Məktəbli nəvəm məndən Şeyx Şamil barədə soruşdu...

Bu günlərdə məktəbli nəvəm Nihad məndən Şeyx Şamil barədə söhbət etməyi xahiş etdi. Bir az əvvəl isə xahiş etmişdi ki, onu Dağıstandakı Yunib kəndinə aparım.

Bu kənddə Şeyx Şamil Rusiya orduları ilə axırıncı döyüşünü keçirmiş, qüvvələr nisbəti arasında rusların xeyrinə böyük fərq olduğunu görüb, müqavimətin əbəs olduğunu qət edərək təslim olmuş və beləliklə Qafqaz xalqlarının Rusiyaya tabe olmasına qarşı mübarizəni dayandırmışdı. Onu Yunibə aparmaq mümkün olmadığına görə Zaqatalaya aparıb Dağüstü Parkda Şeyx Şamilə qoyulmuş abidəni göstərdim. Axı bu heykəlin açılışında ulu öndər Heydər Əliyev özü iştirak etmişdi. Mən nəvəmə Şeyx Şamil barədə kitablar aldım, lakin o məndən mənsub olduğum avar xalqının iftixar rəmzi olan bu qəhrəman haqqında əlavə nəsə eşitmək istəyirdi. Onun marağına təəccüblənmirdim, biz özümüz də vaxtilə Şeyx Şamilin xatirəsinə müqəddəslərə layiq bir qaydada sitayiş edirdik. İndi elə bil bu hiss qanla nəvəmə də keçmişdi.

Şeyx Şamili bir xalqa - avar millətinə aid etmək ədalətsizlikdir, o bütün Qafqazın, əslində müsəlman dünyasının əyilməz, mərd oğlu, ilk Qafqaz ordusunun məharətli sərkərdəsi idi. Lakin bu mübarizənin digər qəhrəmanları da olmuşdu və gənc Şamil onlardan nümunə götürmüşdü. Azad torpaq sahibinin oğlu olan Şamil uşaqlığında biliyə böyük maraq göstərmiş, qrammatikanı, məntiqi, ritorikanı və ərəb dilini öyrənmiş və savadlı bir adam nüfuzuna yiyələnmişdi. İlk dəfə Qazi Məhəmmədin başçılığı altında Rusiyaya qarşı müharibəyə qoşulmuşdu. 1813-cü ildə Rusiya Persiyadan Dağıstan üzərində nəzarəti formal olaraq əldə etmişdi. 1832-ci ildə ruslar Qazi Məhəmmədi öldürdü, onun varisi Həmzətbəy iki il sonra 1834-cü ildə bu dəfə öz ardıcılları tərəfindən öldürüldükdən sonra Şamil Dağıstanın üçüncü imamı (Lideri) seçildi.

Şamil 1834-cü ildə Dağıstanda müstəqil dövlət qurduqdan sonra Çeçenistan və Dağıstan qüvvələrini yenidən quraraq xeyli böyütdü və Qafqaz regionunda rusların mövqeyinə qarşı geniş yürüşlər keçirdi. Buna cavab olaraq Rusiya Şamilə qarşı yeni qüvvələr göndərdi. Onlar möhkəm istehkam olan Ahulqolu tutsalar da, Şamil qaçıb özünü qurtara bildi.

1857-ci ildə ruslar Şamili məğlub etməyi qərara aldılar, çünki onun nüfuzu bütün Qərbi Avropaya yayılmışdı və öz adamları arasında o, əfsanəvi bir şəxsiyyətə çevrilmişdi. Onun üzərinə generallar Yevdokimov və Biryatinskinin yaxşı təchiz edilmiş iri qüvvələri göndərildi. Onlar hər tərəfdən əməliyyatlara başladı. Onların hərbi uğurları Şamilin ardıcıllarının taqətdən düşməsi ilə daha da artırdı. Ona görə də kəndlərin və tayfaların çoxu ruslara tabe oldu. Vedenoya Hücumdan sonra o özünün bir neçə yüz ardıcılı ilə birlikdə Yunib dağına çəkildi. 6 sentyabr 1859-cu ildə Şamil burada əlacsız qalıb təslim oldu. Şeyx Şamilin 25 il sərkərdəlik etdiyi mübarizə belə başa çatdı.

Şeyx Şamil İslam müridi idi, 32 yaşında bu hərəkata qoşulmuşdu. Müridlər isə islamın mistik qolu olan sufi təriqətinin üzvləri idi. Yenilməz dindar olan Şeyx Şamil bir qədər Rusiyanın Kaluqa şəhərində yaşadıqdan sonra Məkkəyə ziyarətə gedib və 1871-ci ildə orada vəfat edib.

Şeyx Şamil Şimali Qafqazın ən böyük şəxsiyyətlərindən biri olmaqla, həmin xalqların mübarizə tarixinə misli görünməyən töhfələr verib. Onun ölümündən azı bir əsr yarım keçsə də, o əməlləri, mübarizəsi, qəhrəmanlığı ilə uğrunda mübarizə apardığı insanların qəlbində, qan yaddaşında yaşamaqda davam edir.

Bizim Qabaqçöl kəndi (Balakən rayonu) qədimdən avarların yaşadığı kənd olub, doğma Azərbaycanın ən böyük yaşayış məntəqələrindən biridir, burada 30 min nəfərdən çox sakin yaşayır. Azərbaycanlılar başda olmaqla, bütün xalqlarla böyük, mehriban bir ailənin üzvləri kimi yaşayırıq. Ölkəmizin sevinci bizim üçün də bayramdır, onun dərdi bizim üçün ürəklərimizi tərk etməyən və bizi taqətdən salan ağrıdır. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü vaxtı Qabaqçöl neçə-neçə qurbanlar verdi və Şamilin nəvəsi olan bu qəhrəmanlarla daim fəxr edirik. Müstəqilliyə daim can atan Şeyx Şamil bu gün çiçəklənən, bütün dünyanı heyran edən müstəqil Azərbaycanı görsəydi, bu xalqın, ölkənin nailiyyətlərinə ürəkdən sevinərdi.

Biz - Şeyx Şamilin törəmələri, nəvələri də ürəyimizdə məhz belə hissləri keçiririk. Minnətdarlıq barədə də biz əcdadlarımızın vəsiyyətlərini qətiyyən yaddan çıxarmırıq.

Ölkəmizdə yaşayan avarlar bizi özündən fərqləndirməyən qardaş azərbaycanlıların münasibəti müqabilində həyatın bütün sahələrində mübariz vətənpərvərlik nümayiş etdirməlidir. Şeyx Şamili yad etdikcə, onun böyük dünyasına nüfuz etdikcə, bu qeyri-adi şəxsiyyətin nəhəngliyinə heyran qalmaya bilmirsən. Biz bu insandan həm də şərəfli həyat sürməyin yollarını, sirlərini öyrənirik. Uca dağa uzaqdan baxdıqda onun böyüklüyünü hiss etdiyin kimi, Şeyx Şamil kimi şəxsiyyətləri də uzun tarixi məsafədən seyr etdikdə onun miqyası və ağlasığmaz yüksəkliyi qarşısında səcdə qılmaya bilmirsən. Uzaq məsafədən də dağın şəfqətli havası adamı saflığa səsləyir. Mən nəvəmə qısa tarixi faktları danışdıqda, özüm də bu böyük abidənin qarşısında diz çöküb, ona dualar etmək qərarından uzaqlaşa bilmədim.

Həkim-pedaqoq Məmməd Xanayev

Bakı xəbər.- 2012.- 21 may.- S.11.