdim edilməlidir. Nədənsə, belə məsələlərdə mütləq qələm-kağızdan yapışırıq. Əslində isə belə məsələlərin beyinlərdə, şüurlarda yaradılması lazımdır. XIX əsrin ortaları, XX əsrin əvvəllərində yaşayıb fəaliyyət göstərən görkəmli azərbaycanlıların Azərbaycançılıq məktəbi geniş şəkildə təbliğ olunmalıdır. Bu ideya müxtəlif yazıçı-şair, ədəbiyyatşünas, ictimai-siyasi xadimlərin əsərlərində geniş şəkildə əks olunub. Teatrın, təsviri incəsənətin, musiqinin, ədəbiyyatın və.s boynuna çox böyük yük düşür, hər sənətkar öz sahəsində nə qədər böyük təbliğat aparsa, Azərbaycançılıq ideyası bir o qədər şüurlarda özünə yer tutar.

Bəzi ədəbiyyat, mədəniyyət adamları iddia edir ki, bu sahələr Azərbaycançılıq ideologiyasını lazımi səviyyədə təbliğ edir, yayır. Bir çoxları isə əksini deyir. Sənətkarların çoxunun bildirdiyinə görə, ədəbiyyat, teatr, kino, musiqi, təsviri incəsənət öz üzərinə düşən işi yerinə yetirə bilmir. Bir məsələ də var ki, müasir sənətkarlar özlərindən 50-100 il əvvəl yaşamış ustadların yazdıqlarına "aktualdır" deyib ondan yapışır, yenilərini yaratmaq barədə düşünmürlər.

Milli Akademik Dram Teatrının aktyoru, xalq artisti Nurəddin Mehdixanlının fikrincə isə, hələ sözügedən sahələrdə Azərbaycançılıq ideologiyasının təbliği elə də yüksək səviyyədə deyil: "Gəlin, kino və teatr sahəsini götürək. Bu gün teatrda Azərbaycan dramaturgiyasının müasir örnəklərini tamaşaya qoymaqla yanaşı, klassik nümunələrimizi, tarixi əsərləri səhnəyə gətirməklə bərabər dünyanı da öyrənməliyik. Özümüzü dünyaya tanıtmağımız vacibdir. Bu işləri təkbaşına görmək çətindir. Ona görə də Azərbaycançılıq ideologiyasını tərənnüm eləmək və təbliğatını sənət vasitəsilə həyata keçirmək üçün biz müştərək filmlər çəkməli, tamaşalar qoymalıyıq. Bizdən öndə olanlarla birgə layihələr işləməyə çalışmalıyıq. Bu iş yalnız bədii-sənət mahiyyəti daşımalı deyil. Onun içində həm bir az siyasət, həm bir az özümüzü tanıtmaq olmalıdır. Mədəniyyət, ədəbiyyat, musiqi, kino sahəsində gördüyümüz bütün işlərlə özümüzü təqdim eləməyi bacarmalıyıq. İnsan həyatda, məişətdə nə qədər Azərbaycançıdırsa, yaradıcılıq sahəsində də bir o qədər Azərbaycançı olmalıdır. Yanvarın 21-də Heydər Əliyev Sarayında "Müqəddəs Bahar" adlı bir balet-tamaşa göstərildi. Baletin müəllifləri ruslar, icraçılar isə azərbaycanlılar idi. Bu balet-tamaşa Azərbaycanın azadlığı və müstəqilliyi uğrunda həlak olmuş şəhidlərimizin xatirəsinə həsr edilmişdi. Burada rus bəstəkarı ilə şərik işləmişdik. Bu işdə iştirak edən qeyri millətlərin nümayəndələri də bu işi görməklə bir növ Azərbaycançı olmuşdular. Yəni onlar Azərbaycanın yanında olub onun dərdlərini, ağrılarını göstərirdi. Bu balet-tamaşa yanvarın 21-də Bakıda göstərildisə, sabah başqa ölkələrdə təqdim ediləcək".

Xalq artistinin dediyinə görə, o bütün sənət adamlarının Azərbaycançı olduğunu, Azərbaycançılıq ideologiyasına xidmət etdiyini iddia edə bilməz: "İddia edə bilmərəm ki, Azərbaycanda yaşayan insanların, eləcə də sənətçilərin hamısı Azərbaycan ideologiyasına xidmət edir. O qədər Azərbaycanda yaşayıb onun inkişafını gözü götürməyən, həm hərbi, həm iqtisadi, həm siyasi sahədə atdığı uğurlu addımlardan narahat olan adamlar var".

N.Mehdixanlının sözlərinə görə, hər şeydən əvvəl bu ideologiyanın nə olduğu, hansı mahiyyət daşıdığı dərk edilməlidir: "Bu, cəmiyyətimizin müəyyən hissəsinə aşılansa da, onların bu barədə bilgisi olsa da, insanların böyük əksəriyyətinin bu haqda anlayışı yoxdur. Bu hamı tərəfindən dərk edilməyən bir ideyadır, fikirdir. O özünün bütün parametrlərilə ortalıqda olmadığı üçün hər kəs bunu öz düşüncəsinin süzgəcindən keçirir və anladığı səviyyədə onu həyata keçirir, işini də bu yöndə qurur. Azərbaycançılıq ideologiyasının, fikrinin Azərbaycan vətəndaşları və bütün azərbaycanlılar arasında yayılması, oturuşması üçün hələ çox işlər görülməlidir. Əslində, Azərbaycançılıq ideologiyası, Azərbaycançılıq ideyası adlandırılan bir fikri Azərbaycan məfhumunun bütöv bir anlayış kimi var olması üçün kifayət qədər səmərəli və faydalı etmək olar. Şəxsən mənim üçün bu ideologiya mənsub olduğum bu xalqı, doğulduğum bu torpağı sevməkdir, onun milli-mənəvi dəyərlərini yaşatmaq və təbliğ etməkdir. Azərbaycanlı kimdir? Bu suala kənardakıların müsbət şəkildə yanaşması üçün sənin davranışın, sənin əxlaqın, dünyagörüşün, intellektin, başqa xalqlara, dünyaya münasibətin gözəl olmalıdır. Düşünürəm ki, Azərbaycançılıq ideologiyası bir fəlsəfi yanaşma, dünyagörüşü, tərz kimi ortalıqda bərqərar olmalıdır. Azərbaycan sözünü sevmək onun tarixini, dilini, torpağını sevib təbliğ etməkdir, küll halında azərbaycançı olmaqdır. Hesab edirəm ki, Azərbaycanlı olmaq və Azərbaycançı olmağın arasında böyük fərq var. Hər bir şəxsin Azərbaycançı olmağı təbiidir, hər kəs buna çalışmalıdır".

N.Mehdixanlının sözlərinə görə, Azərbaycan vətəndaşı olan digər toplumlar, xalqlar arasında kifayət qədər Azərbaycançılıq ideologiyasına sadiq adamlar tapmaq olar. Xalq artistinin fikrincə, biz öz ideologiyamızı elə şəkildə təbliğ edə bilərik ki, bir alman da, fransız da, amerikalı da, rus da, hindli də Azərbaycançı ola bilər. Bu təbliğatın mədəniyyətin, incəsənətin, ədəbiyyatın köməyilə həyata keçirməyin uyğun olduğunu deyən N.Mehdixanlı bildirdi ki, əcnəbilər bizim mədəniyyətimizə, tariximizə, ədəbiyyatımıza, sənət adamlarımıza vurğun olub Azərbaycanı sevə və onun haqq işini müdafiə edə bilər: "Onlar təmsil olunduqları ölkələrdə Azərbaycanı təbliğ edə, onun haqqlarını qoruya bilərlər. Yəni bu mənada ortada olan faydalı fikri ətrafımıza aşılayanda milliyyətcə azərbaycanlılardan yox, ətrafımızda yaşayan cəmiyyətlərdən, toplumlardan, xalqlardan da istifadə etməliyik. Biz Azərbaycançılıq ideologiyasını onlara da tanıtmalıyıq. Yanımızda Azərbaycanı sevən, onu öz dövləti kimi müdafiə edən insanlar olmalıdır. Yalnız bu halda qarşımıza qoyduğumuz bir sıra məqsədlərə nail ola bilərik. Bu gün, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, Azərbaycanda yaşayanların hamısı azərbaycanlıdır. Bizdə heç zaman ayrı-seçkilik qoyulmayıb. Bu ölkə həm talışın, həm kürdün, həm ləzginin, həm avarın, həm də burada yaşayan digər azsaylı xalqlarındır. Sadəcə, burada böyük bir türk çoxluğu var. Biz bu ölkənin var olmasını, bu mədəniyyətin yaşamasını istəyiriksə, hamımız birmənalı şəkildə Azərbaycançılıq ideyasının, ideologiyasının yanında olmalıyıq. Təbii ki, şüarlarla deyil, işimizlə, əməlimizlə, davranışımızla, millətimizə, dövlətimizə xidmətimizlə. Bu gün bizim müxtəlif xarici ölkələrində gənclərimiz var ki, onlar dünyanın ən nüfuzlu universitetlərində təhsil alır. Yaxud buradan gedib xaricdə yaşayan insanlar var. Onların heç də hamısı milliyyətcə azərbaycanlı deyil, amma hər birinin içində böyük bir Azərbaycan sevgisi yaşayır. Dünya dəyərlərinə qovuşmaq istəyiriksə, Avropa mədəniyyəti deyilən bir anlayışın sahiblərindən biri olmaq niyyətindəyiksə, eyni zamanda böyük mədəniyyəti, incəsənəti, ədəbiyyatı olan bir xalq kimi özümüzün də əbədi var olmağımızı bir məqsəd kimi qarşımıza qoyuruqsa, Azərbaycançılıq ideologiyasına sadiq qalıb Azərbaycançı olacağıq. Bəziləri Avropa mədəniyyəti deyəndə, yanlış olaraq Avropada yaşamağı, onun hansısa bir ölkəsinin vətəndaşı olmağı nəzərdə tutur. Yox, belə deyil. Avropa mədəniyyəti bir yaşayış və dünyaya baxış tərzidir. Bu mənada hesab edirəm ki, dünyanı əhatə edən bu böyük mədəniyyət(lər)in içində varlığımızı qorumaq, bəşər mədəniyyəti mərkəzində qalmaq istəyiriksə özümüz olmalıyıq. Nə qədər çox Azərbaycanlı və Azərbaycançı olsaq, bizi bir o qədər çox qəbul edəcəklər. Kimlərinsə "kopyası" olmağa çalışmamalıyıq. Öz mədəniyyətimizlə, dilimizlə, tariximizlə, əxlaqımızla, milli-mənəvi dəyərlərimizlə o böyük dünya mədəniyyətinin bir hissəsinə çevirilməyi bacarmalıyıq və işimizi bu istiqamətdə qurmalıyıq. Hesab edirəm ki, bu gün Azərbaycanda bu sahədə kifayət qədər işlər görülsə də, bu hələ çox azdır". N.Mehdixanlının bildirdiyinə görə, Azərbaycançılıq ideologiyasının təməllərini nə qədər dərindən öyrənsək uğurlarımız bir o qədər çox olar. N.Mehdixanlı bildirdi ki, Azərbaycançılıq ideologiyasını yaymaq məsələsi yalnız siyasətçilərə, dövlət məmurlarına həvalə edilməli deyil, bu məsələdə sənət adamları da fəallıq göstərməlidir: "Bizlər də həm bir sənətçi, həm də vətəndaş kimi bu məsələdə iştirak etməliyik. Hər birimizin əsas vəzifəmiz, işimiz Azərbaycançılıq ideologiyasına xidmət etməkdən ibarət olmalıdır. Biz dövlət müstəqilliyi gənc olan ölkəyik. Odur ki, bütün dünyaya öz kimliyimizi bəyan eləməliyik. Bunun üçün də bizə dünyanın hər yerində Azərbaycanı sevənlər yaratmaq və onları formalaşdırmaq lazımdır. Hesab edirəm ki, Azərbaycançı olmaq bir yaşam tərzinə çevrilməlidir. Bu torpaqda doğulan, nəsli burada inkişaf edən, Azərbaycanı sevənlər əməldə, işdə Azərbaycançılıq ideologiyasının ətrafında birləşməlidir. Fürsətdən istifadə edərək, illərdən bəri cəmiyyətə təlqin edilən yanlış bir fikrə aydınlıq gətirmək istəyirəm. Azərbaycanlı olmaq, bu ideyanın və ideologiyanın ətrafında birləşmək heç bir halda Azərbaycanın içərisində yaşayan azsaylı və çoxsaylı xalqların bir ad altında itirilməsi, əzilməsi demək deyil, bu niyyətə xidmət etmir. Azərbaycançılıq fikri nə türkçülüyü inkar edir, nə də etniklərin varlığını. Azərbaycançılıq ideyası Azərbaycanda yaşayan hər bir vətəndaşın öz həyatını istədiyi şəkildə yaşaması üçün şərait yaratmalıdır . Hesab edirəm ki, bu fikir elə buna da xidmət edir. Azərbaycan həmin o müxtəlifliklərilə zəngindir. Amma bir şeyi də unutmaq lazım deyil ki, burada qurucu millət türk çoxluğudur. Azərbaycançılıq türkçülüyü inkar edən bir anlayış kimi qəbul edilməli deyil. Bəzən bu məsələyə yanlış yanaşmalar olur, bu da cəmiyyətimizdə lazımsız qıcıqlar yaradır. Bu gün bütün dünya Azərbaycanlılarının-dünya türklərinin artıq şüarına çevrilən bir fikir var. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanmasında müstəsna xidmətləri olan Heydər Əliyevin "Bir millət, iki dövlət" fikri bütün türk xalqlarının bütövlüyünü və birliyini nəzərdə tutduğu kimi, eyni zamanda, azərbaycanlı və Azərbaycançı olmağı inkar etmir. Bunu da bu şəkildə başa düşmək, anlamaq lazımdır. Biz soykök etibarı ilə böyük türk mədəniyyətinin, xalqının bir əsaslı parçasıyıq .

Bütün türk dünyası üçün ilhamverici, enerji verici bir mərkəzik. Amma bu bizim azərbaycanlı olmağımızı və Azərbaycançılıq ideologiyasına xidmət etməyimizi inkar edən bir şey deyil. Azərbaycanlı olmaqla fəxr etmək bizim bütöv dünyamızın qurulmasına xidmət edər. Millətini, dövlətini sevən hər bir kəs bu yolda öz əməyini və fikrini əsirgəməməlidir".

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2011.- 26 yanvar.-S. 15.