Azərbaycanın enerji layihələrində ictimai maraqlar necə qorunur?

Vaqif Arzumanlı: "Azərbaycanın inkişaf səviyyəsi, müstəqilliyi gücləndikcə ictimai maraqların qorunması daha da yüksək səviyyədə təşkil olunur"

"Sözügedən məsələlər ölkəyə həm maddi, həm də mənəvi baxımdan böyük dividendlər gətirib"

Bəlli olduğu kimi, həyatda bir sıra maraqlar var ki, həmin maraqlar da bu və ya digər dərəcədə bir-biri ilə bağlıdır. Bəşər cəmiyyəti mövcud olandan üzübəri maraqlar özünü hansısa formada göstərməyə başlayıb. Bütövlükdə maraqlar çoxşaxəli və rəngarəngdir.

Fərdi maraqlardan tutmuş, ümumbəşəri maraqlara qədər maraqlar sistemi mövcuddur. Fərdi maraqlar ailədən başlayır. İnsan yaşamaq üçün mübarizəsindən, ehtiyaclarını ödəməkdən ötrü müəyyən maraqlardan çıxış edir. İctimai formasiya inkişaf etdikcə, insanların maraqları bir sıra məsələlərə münasibətdə ümumiləşdi ki, bu da öz növbəsində ictimai maraqların yaranmasına birbaşa zəmin yaratdı. Necə deyərlər, maraqlar sosiallaşır və bu da ictimai maraqların yaranmasına gətirib çıxarır. Ümumilikdə ictimai maraqlar anlayışı çox geniş məfhumdur. Burada bir sıra məqamlar öz əksini tapıb. Təsadüfi deyil ki, ictimai maraqların yaranması cəmiyyətin yaranması, ictimai şüurun formalaşması ilə sıx bağlıdır. Çünki sadalananların fonunda ictimai əhəmiyyət kəsb edən hər bir şey ictimai maraq hesab olunur. İctimaiyyətin istənilən hadisəyə münasibəti, reaksiyası geniş kütlənin, cəmiyyətdəki çoxluğun birmənalı yekdil rəyi deməkdir. İctimai nəzarət, ictimai qınaq, ictimai tələbat və sair kimi deyimlər ictimai maraqları özündə ehtiva edir. Cəmiyyətin formalaşma dönəmində fərdi maraqlar inkişaf etdikcə, ictimai maraqlar da inkişaf etməyə başlayıb. Bütün dövrlərdə ictimai maraqlar cəmiyyətin maraqları ilə uzlaşaraq həmahənglik təşkil edib. Cəmiyyətin, dövlətin maraqlarından çıxış etmək elə ictimai maraqların qorunması deməkdir. Maraqlar subyektinə görə müxtəlif və çoxşaxəli olsa da, ictimai və dövlət maraqları hər zaman öndə gəlir. Məsələn, ola bilər ki, biz hansısa sahədə baş verən ciddi bir neqativ hadisəni görürük, amma buna açıq formada münasibət sərgiləməkdən çəkinirik. Çünki dövlət və ictimai maraqların aliliyi buna imkan vermir. Göstərilən münasibət son nəticədə ictimai və dövlət maraqlarına zərər vura bilər. Bu baxımdan sözügedən məsələ kifayət qədər geniş spektri əhatə edir. Maraqların nə dərəcədə yerinə yetirilməsi formalarından və dərəcələrindən asılı olaraq onlara qiymət verilir. İctimai maraqlar çox geniş bir sahəni əhatə edir. İctimai maraqlar həm öz subyektinə, həm də mahiyyətinə görə çoxşaxəli və əhatəlidir. Dövlət, ictimai, qrup, yerli və beynəlxalq təşkilatların maraqlarının reallaşmasını tənzimləyən nəzarətedici vahid bir sistem var. Bu maraqlar şəxsi, hüquqi, siyasi, ictimai və sair də ola bilər. Bütövlükdə sadalananlar ictimai maraqlar anlayışı ilə reallaşır.

Bu gün ölkədə çoxlu sayda siyasi partiya, ictimai təşkilat və digər bənzər təsisatlar fəaliyyət göstərir. Sadalanan təsisatlar da bu və ya digər dərəcədə ictimai maraqları ehtiva etməklə yanaşı, həmin maraqların qorunmasında müəyyən rol oynayır. Bütövlükdə ictimai maraqların həyata keçirilməsində ictimai qurumlar böyük fəaliyyət göstərir. Onların bu sahədə rolu günü-gündən artır. Bu sahədə müxtəlif təşkilatlar var ki, onlar ictimai maraqlar naminə çalışır. Bu qurumlar ictimai maraqların yerinə yetirilməsinə səfərbər edilib. İctimai nəzarət, ictimai qınaq, ictimai rəy kimi anlayışların ictimai maraqlar sisteminə daxil olduğunu nəzərə alsaq görərik ki, Azərbaycanda bu sahədə bir sıra nailiyyətlər əldə edilib. Məsələ ondadır ki, sovet dönəmindəki sistemdən fərqli olaraq, ictimaiyyət çevrəsində gedən proseslərə adekvat münasibət bildirir. İctimaiyyətin hansısa məsələyə bildirdiyi münasibət birbaşa ictimai rəyin formalaşmasına təsir göstərir. Düzdür, bəzən elə məsələlər ortaya çıxır ki, burada ictimai maraqların qorunması üçün lazım olan münasibətin göstərilməsi özünü büruzə vermir. Yaxud da bu, arzuolunan səviyyədə olmur. Ancaq zaman keçdikcə və ictimai təsisatların idarəçilikdə rolu artdıqca bu məsələlər öz həllini tapacaq. Çünki elə məsələlər, məqamlar var ki, orada ictimai qınağa, ictimai nəzarətə ehtiyac duyulur, amma orada onların rolu nəzərə çarpmır. O baxımdan ictimai nəzarət mexanizmini daha da təkmilləşdirib inkişaf etdirmək lazımdır. İctimai maraqların təmin olunmasında hər bir vətəndaşın aktiv fəaliyyət göstərməsinə ehtiyac var. Çünki əsl vətəndaşın həyatda əsas vəzifələrindən biri dövlətinin və dövlətçiliyinin möhkəmlənməsinə, qorunmasına çalışmaqdır. Həmçinin, onun maraqlarını müdafiə etməkdir. Dövlət maraqları qorunmayan dövlət müstəqil ölkə sayıla bilməz. Adətən o cür dövlətlər dünyanın siyasi xəritəsində marionet ölkə təsiri bağışlayır. Yaxud da Ermənistan kimi, hansısa dövlətin forpostu olur. Dövlət maraqlarının qorunmasının kökündə ictimai maraqların nə dərəcədə qorunması dayanır. İyirmi bir ildən çoxdur ki, Azərbaycan müstəqillik əldə edib. Ötən dövr ərzində Azərbaycan bir sıra siyasi, iqtisadi, hərbi və s. təbəddülatlarla üzləşsə də, müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilib. Bu gün Azərbaycan Cənubi Qafqazın aparıcı dövlətidir. İqtisadi baxımdan ölkənin imkanları göstərilən bölgədəki digər iki dövlətlə müqayisədə dəfələrlə böyükdür. Bununla yanaşı, Azərbaycanın nəinki regionda, o cümlədən dünya miqyasında nüfuzu hər keçən gün artır. Bu da ölkənin müstəqilliyinin daha da möhkəmlənməsinə xidmət edir. Məsələ ondadır ki, Azərbaycan beynəlxalq siyasi arenada çəkisinin artması, dövlət və ictimai maraqların daha da yüksək səviyyədə qorunmasına xidmət edir. Bir ildir ki, Azərbaycan Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının 10 qeyri-daimi üzvündən biridir. Halbuki, beş-on il əvvəl bu haqda düşünmək bizə xəyal kimi görünürdü. Bütün bunlarla paralel, Azərbaycan iyirmi ilə yaxındır ki, həyata keçirilən beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrin reallaşdırılmasında iştirak edir. Belə ki, ölkə irimiqyaslı enerji, tranzit layihələrin həyata keçirilməsinə fəal dəstək verir. İndiyə qədər Bakı-Tiflis-Ceyhan neft, Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərləri inşa olunub. Eyni zamanda, Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolunun inşası prosesi gedir. Düzdür, sonuncu layihə ilə bağlı əsas işlər ölkə xaricində görülür, amma bunun maliyyələşdirilməsi sırf Azərbaycanın hesabınadır. Yuxarıda adı çəkilən hər iki kəmərin çəkilişi zamanı ölkə ictimaiyyətinin maraqları bu və ya digər dərəcədə qorunub. İş ondadır ki, Bakı-Tiflis-Ceyhan neft, Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərlərinin çəkilişi zamanı ayrılan torpaq sahələrinin bir qismi şəxsi mülkiyyətə aid idi. Buna baxmayaraq, həmin torpaq mülkiyyətçilərinin hər birinə kompensasiya ödənilib. Nəinki beynəlxalq, o cümlədən yerli əhəmiyyətli layihələrin reallaşdırılması zamanı vətəndaşların hüquqları qorunur. Bu, Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin çəkilişi zamanı bir daha öz təsdiqini tapdı. Bütün bunlar onu göstərir ki, profilindən asılı olmayaraq ictimai maraqlar qorunur.

Professor Vaqif Arzumanlı hesab edir ki, Azərbaycanın inkişaf səviyyəsi, müstəqilliyi gücləndikcə ictimai maraqların qorunması daha da yüksək səviyyədə təşkil olunur: "Azərbaycanın beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrə qoşulması bir sıra cəhətdən maraqlıdır. Əvvəla, sözügedən layihələrdə iştirak Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda imicini yüksəldir. Nə qədər ölkənin adı beynəlxalq layihələrdə çox hallanırsa, bu, bir o qədər Azərbaycanın dünya miqyasında iqtisadi-siyasi potensialını sübut edir. Yəni Azərbaycanın nüfuzu bu minvalla daha da genişlənir və bu, təkcə regionla məhdudlaşmır. Uzaq xarici ölkələr tərəfindən də bu istiqamətdə görülən işlər rəğbətlə qarşılanır. Bu, məsələnin sırf siyasi və sosial-iqtisadi cəhəti. Digər tərəfdən, sözügedən layihələrin həyata keçirilməsi ölkənin hər bir vətəndaşına müəyyən mənada xeyirdir. Eyni zamanda, hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün bu, bir dividenddir. Vaxtilə Bakı-Tiflis-Ceyhan neft, Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərləri fəaliyyət göstərmirdisə, bu, ölkənin beynəlxalq imicinə mənfi təsir edirdi. O mənada ki, ermənilər bundan istifadə edərək, Azərbaycanı informasiya blokadasında saxlayırdı. Bu da ölkə üçün bir sıra arzuolunmaz problemlər yaradırdı. Azərbaycanın beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrdə iştirak etməsi ölkəyə həm maddi, həm də mənəvi baxımdan böyük dividendlər gətirib".

V.Arzumanlının fikrincə, Azərbaycanın beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrdə iştirak etməsi ictimai maraqların hansısa formada kölgədə qalmasına rəvac verməyib: "Əksinə, ictimai maraqların daha yüksək səviyyədə qorunmasına stimul verir. Elə ölkələr var ki, orada dövlət hakimiyyəti zəif olduğundan ictimai maraqların qorunması yox səviyyəsindədir. Ancaq Azərbaycanda bu sahədə müsbət mənada vəziyyət tamamilə fərqlidir. Azərbaycan beynəlxalq layihələrdə, müqavilələrdə iştirak etməklə paralel, ictimai maraqlarını da lazımi səviyyədə müdafiə edir. Onu da qeyd edim ki, ictimai maraqlar dövlət maraqlarını tamamlayır. Beynəlxalq layihələrdə iştirak etmək o deməkdir ki, Azərbaycan bir sıra qiymətli strateji məhsullarını birbaşa Avropaya çıxarmaq imkanı əldə edir. Yəni bu, Azərbaycanın indiki halda bir sıra siyasi, ictimai məsələlərinin, problemlərinin çözülməsində mühüm rol oynayır. Bunun özü də ictimai və dövlət maraqlarının qorunmasına bir töhfədir. Bunun digər ictimai əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, beynəlxalq layihələrdə iştirak etmək uzun illərdir mövcud olan Dağlıq Qarabağ probleminin həllində kömək edə bilər. Bu müqavilələr Azərbaycanın ən yaralı yeri olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində irəli atılan addımlardır. Fikrimcə, sözügedən beynəlxalq əhəmiyyətli layihələr olmasaydı, o zaman beynəlxalq miqyasda təşəbbüs hər zaman ermənilərin əlində olardı. Bir vaxtlar informasiya məkanında üstünlüyü ələ alan ermənilər o minvalla da öz üstünlüklərini qoruyub saxlamış olardılar. Bu zaman Azərbaycanın həm dövlət, həm də ictimai maraqları zərbə altında qalacaqdı. Azərbaycan bir sıra beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrə qoşulmaqla, sözügedən təhlükəni neytrallaşdırmış oldu".

Vidadi ORDAHALLI

Bakı Xəbər.-2013.-14 yanvar.-S.-12.