Milli musiqi sənətimizin qorunması, təbliği sahəsində dövlət siyasəti və ictimai maraqların müdafiəsi - aşıq sənəti

Ölkəmizin tarixi qədər xalqımızın milli sənət növlərinin də tarixi var. İlk insanlar özlərinə gün-güzəran qurduğu dövrdə müxtəlif sənət növlərini ibtidai formada da olsa yarada bilib. Aşıq sənəti də xalqımızın arxaik dövrdə yaratdığı milli sənətdir. Bunu mərhum professor, folklorşünas Mürsəl Həkimovun "Xalqımızın deyimləri və duyumları" kitabında yer alan "Qarunun intiqamı" əsatirindən çıxış edərək qeyd edirik.

Azərbaycanda aşıq sənəti qədim zamanlardan yüksək mərtəbəyə layiq bilinib. Sazımızın dövlət qayğısı ilə əhatələnməsi daha çox orta əsrlərdə özünü göstərib. Saz el içindən birbaşa saraya, mötəbər bir məkana qədəm qoyub. Orta əsrlərdə sazımızın ən böyük himayədarının Səfəvi dövlətinin başçısı Şah İsmayıl Xətai olduğunu bilirik. O haqda da məlumatımız var ki, Xətai sazı sarayın ən sevilən alətinə çevirib, aşıqları saraya gətirib, onların da iştirakı ilə sazımızı-sözümüzü, ana dilimizi, mədəniyyətimizi yaşadıb, qayım-qədim edib.

Aşıq sənəti xalq arasında hər zaman hörmətlə qarşılanan bir sənət kimi sovet illərində də inkişaf edib. Düzdür, bolşevik hakimiyyəti aşıqların nüfuzundan, ağsaqqallığından, ifasından öz ideologiyasının maraqlarına uyğun istifadə edib. Amma bununla belə, aşıqlar respublika səviyyəli sənətkarlar kimi aşıq sənətini layiqincə təbliğ edib. Aşıq sənətinə bəslənən hörmət nəticəsində neçə-neçə ustad sənətkar dövrün orden və medalları, fəxri fərmanları ilə təltif edildi. Onlar Azərbaycan Respublikasının Moskvada keçirilən mədəniyyət və incəsənət ongünlüyündə dəfələrlə iştirak etdilər. Azərbaycan aşıqları hər zaman xalqımızın milli maraqlarından çıxış edib. Aşıqları xalq da sevib, dövlət də. Azərbaycan aşıq sənəti tarixi ənənələrdən çıxış edərək bu gün də yaşayıb nüfuz etməkdədir. Milli musiqi sənətimizin qorunması, təbliği sahəsində dövlət siyasəti və ictimai maraqların müdafiəsindən danışanda burada aşıq sənətinin də adını xüsusi çəkmək istəyirik. Azərbaycan aşıqları müstəqil Azərbaycan dövlətində yaşadıqlarından fəxr duyurlar. Azərbaycan dövləti də hər zaman aşıq sənətinin inkişafına çalışıb, bu gün də o xeyirxah işi davam etdirməkdədir.

Məlumdur ki, Azərbaycan dövləti özünün mədəniyyət siyasətini qurub, xüsusi mexanizmlərlə mədəniyyət sahəsini yönləndirə bilir. Mədəniyyət siyasəti sahəsində qazanılan nailiyyətlər sübut edir ki, Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi getdikcə möhkəmləndirilməkdə, respublikamızda demokratik, hüquqi, dünyavi dövlət quruculuğu prosesi daha da sürətlə inkişaf etməkdədir. Dövlətçiliyin təməlinin, milli varlığın özülünün, əsasının mədəniyyətə bağlı olduğunu aydın dərk edən mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev 13 avqust 2001-ci il tarixli bəyanatında bildirirdi: "Biz öz milli-mənəvi dəyərlərimizlə, öz dini dəyərlərimizlə, adət-ənənələrimizlə fəxr edirik".

Bu fikir əslində mədəniyyətin, mənəvi dünyamızın dayaqlarından olan aşıq sənətinə də aid edilə bilər. Aşıq sənətinə H.Əliyevin xüsusi münasibəti olduğunu çoxlarımız bilirik. Hətta bəzi alimlər deyir ki, H.Əliyev hələ sovet illərində Azərbaycanın musiqi məktəblərində saz sinfinin açılmasının vacib olduğunu deyib. Bu gün onun yolunu, yürütdüyü mədəniyyət siyasətini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev də davam etdirir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin apardığı məqsədyönlü siyasət və xalqımızın mədəniyyətinə göstərdiyi yüksək qayğısı ilə Azərbaycan qeyri-maddi irs nümunələrinin qorunması və beynəlxalq səviyyədə təbliği məqsədilə silsilə tədbirlər həyata keçirilir. Aşıq sənətinə göstərilən qayğı da bura aiddir.

Azərbaycan aşıq sənətinin YUNESKO-nun Qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edilməsi istiqamətində görülən işlər Heydər Əliyev Fondunun rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilib. Bu məqsədlə "Azərbaycan aşıq sənəti" faylı hazırlanaraq YUNESKO-ya təqdim edildi. Müvafiq fayl hazırlanıb hökumətlərarası komitənin iclasında müzakirə olunmaq üçün YUNESKO-ya təqdim olunduqdan sonra bu yolda atılan növbəti addım aşıq sənətinin təbliği və inkişafı məqsədilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən Tədbirlər Planının hazırlanması oldu. Planın həyata keçirilməsi ilə bağlı dəyirmi masanın təşkili, Aşıqlar Birliyinin bərpası məqsədilə aşıqların qurultayının keçirilməsi, aşıqların iştirakı ilə xarici ölkələrdə konsert proqramlarının təşkil olunması, Aşıqlar Birliyinin yaradılması, fəxri adların verilməsi, aşıqların yubileylərinin qeyd olunması, kitabların və notların çap edilməsi, orta və ali musiqi məktəblərində aşıq sənətinin tədris olunması və s. istiqamətlərdə genişmiqyaslı işlər görülüb. Bununla yanaşı, Azərbaycan dövləti və Fransanın "Maison des cultures du Monde" şirkətinin birgə əməkdaşlığı nəticəsində Azərbaycanda və Fransada CD disklər buraxıldı, Fransanın Paris (Luvr muzeyində) və Strasburq şəhərlərində Azərbaycan aşıqları konsert proqramları ilə çıxış etdi, keçirilən bir sıra digər dövlət əhəmiyyətli tədbirlərə cəlb edildi, habelə bu istiqamətdə nazirlik tərəfindən təşviqat işləri və lobbiçilik fəaliyyətləri həyata keçirildi. Azərbaycan dövlətinin, xüsusilə YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın aşıq sənətinin qorunması, inkişafı və təbliği istiqamətində fəaliyyəti nəticəsində 28 sentyabr - 2 oktyabr 2009-cu il tarixində Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin Abu-Dabi şəhərində YUNESKO-nun Qeyri maddi-mədəni irsin qorunması üzrə Komitəsinin 4-cü sessiyasında YUNESKO-nun Hökumətlərarası Komitəsinin yekun qərarına əsasən, Azərbaycanın aşıq sənəti YUNESKO-nun Qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edildi. Bu gün biz Azərbaycan hökumətinin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət və bu istiqamətdə müvafiq tədbirlər nəticəsində Azərbaycan aşıq sənətini dünya qeyri-maddi irsinin inciləri sırasında görürük. Bu hadisə beynəlxalq səviyyədə aşıq sənətinin Azərbaycan mədəni irsinin ən qədim nümunələrindən biri olduğunu bir daha təsdiqləyir. Aşıq sənətinin səsinin YUNESKO-da əbədiləşdirilməsi Azərbaycan dövlətinin qayğısı sayəsində baş verdi. Bu, milli musiqi sənətimizin qorunması, təbliği sahəsində dövlət siyasəti və ictimai maraqların müdafiəsi sahəsində atılan addımlardan biri kimi aşıq sənətinin ictimaiyyətdə nüfuzunu qaldırdı. Vaxtilə Azərbaycan aşıqları mötəbər tədbirlərə, dövlət konsertlərinə dəvət edilmirdi. Bu da təbii ki, sazsevərləri və aşıqlarımızı narahat edirdi. Televiziyalar da aşıqlara elə də geniş yer vermirdi. Amma bu gün dövlətimizin saza münasibəti, Heydər Əliyev Fondunun bu sənəti qanadları altına alması aşıq sənətini yüksəklərə qaldırıb. Bu məsələdə artıq dövlət və ictimaiyyətin maraqları uyğunluq təşkil edir. Hazırda bir neçə televiziyada aşıq sənətilə bağlı proqram nümayiş olunur. Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətində, keçmiş dillə desək, AzTV-də nümayiş olunan "Musiqi xəzinəsi" proqramının həftədə bir sayı saat yarım olmaqla aşıq sənətinə, onun təbliğinə, ustad və yeni nəsil aşıqların ifasına, söz-söhbətinə həsr edilir. İctimai Televiziyada nümayiş olunan "Ozan" proqramı da adından göründüyü kimi, bu sənətə xidmət edir. Azərbaycanda aşıq sənəti dövlət qayğısını hiss edir, bura ictimaiyyətin də daha çox maraq yönəltməsinə ciddi ehtiyac var.

Azərbaycanda aşıq sənəti, sazın tədrisi artıq musiqi məktəblərində, kolleclərdə, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində (ADMİU) geniş şəkildə həyata keçirilir. Aşıq sənətinə ölkə gəncləri xüsusi maraq göstərir. Bu gün dövlətin aşıq sənətinə qayğısını hiss edən gənclər bu sahəyə meyl göstərir. "Musiqi xəzinəsi" proqramının aşıq sənətinə həsr edilən keçən sayında Amerika vətəndaşı olan ingilis mənşəli Marta Laurinin bizim ana sazımızda mahir ifa etdiyinin şahidi olduq. Marta "Şahsevəni" havasını çaldı və oxudu. Maraqlı cəhət bundan ibarətdir ki, Marta Bakıda cəmi üç ildir yaşayır və sazı görən kimi onda saza böyük maraq yaranıb. Bu marağı təmin etmək üçün Marta ustad aşıq Mikayıl Azaflı yadigarı Minayə xanım Azaflının yanına şəyirdliyə gedib. Xəzər Universitetinin doktoranturasında təhsil alan amerikalı aşıq qız burdan gedəndən sonra sazı öz ölkəsində geniş təbliğ edəcəyini deyir.

"Musiqi xəzinəsi" proqramının aşıq sənətinə həsr edilən sayının müəllifi və aparıcısı, professor Məhərrəm Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycanda dövlətin saza özəl münasibəti bu sahəni inkişaf etdirib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü və sərəncamı ilə Gədəbəydə inşa edilən aşıqlar evinin bu siyasətin nəticələrindən biri kimi həm ictimaiyyətin, həm də aşıqların razılığına səbəb olub: "Azərbaycan dövləti aşıq sənətinə çox böyük qayğı göstərir. Bu qayğının bariz nümunələrindən biri televiziyalarda aşıq sənətinin geniş təbliğidir. "Musiqi xəzinəsi"nin həftədə bir sayı aşıq sənətinə həsr edilir. Aşıq sənətinin təbliğilə bağlı verilişlər ictimaiyyət tərəfindən yüksək sevgilə qarşılanır. Saza son illər çox böyük dəyər verən dövlətimiz bununla xalqımızın ulu sənətini yaşadır. Bilirsiz, aşıq sənətinə nə qədər gənclər gəlir? Bu sevindirici haldır. Bu gün aşıq sənətinin təbliğində yeni yaranan folklor qruplarının da əhəmiyyətli rolu var. Mən bu sıradan "Çeşmə", "Buta" sazçı qızlar folklor qruplarının adını çəkə bilərəm. Onlar aşıq sənətinin ənənələrini yaşatmaqla yanaşı, həm də öz ədəb-ərkanları ilə seçilir. Aşıq sənətinin Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində tədrisi müsbət haldır, burada təhsil alan gənclərin səviyyəsi də yüksəkdir. Aşıq sənətinin, sazın təbliğində onların gələcəkdə fəaliyyəti daha işıqlı olacaq. Çünki onların hamısı istedadlıdır. Keçən illərdə yapon qızının, indi isə amerikalı qızın saza maraq göstərməsi sazımızın dünya musiqi düzənində özünə yüksək yer tutması ilə bağlıdır, sözsüz ki, burada dövlətimizin, Heydər Əliyev Fondunun saz sənətini qorumaq, təbliğ etmək, yaşatmaq naminə atdığı addımlarla bağlıdır".

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.-2013.-11 mart.-S.10.