Mətbuatımıza dövlət dəstəyinin ictimai maraq aspektləri...

Azərbaycan mətbuatı özünün yeni bir dövrünü yaşamağa başlayıb. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin çoxçeşidli mediası dövlət quruculuğunda, dövlət və ictimaiyyət münasibətlərinin yaranmasında, formalaşmasında önəmli rol oynayıb. Bu gün də o missiyanı davam etdirməkdədir. Milli mətbuatımız hər zaman ictimaiyyətlə dövlət arasında çox isti bir əlaqə forması olub. Əksər hallarda ictimaiyyət öz problemlərinin həllini mətbuata həvalə edib. Bir sözlə, mətbuat ictimaiyyətin və dövlətin maraqlarını müdafiə etmək məsələsində həmişə ön sırada durub.

Azərbaycan dövləti də öz növbəsində müasir milli mətbuatımıza, media nümayəndələrinə qayğı və diqqət göstərib.

Dövlət maraqlarının müdafiəsində kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına göstərilən qayğının rolu nədən ibarətdir?

Azərbaycan dövləti inkişaf etdikcə bu ölkənin mətbuatı da böyük tərəqqi yolu keçir. Hətta, milli mətbuatımızın müxtəlif dövrlərini müqayisə edib konkret nəticələr söyləyənlər də az olmayıb. Media ekspertləri qeyd edir ki, Azərbaycan mətbuatına dövlət qayğısı sovet dövründə də olub. Ekspertlər deyir ki, bu, Azərbaycanın sabiq prezidenti Heydər Əliyevin qayğısı ilə bağlı olub.

Gənc televiziyaşünas Nüşabə Aslanqızının dediyinə görə, Azərbaycanda mətbuata dövlət qayğısı hələ 1970-80-ci illərdə öz yüksək səviyyəsinə çatıb. Bu qayğının əsasını isə ümummilli lider Heydər Əliyev qoyub. O illərdə bütövlükdə cəmiyyət həyatının bütün sahələri ilə birlikdə mətbuat da inkişaf etdirilib. Hələ 90-cı illərin ortalarında - müstəqil dövlətimiz öz ilk Konstitusiyasını qəbul etdikdən, yeni parlament seçildikdən sonra prezident Heydər Əliyev ölkədə teleradio yayımının keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə yeni, müasir avadanlıqların alınmasına və quraşdırılmasına nail olmuşdu. Qafqazda ilk olaraq Azərbaycanda sovet dönəmindən qalan teleötürücü qurğular dəyişdirilmişdi. Yəni mətbuatın bu sahəsi ilk olaraq bizdə öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoyub. Yazılı mətbuatın da bütün problemlərini daim diqqət mərkəzində saxlayan ulu öndər 1998-ci ildə qəzetlər üzərindən senzuranın götürülməsini reallaşdırdı. Azərbaycanda son illər mətbuata dövlət qayğısının özünəməxsus nümunəsi formalaşdırılıb. Biz bunu milli mətbuatımızın yubiley dönəmlərində, eyni zamanda da başqa vaxtlarda hiss edirik. Dövlət jurnalistlərin əməyini yüksək qiymətləndirir. Redaksiyaların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün həyata keçirilən tədbirlər həmin məntiqi bir daha sübut etdi. Son illər mətbuat orqanlarının maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, jurnalist əməyinin qiymətləndirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin miqyası daha da genişlənir. Bilirik ki, Prezident İlham Əliyevin 2006-cı il fevralın 8-də imzaladığı sərəncama əsasən, redaksiyaların "Azərbaycan" nəşriyyatına olan 400 min manat məbləğində borcu dövlət büdcəsindən ödənildi. 2005-ci ildən mətbuatın 135 illik yubileyinə qədər 300-dək KİV əməkdaşı dövlət mükafatlarına və fəxri adlara layiq görüldü, 2005, 2008 və 2009-cu illərdə qəzet redaksiyalarına birdəfəlik dövlət yardımı edildi. Dövlət başçısının 2008-ci ilin iyulunda imzaladığı sərəncamla təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyası" böyük uğurla icra edildi. Həmin konsepsiyanın icrasında 2009-cu ildə yaradılan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu böyük nailiyyətlərə imza atır. Bir sözlə, Azərbaycanda dövlət də, onun mətbuatı da bütün məsələlərdə eyni mövqedən çıxış edir. Bu mövqe isə ondan ibarətdir ki, ölkəmizin ərazi bütövlüyü bərpa edilməli, sivil, hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu kursu qətiyyətlə davam etdirilməli, ölkədə əsas insan hüquq və azadlıqları yüksək səviyyədə qorunmalıdır. Bütün bunlar isə yüksək səviyyəli vətəndaş cəmiyyəti, çiçəklənən Azərbaycan deməkdir. Dövlətimiz də, mətbuatımız da bu yoldadır".

Ekspertin barəsində danışdığı mətbuatın inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyasını hazırlamaq üçün işçi qrupunun yaradılması bu konsepsiyanın KİV-in kompleks inkişafına hesablanan bir sənəd olduğunu ortaya qoyurdu.

Qeyd edək ki, 2008-ci ildə hazırlanan bu konsepsiyanın qarşıya qoyduğu məqsədi şərh edən mütəxəssislər bildirirdi ki, mətbuatın inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyası mətbuatın həyatını tamamilə dəyişəcək. Sənədi hazırlayanlar deyirdi ki, burda əsas məqsəd dövlət üçün prioritet təşkil edən məsələlərdə onların potensialından səmərəli istifadə etmək, söz və mətbuat azadlığı, fikir plüralizmini inkişaf etdirmək, dövlət orqanları ilə KİV arasında əməkdaşlığı gücləndirmək, KİV-in fəaliyyətini təkmilləşdirmək və müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaqdır. O vaxt mətbuatın inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyasını hazırlayan işçi qrupun üzvü Əliməmməd Nuriyev hesab edirdi ki, konsepsiyada KİV-ə iqtisadi dəstək mexanizmini təkmilləşdirmək, jurnalistlərin sosial müdafiəsini gücləndirmək, onların peşəkarlığı və məsuliyyətinin artırılmasına şərait yaratmaq kimi məsələlər də əksini tapıb: "Layihədə prioritet istiqamətlər müəyyənləşdirilib. Bu istiqamətlərdən biri qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsidir. Yəni burda KİV orqanlarının vergi yükünün azaldılması məsələsi, ödəmələrin səviyyəsinin azaldılması məsələsi, eyni zamanda, informasiyanın əldə edilməsi imkanlarının daha da genişləndirilməsi məsələsi olacaq. Reklam bazarının genişləndirilməsi üçün "Reklam haqqında" Qanuna əlavə və dəyişikliklər edilməsi nəzərdə tutulub. Yəni bu və ya digər dərəcədə KİV-lə bağlı olan qanunların inventarizasiyası olacaq və ona uyğun olaraq təkliflər veriləcək.

İkinci bir istiqamət KİV-in maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, peşəkarlığın artırılması, dövlətin prioritet hesab etdiyi proqram və layihələrin maliyyələşdirilməsi, KİV-in idarə edilməsində menecer işinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə KİV-ə yardım fondunun yaradılmasıdır. Başqa bir istiqamət KİV-in fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və tətbiqi, eyni zamanda, KİV-lə beynəlxalq təşkilatlar arasında əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi göstərilib. Daha sonra söz və mətbuat azadlığı sahəsində araşdırmaların aparılması,beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi məqsədilə Mətbuat İnstitutunun yaradılması nəzərdə tutulur. Həmçinin, mətbuat yayımının inkişaf etdirilməsi və jurnalistlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi məqsədilə proqramların qəbul edilməsi nəzərdə tutulub".

Məlum olduğu kimi, konsepsiyada nəzərdə tutulan bütün məsələlər həyata keçirilməkdə davam edir. Bu sahədə çox böyük işlər görülüb, ümid edirik ki, indən sonra da o işlər öz axarı ilə gedəcək.

Media eksperti Gündüz Musalının dediyinə görə, Azərbaycan mediasına dövlətin göstərdiyi əhatəli qayğı həm mətbuatın, həm də dövlətin maraqlarının müdafiəsinə xidmət edir. G.Musalının sözlərinə görə, Azərbaycan KİV-i tarixin bütün mərhələlərində öz sözünü deyə bilib: "Azərbaycan mətbuatı da öz platformasında bu istiqamətdə çox dəyərli işlər görməyi bacardı. Amma hesab edirəm ki, sovet dövrü Azərbaycan mətbuatının inkişafı tarixində olduqca əhəmiyyətli tarixi bir hadisə həm mətbuatın yenidən formalaşmasını təmin etdi, həm də mətbuatın məhz arzu etdiyimiz milli keyfiyyətlərdə formalaşmasının əsasını qoydu. 1978-ci il hüquqi-siyasi islahatı milli mətbuatın inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələyə yol açdı. 1978-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan SSR-nin Konstitusiyasında ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsdiq etdirildi. Məhz Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsdiq olunması Azərbaycan mətbuat dilinin və bütövlükdə Azərbaycan dilinin inkişafı tarixində böyük bir hadisəyə çevrildi. Ona görə də məhz dilin inkişafı ilə bağlı belə bir hüquqi-siyasi, konstitusion əsasın yaradılması Azərbaycan mətbuatının inkişafı qarşısında yeni üfüqlər açdı. Beləliklə, artıq Azərbaycan dilinin inkişafı istiqamətində çox böyük işlər həyata keçirilməyə başlandı. Bu dövrdə Azərbaycan mətbuatı inkişaf etdi, gözəl bir ənənə yaratdı, Azərbaycan dilinin səlisləşməsinə xidmət etdi. Əlbəttə ki, ən böyük hadisə 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini əldə etməsindən sonra baş verdi. O illərdə artıq yeni əsaslarda müstəqil Azərbaycan mətbuatı formalaşdı. Azərbaycan mətbuatının böyük hamisi və qayğıkeşi, mətbuatın missiyasını və funksiyasını dərindən başa düşən, onu lazımınca qiymətləndirməyi bacaran ulu öndər Heydər Əliyev 1998-ci ildə mətbuat üzərində senzuranı ləğv etdi. Ulu öndərin imzaladığı fərmanla Nazirlər Kabineti yanında mətbuat və digər kütləvi informasiya vasitələrində dövlət sirlərini mühafizə edən baş idarə ləğv edildi, hərbi sirlərin yayılması ilə bağlı 16 aprel 1992-ci il tarixli fərman və bütün informasiya üzərində nəzarətin tətbiq edilməsi ilə bağlı 15 aprel 1993-cü il tarixli sərəncam qüvvəsini itirmiş elan edildi. Bundan başqa, 1999-cu ilin sonunda "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında" yeni Qanunun qəbulu media təsisatının inkişafını şərtləndirən, bəhs edilən sahəyə müvafiq surətdə sahəvi və ümummilli münasibətləri tənzimləyən hüquqi bazanın zənginləşdirilməsi işinə əhəmiyyətli töhfə oldu. 2000-ci ilin mart ayında ümummilli lider Heydər Əliyevin sərəncamı ilə "2000-2001-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər proqamı" təsdiq olundu. İdarəçilik sisteminin islahatı çərçivəsində Mətbuat və İnformasiya Nazirliyi ləğv edildi, kütləvi informasiya vasitələrinin yaranması və fəaliyyətinin hüquqi əsaslarının möhkəmləndirilməsi məqsədilə Milli Mətbuat, Teleradio və İnternet Şurası yaradıldı. Bir sıra qəzetlərin "Azərbaycan" nəşriyyatına olan borcları donduruldu, sonradan isə ləğv edildi. 2003-cü ilin mart ayında Azərbaycan jurnalistlərinin qurultayında media-ictimaiyyət, media-hakimiyyət münasibətlərini tənzimləyən qurum - Azərbaycan Mətbuat Şurası yaradıldı. Bütün bunlar öz növbəsində Azərbaycanda söz, fikir və mətbuat azadlığının bərqərar olunması üçün əlamətdar tarixi hadisələr kimi qiymətləndirilməlidir.

Təbiidir ki, ulu öndərin atdığı bu addımlar KİV ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. 2003-cü ildə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Çingiz Mustafayev Fondu tərəfindən "jurnalistlərin dostu" adına layiq görülməsi bir daha onu göstərdi ki, milli mətbuatın inkişafına xüsusi diqqət və qayğı göstərən ulu öndər Heydər Əliyev jurnalistlərin gerçək hamisidir..."

Ardı var.

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.-2013.-25 aprel.-S.15.