Tarixi irsimizin dövlət mühafizə kursu və ictimai maraqların müdafiəsi...

Azərbaycanda ictimai maraqların dövlət səviyyəsində müdafiə olunması özünü bir neçə aspektdə göstərir. Dövlətimiz tarixi irsimizi qorumaqla, onları ictimaiyyətin maraqlarına uyğun şəkildə mühafizə edərək təbliğ etməklə çox böyük iş görür. Bu da faktdır ki, ictimai maraqların müdafiəsində tarixi irsimizin rolu böyükdür. Tarixi irsimiz xalqımızın özü deməkdir.

Onların mövcudluğu, qorunması xalqın yaşaması, varlığının, mənəviyyatının qorunması deməkdir. Azərbaycan torpağı abidələr diyarıdır. Əsrlər əvvəl yaradılıb qurulan bu abidələr tarixi irsimizin işıqlı səhifələri sayılır. Deyərdik ki, 150-200 il əvvəl bu abidələrin mühafizəsi və müdafiəsilə elə ictimaiyyətin özü məşğul olurdu. Yeri gəlmişkən bildirək ki, sovet illərində bəzi abidələrin salamat qalmasına ictimaiyyət az əmək sərf etməyib. Bura qədim məbədlər, məscidlər və tarixi irsimizin qiymətli inciləri olan digər maddi-mənəvi sərvətlərimiz daxildir. Bu da ondan xəbər verir ki, ictimai maraqların müdafiəsində tarixi irsimiz, tarixi irsimizin yaşamasında isə ictimaiyyət ciddi rol oynayıb.

"Atəşgah" Bakının əfsanəvi abidələrindən biri kimi neçə yüzilliyə yoldaşlıq edib. Əhali arasında gedən söhbətlərə görə, "Atəşgah"ın qorunmasında ictimaiyyət böyük rol oynayıb. Bilirik ki, tarixi irsimizin şah abidələrindən olan "Atəşgah məbədi" Tarix-Memarlıq Qoruğu bir neçə il əvvələ qədər təmirsiz vəziyyətdə idi. Belə demək mümkünsə, baxımsız qalmışdı... Xalqımızın mənəvi irsinin qiymətli abidəsi olan "Atəşgah məbədi" Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə əsaslı şəkildə təmir və bərpa edildi. Dünya turistlərinin tarixən böyük maraq göstərdiyi məbəd-abidənin bərpası ictimaiyyətin ürəyincə olub. Xalqımızın tükənməz xəzinəsi siyahısında özünəməxsus yeri olan abidə öz möhtəşəmliyini yenidən özünə qaytarıb. Bir neçə ay əvvəl

təmir-bərpa olunduqdan sonra istifadəyə verilən "Atəşgah məbədi" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu ictimaiyyətin ziyarət yerinə çevrilib. Bu, ictimaiyyətin tarixi irsimizə böyük sevgisinin təzahürüdür.

Tarixçi Təzəgül Yusifova bildirdi ki, Azərbaycanda ictimai maraqların müdafiəsində tarixən tarixi irsin böyük rolu olub. Onun dediyinə görə, zaman-zaman tarixi irsimiz ictimai və milli maraqlar müstəvisində inkişaf edib, yaşayıb. Tarixçinin sözlərinə görə, ictimaiyyət tarixi irsimizin təbliğində böyük işlər görməlidir: "Azərbaycan xalqının tarixi irsi o qədər zəngindir ki, o bəlkə də beş xalqın mədəni dəyərlərinə bərabərdir. İctimaiyyət bu irsin təbliğində önəmli işlər görməlidir. Düzdür, iş görülür, amma onun miqyası günü-gündən genişlənməlidir. Bizim hər bir sahədə güclü mədəni yatırımımız var. Tarix göstərir ki, mədəni dəyərlərimizin təbliğində ictimaiyyətin rolu həmişə çox olub. Bəzən siyasi quruluşlar milli mədəniyyətimizi inkar edəndə onu ictimaiyyət yaşadıb. Xalqın yaddaşına, gücünə söykənməyən mədəniyyət heç vaxt uzunömürlü ola bilməz. Bizim tarixi irsimiz xalqa arxalandığı, xalqın daxilindən süzülüb gəldiyi üçün əbədiyaşardır. İctimai maraqlar tarixi irsimizin yaşamasında önəmli rol oynayıb ki, bir çox əhəmiyyətli abidələr, əlyazmalar, folklor örnəkləri, qala və abidələr, pirlər, ziyarətgahlar onun hesabına yaşayıb. İnsanlarımız öz şəxsi marağından deyil, ümumxalq marağından çıxış edərək tarixi irsimizi qoruya bilib. İctimaiyyətin təbliğ edib qoruduğu bu dəyərlər indi bizim güvənc yerimizdir. Bu dəyərlərin indiyə qədər gəlib çatması üçün ulu babalarımıza minnətdarıq. Bu xəzinənin çox böyük bir hissəsini onlar mühafizə edib. Bir çox tanınan ailələr var ki, bu irsin qorunmasına görə onlara da minnətdarıq. Onlar ictimai maraqdan, ümumxalq mənafeyindən çıxış edərək xalqa məxsus dəyərləri qoruyub. Azərbaycan xalqı tarixən elcanlı olub, elliklə bir araya gəlməyi bacarıb. Elin sərvətini qoruyan elə ictimaiyyətin özü olub".

T.Yusifovanın dediyinə görə, ictimai maraqlarımızın əsas hədəfi hər zaman milli-mənəvi sərvətlərimizin qorunması, təbliği olub. T.Yusifova qeyd etdi ki, bir çox tarixi abidələr, məscidlər, türbələr ictimaiyyətin sayıqlığı və qədir bilənliyi sayəsində salamat qalıb: "Azərbaycan ərazisi abidələrlə zəngindir. Bu abidələrin əksəriyyəti qədim dövrlərin yadigarıdır. Çar Rusiyasının işğalından sonra Azərbaycan ərazisində abidələrin dağıdılması prosesinə başlananda xalq, ictimaiyyət ciddi müqavimət göstərərək babaların mirası olan abidələri xilas edə bildilər. İndiki Ermənistan adlandırılan Qərbi Azərbaycan ərazisində mövcud olan qoç, at abidələri, müxtəlif gümbəzlər, qəbirüstü tikililər dağıntıya məruz qalıb. Amma onlar tarixdə yaşadığı və ictimaiyyət tərəfindən təbliğ edildiyi üçün gənc nəslin daim marağında olacaq. Bu gün ziyarət yeri olan abidələr də camaat tərəfindən qorunub. Vaxtilə onları dağıtmaq istəyənlərin qarşısını ictimaiyyət alıb. Bir yerdə müqəddəs bir insanın gümbəzi var idisə, camaat onu ziyarət yerinə çevirərək onu məhv olmaq təhlükəsindən xilas edirdilər. Nə qədər türbələr, məscidlər, mədrəsələr ictimaiyyətin qayğısı ilə təmir edilib, abadlaşdırılıb. Hazırda həmin tikililər tarixi irs kimi yaşamaqdadır. Eləcə də müdafiə qalaları və istehkamlar haqda bu fikri söyləyə bilərik. Dövlətin tarixi irsimizə qayğısı göz önündədir. İctimaiyyətin əsrlərdən bəri qoruyub gətirdiyi abidələri dövlət abadlaşdıraraq, restavrasiya edərək onların ömrünü uzadır. Keçmiş illərdə bölgələrdə, Bakıda və Bakı ətrafında böyük arxeoloji qazıntılar daha intensiv şəkildə aparılırdı. O vaxt torpağın altından Azərbaycan xalqının tarixində əhəmiyyətli rol oynayan çox unikal mədəniyyət qalıqları çıxırdı. O zaman alimlərə bu işdə könüllü ictimaiyyət nümayəndələri də kömək edirdilər. Kurqanların tapılmasında, qədim yaşayış düşərgələrinin üzə çıxarılmasında camaatın əməyi az deyildi. Yaxud kimsə öz həyətində qazıntı işi apararkən əldə etdiyi arxeoloji materialları muzeylərə təhvil verirdi. Yəni ictimai maraq həmişə tarixin xeyrinə işləyib. Tarixi irsimizin qorunmasında ictimai marağın, ictimai marağın yaşamasında isə tarixi dəyərlərimizin rolu olub. Bu gün muzeylərin fondunu, ekspozisiyasını bəzəyən tarixi irs nümunələrinin çoxu camaatdan toplanan eksponatlardır. Xalq öz varidatını göz bəbəyi kimi qoruyub. Maddi-mənəvi irsin yaşaması həm də onu təbliğ edən ictimaiyyətdən, ictimaiyyətin ona nə qədər tələbatının olmasından asılıdır. Azərbaycan və Şərq klassiklərinə, alim və övliyalarına, mücdəhidlərə aid çoxlu əlyazmalarımız var. Onlar aidiyyəti üzrə arxiv və muzey fondlarında saxlanır. Həmin əlyazmaların yenə də çox hissəsi camaatın xilaskarlığı sayəsində yaşamaq hüququ qazanıb. Bilirsiz ki, vaxtilə əski əlifba ilə olan bütün kitablar, əlyazmalar məhv edilir, yandırılırdı. Bolşevizmin tələbi bu idi. Bəzi ürəkli adamlar öz həyatlarını təhlükəyə ataraq həmin əlyazmaları keçə məmulatına bükərək torpağın altında, evlərin divarlarında, tövlələrdə, təndir damlarında qoruya bildilər. Sonra sular durulanda həmin əlyazmalar, qiymətli kitablar xalqın sərvəti, tarixi-mənəvi irs kimi yenidən xalqın ixtiyarına verildi. Bilirsiz, sovet illərində başqa respublikalarda əlyazmaların mühafizəsi, maddi-mənəvi, tarixi irsin qorunması ilə birbaşa kilsələr, dini icmalar məşğul idilərsə, bizdə bu işi ictimaiyyət, xalq arasından çıxan adamlar təmənnasız şəkildə həyata keçirirdilər. Bizdə bu gün muzey statusu alan çoxlu abidələr var ki, onların qorunmasında ictimaiyyətin böyük əməyi olub. İçəri Şəhər, Bibiheybət, Mir Mövsüm ağa ziyarətgahları və sair yerlər xalqın qayğısı sayəsində hifz olunub. Elə Qobustanın özü də ictimai diqqətdən kənarda qalmayıb. Bu kimi hallar tariximizdə çoxdur".

T.Yusifovanın dediyinə görə, bu gün tarixi irsin ictimai maraqlar fonunda təbliğində ictimaiyyətlə yanaşı, məktəblilər, gənc nəsil də zəhmətini əsirgəməli deyil. Tarixçinin fikrincə, məktəblərdə vaxtaşırı olaraq tarixi irsimizlə bağlı tədbirlər keçirilməlidir ki, uşaqlar keçmişimizi hər zaman yadda saxlasınlar: "Azərbaycan ərazisi çox genişdir və hər yerdə də tarixi irsimizin xəzinəsinə daxil olan abidələr, dəyərlər çoxdur. Bakıda da belə sərvətlərimiz az deyil. Məktəblərdə dərs proqramı çərçivəsində xüsusi tədris prosesi olmalıdır. Qobustanda, Atəşgahda, Qala Qoruğunda, Ramanı qalasında, Çıraqqalada, Avey dağda və tarixi irsimizin ünvanı olan başqa yerlərdə uşaqlarımıza dərs keçilməlidir. Onlar tarixin yadigarlarına öz gözlərilə tamaşa etməlidir. Müəllimlər onlara xalqımızın tarixindən, bu abidələrin, yerüstü xəzinələrin yaranmasından, alimlərin kəşfinə qədər onların ictimaiyyət tərəfindən mühafizə edilməsindən danışmalıdır. Onlar bilməlidir ki, bu abidələr ümumxalq irsidir və ona ictimai nöqteyi-nəzərdən yanaşılmalıdır. Bir çox məktəblərdə tarixi irsimizlə bağlı tədbirlər keçirilir, amma bu qənaətbəxş olmadığı üçün ictimaiyyəti qane etmir. Hesab edirəm ki, tarixçi alimlərlə, xüsusən də ekspedisiyalarda iştirak edən arxeoloqlarla görüşlər keçirilməlidir. Onlar tarixi irsimizin mühafizəsində, təbliğində ictimaiyyətin rolunu önə çəkməklə şagirdləri də bu yola dəvət etməlidir. Bəzən elə ailələr olur ki, onlarda tarixi irsə elə də əhəmiyyət verilmir. Odur ki, elə ailələrdə doğulan uşaqlar da valideynlərinin münasibətini təkrar edir. Belə ailələrin ictimaiyyət tərəfindən maarifləndirilməsi lazımdır. Mənə belə gəlir ki, tarixi irsimizin qorunmasını təbliğ edən, həvəskar səviyyədə də olsa, ictimai klublar, icmalar fəaliyyət göstərməlidir. Bunun əhəmiyyəti az olmaz məncə. İctimai klublarda lap alimlərimiz çıxış edə bilər, yazıçı və şairlərimiz iştirak edər. Bizim elə ziyalılarımız var ki, onların ictimaiyyətə deməyə sözü çoxdur. Belə insanlar sırasında həkimlər, müəllimlər, mühəndislər, təbiətşünaslar, elm xadimləri var. Televiziyalar vaxtaşırı onlarla ictimaiyyətin görüşünü təşkil etməlidir. Hesab edirəm ki, bu məsələdə bələdiyyələr və QHT-lər daha fəallıq göstərməlidir".

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.-2013.-5 sentyabr.-S.15.