Yurdumuza bahar gəlir

Azərbaycanın minilliklərə söykənən tarixi dərin köklərə malik adət-ənənələrlə zəngindir. Belə ənənələrdən biri də baharın yurdumuza gəlişi münasibətilə keçirlən bayramlardır. Adətən hər ilin mart ayının sonlarına yaxın baharın Azərbaycana gəlişi xalq tərəfindən sevinclə qarşılanır, küsülülər barışır, hər bir ailənin ocağına şənlik gəlir. Bütün Azərbaycan yurdumuza baharın gəlişini qeyd edir. Tarix boyu baharın gəlişini qeyd etdiyimiz bayrama Novruz deyilir ki, bu da səbəbsiz deyil.

Belə ki, "Novruz" sözünün hərfi mənası "Yeni gün" deməkdir. Yəni bu zaman il bitir və yeni ilin başlanğıcının əsası məhz bu bayramla qoyulur. Novruz haqqında məlumatlara Əbu Reyhan Biruninin "Asar-ul baqiyə", Mahmud Kaşğarinin "Divan-ul-luğat-ut-türk", Yusif Balasaqunlunun "Kutadqu biliq", Ömər Xəyyamın "Novruznamə", Nizamülmülkün "Siyasətnamə", Nizami Gəncəvinin "İsgəndərnamə" əsərlərində və digər mənbələrdə rast gəlinir.

Ənənələrin tarixi kökləri və ya zərdüştlükdən başlayaraq

Elmi araşdırmalarsa Novruz bayramını çox əski çağlara - Zərdüşt peyğəmbərin yaşadığı dövrə, bəzənsə daha əski zamanlara bağlayır. Onun yaşını ən azı 3700, ən çoxu 5000 ilə bərabər edirlər.

Filologiya elmləri doktoru Kamil Hüseynoğlu hesab edir ki, baharın gəlişini özündə ehtiva edən Novruz bayramında yerinə yetirilən mərasimlərin əksəriyyəti indi də qeyd olunur, lakin onların ilkin mənaları müəyyən qədər unudulub: "Əbu-Reyhan Biruninin və Ömər Xəyyamın Novruz haqqındakı yazılarından aydın olur ki, artıq onların dövründə Novruz mərasimlərini mənalandırmaqda ciddi fikir ayrılıqları yaranmışdı. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, xalqın bu bayrama marağı və rəğbəti heç vaxt azalmayıb. Belə uzunömürlülük və tükənməz el sevgisi isə hər bayrama nəsib olmur".

Alim bildirib ki, maddi-mənəvi mədəniyyət abidələrimiz Novruz bayramının qədim tarixi olduğunu bir daha təsdiq edir.

Qeyd edək ki, baharın gəlişi ərəfəsində göyərdilən səməni yazın gəlməsinin, təbiətin canlanmasının, əkinçiliyin rəmzidir. Azərbaycan insanı səməni göyərtməklə növbəti ilinə bərəkət, bolluq arzulayır, bayrama dörd həftə qalmış, hər çərşənbə axşamı və bayram günü tonqal qalamaqla, nəğmələr qoşmaqla oda, atəşə, günəşə olan etiqad və inamını ifadə edir. Bütün bu mərasimlər İslamdan çox-çox əvvəl mövcud olmuş qədim Şərq ənənələrinin davamıdır.

K.Hüseynoğlu qeyd edir ki, müxtəlif mifoloji qaynaqlar, "Avesta" mətnləri və qədim müəlliflərin Novruz haqqında verdiyi məlumatların tədqiqi göstərir ki, Novruz ayrıca bir bayram yox, zərdüştlik bayramları sisteminin, ümumiyyətlə, zərdüştlik dünyagörüşünün bir həlqəsi olub. Onun fikrincə, bu baxımdan baharın gəlişini göstərən bu bayramın qədim mənasını və mahiyyətini anlamaq üçün onu qeyd edilən məsələlərlə kompleks halında nəzərdən keçirmək lazımdır.

Baharın gəlişi Azərbaycanda bir sıra işlərlə qarşılanır. Bayramqabağı adətən evdə, həyətdə abadlıq, təmizlik işləri aparılır, ağac əkilir, şirniyyatın müxtəlif növləri və plov bişirilir. Rəngbərəng yumurta boyanır, məcməyi və sinilərdə xonça bəzənir, şam yandırılır, tonqal qalanır, səməni qoyulur, ölənlərin xatirəsi yad edilir, küsülülər barışır, qohum-qonşular bir-birinə qonaq gedir, pay göndərirlər. Aşıqlar baharı mədh edir. Oğlan və qızlar təzə paltar geyib çalıb oynayır, yallı gedirlər. Cavanlar at çapıb, güləşir, küştü tuturlar. Novruz bayramında "haxışta", "bənövşə", "kos-kosa" oynayırlar.

Bu adətlər müəyyən qədər müasirləşdirilsə də, kökləri eyni olmaqla əvvəlkilərdən fərqlənmir. Baharın qarşılanmasının bəzi maraqlı məqamları da var. Belə ki, bayramda süfrədə yalnız şirin xörəklər olmalıdır. Adətə görə süfrəyə "s" hərfi ilə başlayan 7 növ ərzaq qoyulur. Bayramda süfrəyə qoyulan şəkərbura rəmzi olaraq Ayı, şirinqoğal Günəşi əks etdirir.

Bununla yanaşı, bahar Azərbaycanda milli oyunlar, folklor, qədim idman növləri, rəqslərlə qarşılanır, tonqal çatılır. "Ağırlığım, uğurluğum odda yansın" deməklə tonqalın üstündən atılan insanlar bunu ötən ilin bütün çətinliklərinin odda yanması üçün edir.

Baharın gəlişindən xəbər verən dörd çərşənbə isə insanın həyata gəlişi və həyatın canlanması ilə bağlıdır. Novruz bayramı təbiətlə bağlı: su, od, torpaq, yel(hava) ilə əlaqədar dörd əsas arxaik ünsürə aid ayinləri özündə saxlamaqla yanaşı, cəmiyyətdə humanist, insani münasibətlərin məntiqini ifadə edən bəşəriliyi ilə də seçilir.

Baharın ilk müjdəçisi və milli dəyərlərin qorunması

Baharın ilk müjdəçisi kimi quşların isti ölkələrdən uçub gəlməsini, ağacların çiçəklənməsini, səmənilərin əkilməsini və bir sıra hadisələri göstərirlər. Lakin quşların gəlişinin, təbiətin oyanmasının tarixin müəyyən dövrlərində Azərbaycan üçün baharı gətirmədiyi vaxtları da olub.

70 illik sovet müstəmləkəsində Azərbaycan təkcə siyasi və iqtisadi deyil, eyni zamanda, adət və ənənələr baxımından da işğal altında idi.

Sovetlərin ilk illərində Novruzun yaz və kəndli, əkinçi, maldar bayramı kimi keçirilməsinə müəyyən müddət izin verilsə də, XX əsrin 20-30-cu illərində Novruz bayramının yanlış olaraq dini bayram olduğunu önə sürərək ciddi qadağalar qoyuldu.

Azərbaycan insanı tarixin dərinliklərindən gələn ənənələrini, adətlərini nəinki qeyd edə bilmirdi, ümumiyyətlə, onlardan danışmaq mümkün deyildi. Amma Azərbaycan insanı bütün çətinliklərə, qadağalara baxmayaraq, öz tarixi köklərindən heç vaxt ayrılmayıb. Təsadüfi deyildi ki, qoca babalarımız, nənələrimiz baharın gəlişini bildirən Novruz bayramını gizli şəkildə olsa da, keçirirdilər, hətta bu müxtəlif təhlükələr yaratsa belə.

Nəhayət, Azərbaycana əsl baharın gəlişi 70 il sonra, 1990-cı illərdə baş verdi. Əslində baharın ilk müjdəçisi hələ 1969-cu ildən etibarən görünməyə başlamışdı. Belə ki, ulu öndər Heydər Əliyevin həmin vaxt ölkəyə rəhbərliyinin başlaması ilə, Azərbaycan xalqı bütün sovet bürokratiyasına rəğmən, müəyyən qədər rahat nəfəs almağa başladı. Elə həmin vaxtdan etibarən bir çox ənənələrimiz kimi, baharın gəlişinin qarşılanmasına, tarixi adətlərimizin yerinə yetirilməsinə, milli dəyərlərimizə açıq meydan verildi.

"Milli dəyərləri olmayan millət həqiqi millət, həqiqi xalq ola bilməz"

1993-cü ildən Azərbaycanda yenidən hakimiyətə gələn Heydər Əliyev baharın gəlişini özündə əks etdirən Novruz bayramının dövlət səviyyəsində qeyd edilməsinə də şərait yaratdı. Məhz onun ölkəyə rəhbərlik etdiyi illərdə milli dəyərlərimizin qorunub saxlanması işinin əsası qoyuldu. Təsadüfi deyil ki, ulu öndər öz çıxışlarında həmişə deyirdi ki, biz öz milli dəyərlərimizlə fəxr etməliyik: "Bizim milli dəyərlərimiz əsrlər boyu xalqımızın həyatında, yaşayışında formalaşıb. Milli dəyərləri olmayan millət həqiqi millət, həqiqi xalq ola bilməz... Biz heç vaxt öz milli dəyərlərimizi unutmamalıyıq. Onu yaşatmaq, ondan bəhrələnmək, ruhlanmaq həyatımızın əsas istiqaməti, gələcək işlərimizin zəmanətidir". O, həmçinin vurğulayırdı ki, bizim hamımızı birləşdirən, həmrəy edən azərbaycançılıq ideyasıdır: "Azərbaycançılıq öz milli mənsubiyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaq, eyni zamanda, onların ümumbəşəri dəyərlərlə sintezindən, inteqrasiyasından bəhrələnmək və hər bir insanın inkişafının təmin olunması deməkdir".

Ulu öndər deyirdi ki, milli kimliyi olmayan və özünü bir millət kimi dərk etməyən xalqın milli dövlətə də ehtiyacı ola bilməz. Çünki milli dövlət bir tərəfdən ərazinin və iqtisadi sərvətlərin qorunmasına xidmət edirsə, digər tərəfdən də milli dəyərlərin qorunması və müstəqil inkişafın təmin olunması məqsədi daşıyır.

Milli dəyərlərimizin beynəlxalq aləmdə təbliği uğurla aparılır

Prezident İlham Əliyev də ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi varisi kimi, həmişə milli dəyərlərə dövlət səviyyəsində diqqət və qayğı göstərir. Onun milli dəyərlərin qorunması, inkişaf etdirilərək gələcək nəsillərə çatdırılması ilə bağlı siyasətinin xüsusiliyi isə bu fəaliyyətin çağdaş dövrün reallıqları ilə şərtlənməsidir. Belə ki, Prezident İlham Əliyev milli dəyərlərimizin qorunması ilə yanaşı, onun beynəlxalq aləmdə təbliğinə də xüsusi diqqət yetirir, bu istiqamətdə ciddi nəticələri olan işlər həyata keçirir. Dövlət başçısı bu işdə "Gələcək nəsillərə maddi sərvətlər və iqtisadi mirasla yanaşı, həm də daha çox milli irs, milli mentalitet ərməğan edilməlidir" prinsipini əsas götürür.

Bu gün dünya mədəniyyətinə töhfələrdən hesab olunan Azərbaycanın qədim mədəni irsi qabaqcıl ölkələrin mədəniyyət siyasəti sahəsindəki təcrübələri nəzərə alınmaqla qorunur, bərpa edilir, bu istiqamətdə uğurlu islahatlar aparılır.

Dövlət başçısı Novruzla bağlı təbriklərində baharın Azərbaycan torpağına gəlişini və dövlət səviyyəsində keçirilməsini istiqlal yolunda qazanılmış nailiyyətlər kimi dəyərləndirib, xalqımızın milli dəyərlərə, adət-ənənələrə sadiqliyini dəfələrlə vurğulayıb.

Prezident İlham Əliyev çıxışlarında Novruz bayramının da daxil olduğu mili dəyərlərimizlə bağlı bildirib ki, milli dəyərlərimiz bizim üçün əsasdır: "Azərbaycan xalqı öz milli-mənəvi dəyərlərinə sadiqdir. Dövlətimiz bu dəyərlər üzərində qurulub. İyirmi il ərzində milli dəyərlərə münasibətimiz, milli ənənələrimizə hörmətimiz bizi daha da gücləndirdi. Bu gün müstəqil Azərbaycan bu əsaslı və güclü milli təməl üzərində öz gələcəyini qurur. Biz müasir dövlət qururuq, dünyaya inteqrasiya edirik, dünya proseslərində uğurla, fəal iştirak edirik. Ancaq çox güclü milli-mənəvi dəyərlərimiz bizim üçün əsasdır".

Dövlət başçısı qeyd edir ki, ümumbəşəri dəyərlərə sadiqik, ümumbəşəri dəyərləri bölüşürük: "Milli dəyərlər isə bizim üçün həm keçmişimizə olan münasibətdir, hörmətdir, eyni zamanda, gələcəyə atılan addımlardır. Mən çox şadam ki, Azərbaycanda gənclər də milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə olunur. Gənclər milli ruhda böyüyür. Milli ruhun yüksək səviyyədə olması bizi - azərbaycanlıları bir xalq kimi daim yüksəklərə qaldıracaqdır".

Prezidentin çıxışlarından da görünür ki, dövlət milli dəyərlərimizin qorunması, onun təbliği işini həmişə prioritet olaraq əsas götürüb.

Bu işdə Heydər Əliyev Fondu da özünəməxsus şəkildə rol oynayır. Fondun sədri, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü və dəstəyi ilə Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlərinin dünyaya inteqrasiya olunması kimi planlı işlər həyata keçirilir. Buna nümunə kimi bolluğun, bərəkətin və xeyirxahlığın təcəssümü olan Novruz bayramının YUNESKO tərəfindən beynəlxalq səviyyədə qeyd edilməsini göstərmək olar. Məhz Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə Novruz bayramı 2009-cu ilin sentyabrından YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib və martın 21-i BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən Beynəlxalq Novruz Günü olaraq qəbul olunub.

Azərbaycan artıq müstəqil baharının 21-ni yaşayıb, 22-ncisini isə qarşılamaqdadır. Ölkəmizin inkişafı, müstəqilliyimizin möhkəmliyi isə qarşıda bizi yüzlərlə baharın gözlədiyini göstərir.

Cəmaləddin Quliyev

Bakı Xəbər.-2013.-11 mart.-S.15.