Gənclərin problemləri ilə
bağlı aparılan elmi təhlillər
və vətənpərvərlik tərbiyəsi...
Son illər müasir gənclər,
onların problemləri və nailiyyətləri haqqında
müxtəlif fikirlər, mülahizələr səslənir
ki, onların da hər biri özünəməxsus arqumentlərə
əsaslanır. Azərbaycan gənclərinin problemləri əsasən
sosial yönümlü problemlərdir ki, bu da dünyanın
bir sıra ölkələrində mövcuddur. Məsələ
ondadır ki, gənclərin əsas problemi məşğulluğun
təmin olunmasıdır.
Ancaq o da var ki, gənclərin
məşğulluğ problemi hökumətin nəzər-diqqətində
olan əsas məsələlərdən biridir. Zaman-zaman həmin
problemlər dilə gətirilib. Sözügedən problemin həlli
ilə bağlı bir sıra dövlət proqramları
mövcuddur ki, bunlara da "Yoxsulluğun səviyyəsinin
aşağı salınması üzrə dövlət
proqramı", "Azərbaycan gənclərinin
inkişafı üzrə dövlət proqramı" və
"Regionların inkişafı üzrə dövlət
proqramı" daxildir. Məlum olduğu kimi, yuxarıda
sadalanan proqramlar çərçivəsində kənd təsərrüfatı
və fermerlərə dəstək, yeni iqtisadi
infrastrukturların yaradılması və digər regional layihələr
həyata keçirilir. Qeyd olunduğu kimi, müasir
dövrümüzdə gənclər bir sıra sosial problemlərlə
qarşılaşır ki, bunlardan ən öndə duranı
işsizlik problemidir. Yaşadığımız dövrdə
bir çox gənclər ali məktəbi bitirdikdən sonra
iş tapmaq problemi ilə üzləşir. Gənclər 4 il
əziyyət çəkib universitet oxuyur, ixtisaslı kadr
kimi yetişir, amma bəzən bu da onların işlə təmin
olunmasına kömək edə bilmir. Məsələn,
iş tapmaq üçün bəzi ünvanlara üz tutur,
amma müəyyən çətinliklər onların işlə
təmin olunmasını əngəlləyir. Bu zaman ali təhsilli
gənclər, məcburiyyət qarşısında qalıb,
tikintidə ağır işlərlə məşğul
olur. Elələri də var ki, bazarlarda
çalışır. Bu da alınmayanda, əlacı
başqa dövlətlərdə axtarırlar. Məsələ
ondadır ki, işsizlik ucbatından ali təhsilli gənclər
qonşu dövlətlərə uz tutur. Orada da ixtisaslarına
uyğun olmayan işlərlə - ticarətlə, xırda
bizneslə və s. məşğul olurlar. Onu da qeyd etməyə
dəyər ki, gənclərin işsizlik problemi bir sıra
hallarda onların gələcək həyatına da təsirsiz
ötüşmür. Gənclər ailə qurduqdan sonra
işsizlik ucbatından ailəsini saxlaya bilmir. Bu da ailənin
dağılmasına, boşanmalara və digər sosial fəsadların
yaranmasına gətirib çıxarır. Ümumilikdə
işsizliyin səbəbləri müxtəlifdir. Onlardan biri də
texniki peşə məktəblərinin lazimi səviyyədə
olmaması, gəncləri lazımlı peşələrlə
təmin edə bilməməsidir.
Gənclərin üzləşdiyi
problemlərdən biri də maariflənmə ilə
bağlıdır. Məsələn, tələbə gənclər
təhsil aldıqları müddətdə dərs vəsaitlərini
tapmaqda çətinlik çəkir. Kitabxanalara üz tutur,
amma lazımlı kitabları tapa bilmirlər. Nəticədə
tələbə gənclər dərsə və istirahətə
vaxtını düzgün bölüşdürə bilmir.
İstirahətlərini səmərəli şəkildə təşkil
edə bilmirlər. Çünki gənclərin istirahətlərini
səmərəli keçirmələri üçün hələ
tam şərait formalaşmayıb. Ümumilikdə istirahət,
əyləncə və fiziki sağlamlığın
inkişafı gənclər üçün önəmlidir.
Bunların təmin olunması onlara vətənpərvərlik
hisslərinin aşılanmasında da mühüm rol
oynayır. Gənclər tərəfindən asudə
vaxtın rasional istifadəsi və müvafiq istirahət
infrastrukturunun yaradılması onların davranışına
da müsbət təsir göstərir. Bununla gənclər təhsil,
əmək fəaliyyəti zamanı itirdikləri enerjini
qısa müddətdə bərpa edir. Bu problem həm də
istedadlı gənclərin aşkara
çıxarılması prosesi ilə və gənclərin
mədəni, intellektual və idman potensialının
aşkarlanması ilə sıx bağlıdır. Gənclər
arasında müşahidə olunan problemlərdən biri də
mənəvi xarakterlidir. Bu kateqoriyaya əsasən gənclərin
mənəvi tərbiyəsi problemi, narkomaniya, AIDS və bir
sıra gənclərin pozğun həyat tərzinə
qarşı mübarizə metodları aiddir. Hər bir
sadalanan problemin həlli məqsədi ilə xüsusi dövlət
proqramları həyata keçirilir. Bu məqsədlə
müvafiq nazirliklərdə, idarə və müəssisələrdə
konkret qurumlar təsis edilib, xüsusi dövlət
komissiyası formalaşdırılıb.
Gəncləri narahat
edən problemlərdən biri də evsizlikdir. Bu isə ən
aktual problem olaraq bir çox sosial göstəricilərə də
təsir edir. Xüsusilə nikaha daxil olmanın orta
yaşına və doğum faktoruna bu problemin təsiri kifayət
qədər böyükdür. Dövlət proqramı
çərçivəsində sosial ipoteka proqramı cəmiyyətin
aztəminatlı təbəqəsinin nümayəndələri
və istedadlı gənclər üçün realizə
olunur. Dövlət gələcəkdə gənclər şəhərciklərinin
salınması və gənclər üçün
imtiyazlı şərtlərlə mənzil verilməsini
planlaşdırır. Bu məqsədlə Gənclər və
İdman Nazirliyi şəhərciklərin tikilməsi
üçün dövlətdən ərazi alıb və
hazırda problemin maliyyələşdirilməsi və kreditləşdirilməsi
istiqamətində öz axtarışlarını davam
etdirir. Ən nəhayət təhsil problemi, onun keyfiyyəti,
onun akademik və maddi-texniki bazası artıq 15 ildir ki,
müzakirə predmetidir. Xüsusilə yeni "Təhsil
haqqında" Qanunun ətrafında müxtəlif fikirlər
səslənir. Adıçəkilən qanun artıq 2 ildən
çoxdur parlamentdə və ictimai səviyyədə
müzakirə edilir. Bununla yanaşı, dövlət
proqramları çərçivəsində, təhsil
sferasında problemlərin həllində keyfiyyətli dəyişikliklərə
cəhdlər edilir ki, bu da öz müsbət nəticələrini
verməkdədir. Müsbət addımlar kimi təhsil
ocaqlarının maddi-texniki bazasının
yaxşılaşdırılmasını, yeni orta məktəblərin
bərpası və tikintisini, orta təhsil prosesinə
informasiya texnologiyalarının tətbiqini sadalamaq
mümkündür. Lakin eyni zamanda, orta təhsilin keyfiyyəti
ilə bağlı bəzi problemləri də qeyd etmək
lazımdır. Həmçinin, bəzi məktəblərin
texniki bazasının zəifliyini, yüksək ixtisaslı
müəllimlərin çatışmamasını və
digər mənfi halları da qeyd etmək zəruridir.
Çünki bütün bunların gündəmə gətirilməsi,
nəticə etibarilə, onların həllini sürətləndirir.
Bütün bu deyilənlərin fonunda, gənclərin problemləri
ilə bağlı elmi araşdırmaların mövcud vəziyyəti
nə yerdədir? Eyni zamanda, sözügedən
araşdırmalar onların milli mənlik şüurunun
inkişafında və vətənpərvərlik hisslərinin
güclənməsində nə kimi rol oynayır?
Sözügedən
mövzu ilə bağlı fikirlərini "Bakı-Xəbər"lə
bölüşən tanınmış sosioloq Əhməd Qəşəmoğlunun
sözlərinə görə, bu sahədə vəziyyət
ürəkaçan səviyyədə deyil. Onun fikrincə, gənclərin
üzləşdiyi problemlərin öyrənilməsi və
bunun elmi şəkildə təhlil olunmasına böyük
ehtiyac var: "Təəssüf ki, indiki vaxtda gənclərin
problemləri ilə bağlı aparılan bəzi təhlillər
formal xarakter daşıyır. Yaxud da aparılan
araşdırmalar lazımi şəkildə həyata
keçirilmir. Ona görə də ortada ciddi bir nəticə
yoxdur. Təbii ki, bizim ölkədə indiki vaxtda
xalqımızın gələcəyi olan yeni nəslin nə
düşündüyü, dəyərlər
yönümü, iqtisadi vəziyyəti, aldığı
informasiya, davranışı və s. təhlil
olunmalıdır. Deməyim odur ki, bütün bunlar normal bir
şeydir. Ona görə ki, indiki dövr elmi idarəetmə
dövrüdür. O üzdən, gənclərin
qarşılaşdığı problemlər elmi yolla
araşdırılıb təhlil olunmalıdır. Mən
özüm Bakı Dövlət Universitetində dərs deyirəm.
Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, 3-cü kurs tələbələri
ilə birgə elmi qrup yaradırıq. Artıq sözügedən
məsələ ilə bağlı tədqiqatlara
başlamışıq. Eyni zamanda, tədqiqatlar çərçivəsində
dərin təhlillər aparılması ilə bağlı
bir neçə addım atmışıq. Sosialogiya fakültəsi
tələbələrinin köməyi ilə çox ciddi
bir təhlil aparacağıq. Bu barədə Gənclər və
İdman Nazirliyinin də xəbəri var. Orada bununla
bağlı söhbətlərimiz olub. Yəni onların da
müəyyən dəstəyi olacaq. Ancaq hələlik
sözügedən məsələ ilə bağlı
sanballı, ortaya qoyulası və istifadə olunası bir elmi
təhlil yoxdur".
Ə.Qəşəmoğlunun
fikrincə, gənclərin problemləri sistemli şəkildə
araşdırılmalıdır: "Yəni gənclik bir
sistem kimi götürülməlidir. Artıq biz bu yolu
seçmişik. Çünki gəncliyin özü bir
sistemdir. Əvvəl bir yoxlamaq lazımdır ki, bu sistemin
özünün davranışı necədir. Yəni bu
gün gənclərimizin özündə olan onların
davranışı nə haldadır. Bütün bunlarla
bağlı sosiologiyanın, psixologiyanın metodlarından
istifadə edərək faktın özünü
araşdırmalıyıq. Sadalanan davranış bizi qane
etmirsə, bu yöndə tədqiqatlar aparılmalıdır.
Reallıq ondan ibarətdir ki, bu bizi qane etmir. Bu da ondan irəli
gəlir ki, sistemin özündə bir-biri ilə təmasda
olan komponentlərin qarşılıqlı əlaqəsində
problemlər var. Ona görə də araşdırmaq
lazımdır ki, gənclərimiz haradan ideya alır və
hansı ideyalar bura daxil olur. Başlıca olaraq bu məsələlər
təhlil olunmalıdır ki, gənclərin üzləşdiyi
problemlərin kökünə çıxmaq mümkün
olsun. Çünki hər hansı bir sosial sistemi hərəkətə
gətirən müəyyən ideyalar olur. Bu ideyalar nədir,
hardan gəlir və nə cürdür? Bu bir ayrı
mövzunun söhbətidir və ciddi təhlil
olunmalıdır. Qalan məsələlər isə
davranışla və davranışa təsir göstərən
komponentlərlə bağlıdır. Davranışa təsir
göstərən komponentlər əsasən üç qismə
ayrılır. Birinci qism sosial-iqtisadi problemlərdir. Bura mənzil
şəraiti, maddi, demoqrafik vəziyyət və s. bu kimi məsələlər
daxildir. Eyni zamanda, bunlar hamısı ayrıca
araşdırılır. İkincisi, hansı ideyalar daxil
olursa, onları araşdırıb təhlil etmək
lazımdır. Ən nəhayət, üçüncü
qrup məsələlərə diqqəti yönəltmək
lazımdır. O da ondan ibarətdir ki, indiki vaxtda gənclərimizdə
hansı dəyərlər formalaşır, hansılarına
üstünlük verirlər, bu dəyərlərin milli tərəqqiyə
nə dərəcədə dəxli var, uyğundur?
Bütün bunlarla bir yerdə gənclərin
davranışı təhlil olunmalıdır. Bizim
üçün həmin o təhlillərin hamısında ən
birinci meyar milli tərəqqi olmalıdır. Yəni gənclərimizin
bu gün hər hansı bir sahədə - istehsalatda,
yaradıcılıqda, hərbidə, təhsildə, elmdə
davranışı təhlil olunmalıdır. Çünki
bütün bunlar Azərbaycan xalqının və ölkəmizin
tərəqqisinə müəyyən dərəcədə
kömək edə bilən addımlardır. Yaxud da əksinə,
mane olan addımlardır. Yəni bu prizmadan yanaşsaq, gənclərin
problemlərini qruplaşdırmaq olar. Təbii ki, gənclərin
üzləşdiyi problemlər elmi şəkildə
araşdırılıb təhlil olunsa, bu, nəticə
etibarilə, onlara vətənpərvərlik hisslərinin
aşılanmasına öz müsbət təsirini göstərəcək.
Gənclərlə bağlı problemlərin
araşdırılması sistemli xarakter daşımaqla
yanaşı, hesab edirəm ki, davamlı olmalıdır. Biz
bu problemlərin üzərinə nə qədər arzuolunan
səviyyədə gedə bilsək, bir o qədər bu sahədə
müəyyən problemlərin həll edilməsinə daha
tez nail olmaq mümkün olacaq".
Vidadi ORDAHALLI
Bakı xəbər.-
2012.- 19 aprel.- S.15.