Rusiya tədqiqatçısı da Nizami Gəncəvini fars şairi adlandırdı

Dahi şairimizi mənimsəməkdə İran və Rusiya dairələri eyni mövqe tutur

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində elə görkəmli şəxsiyyətlər var ki, onların şəxsiyyəti, yaradıcılığı xalqımızın tükənməz sərvətidir. Yalnız Şərq ədəbiyyatının deyil, dünya ədəbiyyatının şah əsərlərindən biri olan "Xəmsə" və digər qiymətli əsərlərin müəllifi olan Nizami Gəncəvi də xalqımızın qüdrətli simalarındandır. Nizami Gəncəvi ədəbiyyatımızın uca, əlçatmaz zirvələrindən biridir. Əsrlər boyu elmi-ədəbi, bədii irsi, yaratdıqları, şəxsiyyəti tədqiqat obyekti olan, dünyanın nüfuzlu elm qurumları tərəfindən tədqiqata cəlb edilən Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairi kimi öyrənilib.

Onu heç bir elm mərkəzində başqa xalqın nümayəndəsi olaraq təqdim etməyiblər. Çünki azərbaycan türkü olması, gözəl Gəncə şəhərində doğulması, əsərlərində Azərbaycan gözəlliyini tərənnüm etməsi onun milli kimliyini açıq-aydın göstərir.

Qeyd edək ki, Nizami Gəncəvinin irsinin tədqiqatı ilə, Şərq alimlərilə yanaşı, Rusiya, Avropa alimləri də məşğul olub. Ortalıqda bu qədər əsaslı tədqiqatlar, mənbələr, qaynaqlar ola-ola bəzi dövlətlər Nizami Gəncəvini öz adına çıxmağa cəhd göstərir.

Nizami Gəncəvini İran rəsmiləri fars şairi adlandırmağa başlayıb. İran tərəf əvvəllər Nizamini öz daxilində farslaşdırırdısa indi həddini aşaraq bu iddianı açıq ifadə edir. Mətbuatın yazdığına görə, Tehran Azərbaycanı şairin heykəlini saxtalaşdıraraq İtaliyaya hədiyyə etməkdə günahlandırıb. İran Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü növbəti iddiasının əsassız olduğunu bilsə də, Azərbaycanın ölməz şairi Nizami Gəncəvini "İran mədəniyyətinin fəxri" etməkdən çəkinmir. İran N.Gəncəviyə bu il İtaliyada qoyulan heykələ rəsmi etirazını bildirib. Bu barədə İran mətbuatına İranın mədəniyyət və irşad nazirinin müavini Bəhmən Dəri açıqlama verib: "Azərbaycan Respublikası, yaxşı olar ki, mövcud prosesləri nəzərə alaraq öz xarici siyasət sahəsindəki bu hərəkətindən çəkilsin. Digərlərinin mədəniyyət fəxrlərini öz xeyrinə müsadirə və digərlərinə hədiyyə etmək yaxşı hərəkət deyil". Onun sözlərinə görə, "İran mədəniyyətinə təcavüz, yəqin ki, məsul şəxslər tərəfindən reaksiya ilə üzləşəcək və İslam Respublikası belə təcavüzlər qarşısında sakit qalmayacaq". Bəhmən Dəri qeyd edib ki, İranın fəxri şəxsləri üçün geniş səviyyədə xatirə mərasimlərinin keçirilməsi planları hazırlanır.

Bəhmən Dəri Nizami Gəncəvini "İranın tanınmış şairi" adlandırıb, deyib ki, İran Azərbaycana "şairin heykəlini və şəxsiyyətini saxtalaşdıraraq İtaliyaya hədiyyə etməsinə və onun Roma şəhərindəki Vila Burquze parkında qoyulmasına" etiraz edir. Bəhmən Dəri, həmçinin, YUNESKO və digər elmi-mədəni mərkəzlərdə bu əsərlərin qeydiyyata alınması üçün Azərbaycanın səylərinə etiraz edərək, bunun təkcə İranın zəifliyi ilə bağlı olmadığını deyib.

Azərbaycan mətbuatı isə yazır ki, bəlli olduğu kimi, Nizami Gəncəvinin bizim təsəvvürümüzdə olan şəkli sovet antropoloqu Gerasimov tərəfindən şairin kəllə quruluşuna əsasən hazırlanıb. Maraqlıdır ki, İran tərəfinin də özlərinin təsəvvür etdiyi Nizami tablosu var. İran ilk dəfə olaraq öz "Nizamisini" təqdim edib.

Qeyd edək ki, İranın Nizami iddası təxminən 15-18 il əvvəl İranın keçmiş prezidenti Haşimi Rəfsəncani tərəfindən də səsləndirilib. H.Rəfsəncani Bakıya rəsmi səfərə gələrkən Nizaminin heykəlini ziyarət edərək onu "fars ədəbiyyatının görkəmli siması" adlandırıb. Hətta o, "fars şairinə" Bakının mərkəzində heykəl qoyulmasını təqdir etdiyini bildirib. Rəfsəncaninin bu açıqlaması Azərbaycanın elm dairələrində böyük etiraz doğurub və alimlərimiz, böyük nizamişünaslar ona tutarlı cavablar verib.

Son günlər İranın yenidən Nizami Gəncəvini özününküləşdirmək xəyalına düşməsi doğrudan da qəribə görsənir. Nizaminin öz "Xəmsə"sini, divanını, qəzəllərini fars və ərəb dilində yaratdığı bəllidir. Ancaq onun fars və ərəb dilində əsərlər yaratması o demək deyil ki, o bununla fars mədəniyyətinə xidmət edib, yaxud fars şairidir. N.Gəncəvinin dövrün hakim dilində yazıb-yaratması tam təbiidir. Çünki bu təcrübə bütün xalqların ədəbiyyatında olub, bu gün də var, sabah da olacaq. Nizamişünasların bildirdiyinə görə, Nizaminin Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndəsi olduğunu bütün dünya Nizamişünasları təsdiq edir. İranın Nizamini özününküləşdirmək iddiasının heç bir tarixi həqiqətə uyğun olmadığını deyən Nizamişünasların fikrincə, İranın Nizamini özününküləşdirməsi heç də onların Nizamiyə sevgisinin təzəhürü deyil. Onlar bu iddianı ortaya qoymaqla Azərbaycan tərəfini qıcıqlandırmaq məqsədi güdür. Klassik Şərq ədəbiyyatı tədqiqatçısı olan alimlərin sözlərinə görə, İranda Nizami fars şairi sayılırdısa, niyə barəsində məlumat verilən ilk tabloya qədər onun elm aləmində tanınan bir tablosu İran tərəfindən təqdim edilməyib? Müqayisə üçün desək, Azərbaycanda Nizaminin yüzlərlə tablosu, büstü, heykəli, Gəncədə möhtəşəm türbəsi var. Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Almaniyada eyni adlı Azərbaycana aid elm-mədəniyyət mərkəzi və.s fəaliyyət göstərir.

Nizaminin Azərbaycan xalqına məxsus olmasını təsdiq edən digər bir faktı da yada salmağımız İran tərəfin iddiasına, xam xəyala düşməsinə aydın cavab olardı. İkinci Dünya Müharibəsinin qanlı-qadalı dövründə, Leninqradın (indiki Sankt-Peterburq-İ.S) blokadada olduğu illərdə Azərbaycan ədəbiyyatının, ictimai və fəlsəfi fikrinin öndərlərindən olan Nizami Gəncəvinin 800 illiyi böyük təntənə ilə keçirilib. Bu yubiley fars şairinə deyil, qüdrətli Azərbaycan şairinə keçirilib. Bu gün N.Gəncəvinin "Xəmsə"sinin dünya ədəbiyyatının şah əsərlərindən biri kimi YUNESKO-ya təqdim edilməsi bizim haqqımızın bəşəriyyət tərəfindən qəbul edilməsidir. İranın Nizami iddiası ilə ermənilərin bizim mədəni irsimizə, tarixi şəxsiyyətlərimizə, mədəniyyət xadimlərimizə qarşı irəli sürdüyü iddia ilə heç bir fərqi yoxdur.

Nizamişünasların bildirdiyinə görə, Nizaminin əsərlərində Cənubi Azərbaycanın ərazisi, oradakı tarixi-mədəniyyət ocaqları xatırlanır. Bu da ondan irəli gəlir ki, şair öz dədə-baba yurdlarımızı unutmur və onu əsərlərində tarixiləşdirir.

N.Gəncəvinin farslaşdırılmasına dair bir məlumat da Rusiya mətbuatında yer alıb. Belə ki, bu ölkənin kütləvi tirajla çıxan və XX əsrin sirlərini araşdıran "Taynı XX veka" jurnalının 13 may tarixli sayında çap olunan "Boevıe medvedi Rusi" yazısında Nizami Gəncəvinin "İsgəndərnamə" əsərindən danışılır. Müəllifi Qalina Baeva olan yazıda rus yazar Nizami Gəncəvini klassik fars ədəbiyyatının görkəmli şairi kimi təqdim edib. Bu məlumata rast gələrkən çox təəccübləndik. Yəni Rusiyanın belə bir nüfuzlu jurnalında çalışan yazar o qədər savadsızdır ki, belə bir səhvə yol verərək Azərbaycan klassik ədəbiyyatının nümayəndəsini fars klassik ədəbiyyatının nümayəndəsi kimi qələmə verir? Yazar bilmir ki, fars dilində yazmaq şair üçün heç də həmin xalqın nümayəndəsi olmaq deyil. XIX əsrdə Rusiyanın bir çox görkəmli şairləri fransız dilində yazırdı. Amma onları hələ heç kəs fransız şairi adlandırmayıb. Yaxud bu gün Azərbaycanın xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev rus dilində yazır və bu dil vasitəsilə özünə böyük bir oxucu auditoriyası qazanıb. Kim ona rus yazıçısı deyə bilər ki?

Hesab edirik ki, İran tərəfi də bu məsələlərdən nəticə çıxarıb Nizami Gəncəvini özününküləşdirmək iddiasından əl çəkməlidir.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2012.- 11 iyun.- S. 11.