Qəbələ - "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı"...

Səfurə Çingizqızı: "Qəbələ Azərbaycan mədəniyyətinin, azərbaycançılığın keşiyində duran insanların yurdudur"

Təzəgül Yusifova: "Qəbələnin "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" elan edilməsi qərarı onun həyatında yeni səhifə açacaq"

Müstəqil Azərbaycanın nüfuzlu bir dövlət kimi həm bölgədə, həm də bizdən uzaq ölkələrdə tanınıb qəbul edilməsi fərəhləndirici haldır. Bir vaxtlar böyük Məhəmməd Hadi yana-yana "yoxdur, millətimin imzası imzalar içində" deyirdi.

Amma bu gün xalqımızın, dövlətimizin dünya dövlətləri arasında söz sahibi olması dahi şairin yanğısına su çiləyir. Azərbaycan xalqının tarixi, həyat tərzi, məişəti, mədəniyyəti, adət-ənənəsi haqda çox danışıb, çox yazırıq. Qədim dövlətlərimizdən, xanlıqlarımızdan, sultanlıqlarımızdan fəxrlə söz açırıq. Azərbaycan xalqının kökləri bu torpağın yeddi qatından keçərək ana yurdumuza qırılmaz bağlarla bağlanıb. Azərbaycanda dövlətçilik ənənələrinin tarixi bizim eradan əvvələ gedib dayanır. Bu torpağın üstündə qəhrəman babalarımız dövlətlər, xanlıqlar qurub. Onu müdafiə edib, düşməndən qoruyub. Azərbaycanın qədim dövlətlərindən birinin paytaxtı Qəbələ olub. Bu şəhər tarixə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı kimi düşüb. Qəbələ öz zəngin tarixi, füsunkar təbiəti, mədəniyyəti, tarixi şəxsiyyətlərilə də diqqəti cəlb edir. Qəbələ Azərbaycanın görkəmli yazıçısı, ictimai və hərbi xadimi İsmayıl Vəy Qutqaşınlının, professor Minirə Qarayevanın, yazıçı İbrahim bəy Musabəyovun, tibb elmləri doktoru, oftalmoloq Ümnisə Musabəyovanın, filologiya elmləri doktoru, professor, yazıçı Xalid Əlimirzəyevin, tarix elmləri doktoru, professor Xəlil Əlimirzəyevin anadan olduğu torpaqdır. Adlarını çəkdiyimiz şəxsiyyətlərin hər birinin də Azərbaycan elminin, mədəniyyətinin, ictimai fikrinin formalaşmasında əvəzsiz rolu var. Qəbələnin azərbaycançılıq ideologiyasına bağlı olan övladlar yetişdirməsi faktdır. Demək olar ki, onların hər birinin azərbaycançılığa doğmalığı, bağlılığı var. Azərbaycançılıq ideologiyasının formalaşmasında, təbliğində, gənc nəslə təlqin edilməsində professor Xalid Əlimirzəyevin əməyi çoxdur.

Azərbaycanın tarixi paytaxtlarından biri olan Qəbələnin nüfuzu get-gedə artır. Elə bunun nəticəsidir ki, Qəbələnin "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" seçiləcəyi gözlənir.

Yayılan məlumatlara görə, Azərbaycanın Qəbələ şəhəri "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" elan olunacaq. Bu xəbər "SalamNews"-ə MDB İcraiyyə Komitəsinin mətbuat xidmətindən verilib. Məlumata görə, bu barədə qərar MDB-yə üzv dövlətlərin humanitar sahə üzrə Əməkdaşlıq Şurasının və təşkilata üzv ölkələrin Dövlətlərarası Humanitar Forumunun oktyabrın 15-17-də Aşqabadda keçirilən birgə iclasında qəbul edilib. Qeyd edək ki, iclasda Azərbaycanın Qəbələ, Belarusun Moqilyev və Ermənistanın Gümrü şəhərinin MDB-nin mədəniyyət şəhərləri elan olunması ilə bağlı qərar qəbul olunub. Bu qərarın MDB dövlət başçılarının qarşıdakı zirvə görüşündə təsdiqlənməsi qərara alınıb.

Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri, MDB Dövlətlərarası Humanitar Əməkdaşlıq Fondunun idarə heyətinin sədri Polad Bülbüloğlu yerli mətbuata açıqlamasında Azərbaycanın öz şəhərləri arasından "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" adlanmağa namizəd irəli sürəcəyini bildirib. Məlumat üçün bildirək ki, Rusiyanın Ulyanovsk şəhərinə "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" statusu verilməsi ilə əlaqədar bu şəhərdə keçirilən təntənəli tədbirlərdə iştirak edən P.Bülbüloğlunun sözlərinə görə, "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" adlanmağa namizəd kimi öz xalq sənətləri və bənzərsizliyi ilə ad çıxaran kiçik şəhər təqdim edilə bilər: "Azərbaycanda belə namizəd Şəki, Qafqaz Albaniyasının qədim paytaxtı Qəbələ, yaxud başqa bir şəhər ola bilər".

Səfir qeyd edib ki, MDB-nin mədəniyyət paytaxtları proqramının məqsədi dünya ictimaiyyətinin diqqətini Birlik üzvü olan ölkələrin müxtəlif şəhərlərinə cəlb etməkdir: "Bu şəhərlərin problemlərini, xüsusən MDB-də tarixi-mədəni irsin qorunub saxlanması ili elan edilən 2011-ci il çərçivəsində, bütün Birliyin diqqətini həmin şəhərlərə cəlb etmək hesabına həll etməyə imkan yaranacaq. Ona görə də biz bu layihəni çox vacib hesab edirik".

Qəbələnin MDB-nin mədəniyyət paytaxtlarından biri elan edilməsi sevindirici haldır. Böyük tarixi keçmişə, zəngin mədəniyyətə, xalq sənətinə, qeyri-adi təbiətə malik olan Qəbələ bu statusa layiq şəhərdir. Qəbələnin dünyanın diqqət mərkəzində olmasının səbəblərindən biri bu şəhərin qədimliyidirsə, digəri ənənəvi olaraq burada keçirilən silsilə beynəlxalq mədəniyyət tədbirləridir. Qəbələ Musiqi Festivalı bu tədbirlərin ən möhtəşəmidir. Azərbaycan şəhərində 2009-cu ildən başlayaraq ənənəvi olaraq hər il yay aylarında keçirilən bu musiqi festivalı bütün dünyanın diqqət mərkəzindədir. Festival Heydər Əliyev Fondunun köməyi və Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru Fərhad Bədəlbəyli və dirijor Dmitri Yablonskinin təşəbbüsü ilə təşkil olunur. Bildiyimiz kimi, konsertdə musiqiçilər açıq səma altında çıxış edir. Onu da qeyd edək ki, festivalda keçmiş SSRİ respublikalarından olan musiqiçilərlə yanaşı, Avropa, ABŞ və İsrail musiqiçiləri də iştirak edir. 2009-cu ildə, musiqi festivalı ilə eyni vaxtda gənc pianoçular müsabiqəsi keçirilib. Beynəlxalq status daşıyan festival çərçivəsində klassik musiqi konsertləri ilə bərabər caz və muğam gecələri də təşkil olunub. 2010-cu ildə Qəbələ festivalı avqust ayında keçirilib. Festivala dünyanın bir çox ölkələrindən sənətçilər toplanıb. Məlum olduğu kimi, YUNESCO-nun baş direktoru İrina Bokova da festivalın açılışında iştirak edib. Festival, bir qayda olaraq, Üzeyir Hacıbəyovun azərbaycançılığa xidmət edən və milli ideologiyamızın formalaşmasına böyük təsiri olan "Koroğlu" operasının uvertürasının ifası ilə başlanır. Festivalın açılışı Böyük Britaniya Kral Simfonik Orkestrina həvalə olunub. Bundan əlavə, festivalda Dmitri Yablonski, Yuri Başmet, Xloe Xanslip, pianoçu Boris Berezovski kimi musiqiçilərlə digər azərbaycanlı və əcnəbi sənətçilər çıxış edib.

Mədəniyyətşünas Səfurə Çingizqızı bizimlə söhbətində Qəbələnin "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" elan ediləcəyi haqda xəbəri sevinclə qarşıladığını bildirdi. S.Çingizqızının sözlərinə görə, MDB-yə üzv dövlətlərin humanitar sahə üzrə Əməkdaşlıq Şurasının və təşkilata üzv ölkələrin Dövlətlərarası Humanitar Forumunun Aşqabad sammitində elan edilən bu qərar Azərbaycanın dünyadakı nüfuzunun bir daha təsdiqidir. S.Çingizqızının bildirdiyinə görə, Qəbələ tarixən diqqət mərkəzində olan şəhərdir: "Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri olan Qəbələ hər zaman dünyanın diqqətində olub. Qəbələnin tarixi, zəngin mədəniyyəti, füsunkar təbiəti, təbii qalaları, abidələri, qoruqları, burada sənətkarlığın inkişaf etməsi turistlərin marağını cəlb edib. Qəbələyə hər il böyük turist axını olur. Bura vaxtaşırı olaraq xarici qonaqlar, elm və mədəniyyət xadimləri də gəlir. Keçən il Qəbələdə "MDB ölkələri tələbə liderlərin yay məktəb-düşərgəsi"ndə Qazaxıstan və Rusiyanın Azərbaycandakı səfirləri tələbələrlə görüşdü. Hər iki ölkənin səfiri Qəbələnin gözəlliyinə heyran qalmaqla yanaşı, onun qədim təməl üzərində olmasını da qeyd edib. Şəhərdə hər il ənənəvi olaraq keçirilən Qəbələ Musiqi Festivalı və digər tədbirlər bu şəhərin hər zaman göz qabağında olmasına səbəb olur. Qəbələ Azərbaycan mədəniyyətinin, azərbaycançılığın keşiyində duran insanların yurdudur. Bu şəhərin "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" seçilməsi fikri təqdirəlayiq haldır. Azərbaycançılığın beynəlxalq aləmdə yayılması və tanınmasına da böyük təsir göstərəcək. Yəqin Qəbələdə beynəlxalq səviyyəli tədbirlər, elmi konfranslar, ictimai-siyasi, humanitar yığıncaqlar da keçiriləcək.

Səfurə xanım tarixi Azərbaycan şəhəri olan Gümrü şəhərinin Ermənisatn tərəfindən "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" siyahısına təqdim edilməsini narahatlıqla qarşıladığını dedi: "Ermənistan Gümrünün namizədliyini verib. Gümrü "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı" elan olunacaq. Bundan çox narahatam. Ermənilər bizim tarixi torpaqlarımızı öz adlarına çıxır. Hər kəs bilməlidir ki, Gümrü Azərbaycan torpağıdır, burada Azərbaycan türkləri yaşayıb. Ermənilər azərbaycanlıları doğma yurdlarından deportasiya edənə qədər Gümrü azərbaycanlıların məskəni idi. Bu faktları da qaldırmaq lazımdır".

Tarixçi Təzəgül Yusifova isə Qəbələnin tarixini xatırlatmaqla fikrini belə izah etdi ki, Qəbələ nəinki MDB-nin, hətta bütün dünyanın mədəniyyət paytaxtı elan olunmağa layiqdir: "Qəbələ dünyanın çox azsaylı qədim şəhərləri sırasındadır. Onu lap dünya miqyasında mədəniyyət paytaxtı elan etmək olardı. Qafqaz Albaniyasının paytaxtı Qəbələ tarixdə böyük izlər qoyub. Bu gün öz tarixi kökləri, ənənələri üzərində inkişaf edir. Buradakı abidələrin, qalaların, ibadətgahların yaşı bizim eradan əvvələ gedib çıxır. Söz yox ki, Qəbələ Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir. Böyük Plini yazırdı ki, Albaniyanın əsas şəhəri Kabalakadır. Mənbələrdə Qəbələ adı Vostani-Martspan (yəni fars canişini - mərzbanın paytaxtı) adlandırılan Kavaqak kimi də çəkilir. Paytaxtın VI əsrdə Parfava (Bərdəyə) köçürülməsinə qədər Qafqaz Albaniyasının əsas şəhəri Qəbələ olub. Qəbələ Böyük Plinidə xatırlanan Kabalaka (Cabalaca) və Ptolomeydə adı çəkilən "Alban və Kavsi (Alazan və Samur) çayları arasındakı Xabala (Chabala) hesab olunur".

T.Yusifova bildirdi ki, I-V əsrlərdə Qəbələ alban Arşakiləri sülaləsi hökmdarlarının iqamətgahı idi: " Lakin V əsrdən o, Sasanilərin təyin etdikləri mərzbanların iqamətgahına çevrilib".

T.Yusifovanın sözlərinə görə, Azərbaycanı sevən və ürəyi azərbaycançılığa bağlı olan alimlərimizin 1959-cu ildən müntəzəm olaraq Qəbələdə apardığı qazıntılar çox maraqlı nəticələrin meydana çıxmasına səbəb olub: "Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası şəhərin daha qədim və böyük hissəsini aşkara çıxardı və buranın e.ə. IV - b.e. I əsrlərinə aid olduğunu müəyyənləşdirdi. Müxtəlif tarixi hadisələrlə əlaqədar şəhər bir neçə dəfə dağıntılara məruz qalıb. Eramızdan əvvəl 60-cı illərdə Roma qoşunları Albaniyaya hücum etsələr də, Qəbələni işğal edə bilməyib. Sasanilər dövründə Qəbələ çox böyük ticarət və sənətkarlıq mərkəzi olub. Xilafət dövründə də Qəbələ ticarət və sənətkarlıq mərkəzi kimi əhəmiyyətini qoruyub saxlayıb. XIII əsrdə monqolların hücumu zamanı Qəbələ tənəzzülə uğrasa da, sonralar yenidən dirçəlib. Bütün bunlar Qəbələnin həyatında yaşanan olaylar olub. Qəbələ kimi öz tarixi çəkisini, şöhrətini qoruyub saxlayan çox az şəhər var. Qəbələnin tarixində baş verən hadisələr onu tarix səhnəsindən silə bilməyib, əksinə, onun yerini möhkəmləndirib. Bu şəhərin "MDB-nin Mədəniyyət Paytaxt"ı elan edilməsi qərarı onun həyatında yeni səhifə açacaq. Burada çox böyük işlər görüləcək. Hesab edirəm ki, Qəbələnin sinəsində hələ də elmə məlum olmayan çoxlu sirlər gizlənib. Onlara da açar salınacaq. Qəbələnin Azərbaycanın qədim dövlətçilik ünvanı kimi təzədən tədqiqata cəlb edilməsi çox mətləblərə aydınlıq gətirəcək. Azərbaycançılıq üzərində gəzdiyimiz ana torpaqdan, içdiyimiz sudan qəlbimizə dolur..."

İradə SARIYEVA

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.

Bakı xəbər. – 2012. -7 noyabr. – S. 15.