Sağlamlıq mədəniyyəti və ictimai təhlükəsizlik maraqları...

Fiziki və mənəvi sağlamlıq hər bir Azərbaycan vətəndaşını düşündürməli olan məsələdir. Bir çoxumuz sağlamlığımızın qeydinə hansı şəkildə qalmalı olduğumuzu bilmirik. Bu da onunla bağlıdır ki, ictimaiyyət arasında sağlamlıq mədəniyyətilə bağlı maarifləndirici tədbirlər qənaətbəxş deyil.

Azərbaycanda sağlamlıqla əlaqədar QHT-lərin, səhiyyə qurumlarının, müstəqil ekspert-həkimlərin sayının çox olmasına baxmayaraq, sağlamlıq mədəniyyətinin təbliği aşağı səviyyədədir. İctimaiyyəti hər zaman düşündürməli olan sağlamlıq mədəniyyətinin qanunları elə insanların özləri tərəfindən pozulur. Ekoloji çirklənmədən, içməli suyun keyfiyyətinin aşağı olmasından, qidalanmadan, geyimdən tutmuş bir sıra hallara qədər hamısı sağlamlıq mədəniyyətinə zərbə vuran amillərdir.

Son illər ən çox dəbdə olan xırda alver sahəsindən biri ucuz qiymətə alt və üst geyimlərinin satılmasıdır. Hətta bəzi paltarlar, xüsusən də uşaq geyimlərinin kiloqramla satılması diqqəti cəlb edir. Metro stansiyalarının ağzında, bazar və küçələrdə, yol qıraqlarında, ictimai gəliş-gedişin gur olduğu yerlərdə ucuz paltarlar, çətirlər, ətirlər satılır. Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki, bu geyimlər ucuz qiymətə satıldığı üçün onun müştəriləri də həddən artıq çox olur. Gənc və yeniyetmələrin alıb geydiyi bu paltarların əslində xəstəlik mənbəyi olduğundan o gənclər xəbərsizdir. Küçələrdə satılan ucuz paltarlara belə ad qoyub satırlar ki, guya onlar keçən ilin dəbinə uyğun olduğu üçün qiyməti aşağı salınıb. Təbii ki, deyilənlərin həqiqətlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu paltarlar müxtəlif kimyəvi məhsullardan, xammaldan tikildiyi üçün qiyməti belə ucuzdur. Bu paltarların xəstəlik mənbəyi olduğunu deyən həkimlər hesab edir ki, ictimaiyyət paltar seçimində diqqətli olmalıdır.

Qəzetimizin keçən sayında ictimai maraqlar fonunda sağlamlıq mədəniyyətinin hansı formada görünməsi məsələsindən söhbət açdıq, bu dəfə də eyni mövzuda fikrimizi davam etdirmək istəyirik. Müsahibimiz tanınan sosioloq, şair, ictimai xadim, professor Əhməd Qəşəmoğlu ötən dəfə zərərli qida məhsullarından, geni dəyişdirilmiş məhsulların insan orqanizminə, genlərinə vurduğu ziyandan danışdı. Düzdür, bəzi genetiklər deyir ki, geni dəyişdirilən tərəvəz və meyvələr insanların geninə mənfi təsir göstərə bilməz. Onlar bunu insan geninin mutasiyaya uğramaması ilə izah edir. Bu qənaətdə olan genetiklərdən fərqli olaraq böyük bir alim ordusu genetik modifikasiya olunmuş (GMO) məhsulların insan geninə vurduğu zərbədən danışır. Ə.Qəşəmoğlu da bu fikirdədir ki, GMO mənfi bir tapıntıdır və bütün dünya ondan can qurtarmaq üçün tədbirlər görməlidir. Bu dəfə geyimdən danışacağıq. İnsan orqanizminə böyük ziyan vuran, sağlamlıq mədəniyyətimizə xələl gətirən, ictimaiyyətin xəstəliyə düçar olmasına səbəb olan ucuz geyimlərdir mövzumuz.

Ə.Qəşəmoğlunun sözlərinə görə, Azərbaycan bazarında Çin istehsalı olan sintetik malların, geyimlərin geniş bazarı açılıb. Çinin xəstəlik mənbəyi olan keyfiyyətsiz geyim məhsullarının bizim bazarda "at çapması"nı mənfi hal adlandıran Ə.Qəşəmoğlu deyir ki, bu, ictimaiyyətimizin sağlamlıq haqda maraqlarına xidmət etmir: "Bu hal məni çox narahat edir. Bir dəfə Almaniyadan uşaq paltarları alıb gətirdim. Gəlib Bakıda baxdım ki, onların içində bir-ikisi Çin istehsalıdır, bərk dilxor oldum. Amma sonra məlum oldu ki, Çinin də keyfiyyətli geyim məhsulları var. Almaniya bazarına yalnız o geyimi buraxırlar ki, onun alman xalqının sağlamlığına heç bir zərəri dəyməsin, keyfiyyətli olsun. Bizdə isə əksinədir, bura daha çox əhalinin sağlamlığına zərbə vuran mallar gəlir. Bizim camaat, xüsusən də gənclər arasında belə bir hal yaranıb. Ucuz qiymətə alt paltarları alırlar ki, onun baha, yaxud ucuz olmasını heç kəs görmür. Amma onlar bilmir ki, o alt paltarları plastik-sintetik məhsullardan hazırlanıb və onların sağlamlığı üçün böyük təhlükə yaradır. Bu məsələdə diqqətli olmaq lazımdır. Çin istehsalı olan ucuz ayaqqabılarla da əlaqədar problemlər var. Bu ayaqqabılar insanların başına elə oyunlar açır ki, hələ onun nəticələri bir neçə ildən sonra bilinəcək. İctimaiyyət özü bu ucuz məhsullardan imtina etməlidir. Onlar bunu sağlam gələcək naminə etməyi qarşılarına məqsəd qoymalıdır. Bilməlidirlər ki, ucuz məhsulların arxasında onları böyük bir təhlükə gözləyir. İctimai maraq kəsb edən bu məsələnin həlli vacibdir. Düşünürəm ki, bu sahədə ciddi maarifləndirmə işləri aparılsa, ictimaiyyətin gözü açılacaq. Onlar gedib yol kənarından ucuz geyim almayacaq, mağazalara üz tutub öz sağlamlığı üçün problem yaratmayan geyimlər alacaqlar. Uşaq geyimləri seçərkən mümkün qədər ehtiyatlı olmaq lazımdır. Hər satılan paltarı uşaqlara geydirmək olmaz".

Ə.Qəşəmoğlunun sözlərinə görə, sağlamlıq mədəniyyətimizə mənfi təsir göstərən amillərdən biri də uşaq və böyüklərin bir qisminin dişlərini təmizləməməsidir. Bundan əlavə, metro qarşısında, yol kənarında, açıq havada satılan diş məcunlarının, sabunların və digər məhsulların da insan sağlamlığına mənfi təsir göstərdiyini deyən Ə.Qəşəmoğlunun fikrincə, ictimaiyyət onun maraqlarına zidd olan hallardan qaçmalıdır: "Acınacaqlı haldır ki, insanlar bu kimi hallara əhəmiyyət vermir. Bir tərəfdən ekologiyanın vəziyyəti pisdir, digər tərəfdən başqa problemlər var. Azərbaycan milli müstəqil ölkədir. Bu dövlətin bütövlüyü, müstəqilliyi hər birimiz üçün əzizdir, belə də olmalıdır. Hesab edirəm ki, dövlətimizi ən çox düşündürən məsələlərdən biri ölkə əhalisinin sağlamlığı, onun sağlamlıq mədəniyyətinə sahib olmasıdır. Bununla bağlı ciddi tədbirlər görülməlidir. Şükür Allaha, ölkə iqtisadiyyatında yüksəliş var, bir sıra sahələr inkişaf edir. Küçələrimizi, parklarımızı abadlaşdırdıq, körpülər tikdik, indi də əhalimizin sağlamlıq keyfiyyətinin yüksəldilməsi haqqında düşünməliyik. Çünki ölkəyə gələn istənilən qonaq əhalinin davranışlarındakı, sağlamlıq mədəniyyətindəki istənilən nöqsanlı nüansları gördükdə onda əhali haqqında müəyyən fikir yaranır. Mən xarici ölkələrdə tez-tez oluram. Görürəm ki, hər ölkəyə hörmət onun əhalisinin sağlamlıq mədəniyyətinə münasibətindən çox asılıdır. Ad çəkmək istəmirəm, elə ölkələr var ki, məni ora məcburən olsa, göndərsələr getmərəm, heç onlar haqda düşünmək istəmirəm. Bizdə ictimai nəqliyyat sahəsində təmizliklə bağlı ciddi problem mövcuddur. Avtobusların salonlarının vaxtlı-vaxtında təmizlənməməsi əhalini ciddi narahat edir. Bundan başqa, rayonlara gedən avtobusların dayanacağı olan bəzi yerlərdə də gigiyenik qaydalar nəzərə alınmır. Buradakı yeməkxanalarda natəmizlik baş alıb gedir. Bundan əlavə, o yeməkxanalara aid ayaqyolular da pis vəziyyətdədir. Burada istifadə edilən sular aylarla bir yerdə durub canına mikrob, infeksiya yığıb. O sular xəstəlik mənbəyidir. Natəmizlik aradan qaldırılmalıdır. Onlar bilməlidir ki, bu yolla ölkədə ciddi xəstəliklər yayıla bilər. Bu, hər kəsi narahat etməlidir. Bu gün bizdə geniş yayılan mənfi hallardan biri kafelərdə xidmətlə bağlıdır. Siz məni Bakıda orta səviyyəli elə bir kafeyə apara bilərsinizmi ki, orada başqasının qabağından qayıdan xörəyi isidib adamın qarşısına qoymasınlar. Hara gedirsən orada belə problem var. Bir vaxtlar ictimaiyyət, camaat Allahdan qorxub belə vicdansızlıqlar etmirdilər. Sovet dövründə isə yeməkxanalara xüsusi nəzarət edildiyindən orada belə hallara yol verilmirdi. İndi insanların qəlbində Allah xofu azalıb. İnzibati nəzarət elə də yüksək deyil. Ona görə də bir müştərinin qabağından qayıdan yeməyi isidib başqa bir müştəriyə verirlər. Yaxud bir müştərinin içmədiyi çayı başqasına içirirlər. O qədər belə neqativ hallar var ki, adamın əti ürpəşir. Bu kimi mənfi hallara nəzarət edən yoxdur".

Ə.Qəşəmoğlu deyir ki, belə halları inzibati yolla deyil, bir növ ictimai nəzarət prinsipilə aradan qaldırmaq olar: "Mən hesab edirəm ki, ilk növbədə elmi təhlillərlə bir fəaliyyət proqramı hazırlanmalıdır. Bu proqramda aydın şəkildə göstərilməlidir ki, bu məsələdə hökumət orqanlarının, qanunvericilik orqanlarının, ictimai təşkilatların, KİV-lərin üzərinə nə düşür. Ondan sonra ictimai qınaqdan, nəzarətdən danışa bilərik. Bizdə hər şeyi kənardan müşahidə edib tənqid etmək var. Amma elə etmək lazımdır ki, hər bir fərdin bu sahədə özünün məlumatı, biliyi olsun. İnsanın özünün bu sahədə mədəniyyəti aşağıdırsa, onu nə qədər inzibati yolla cəzalandırsan da, ona qarşı qınaq kampaniyası aparsan da, o yenə bildiyini edəcək. Ancaq biz maarifləndirmə işini elə aparmalıyıq ki, insanların, ictimaiyyətin özünün daxilində bu sahədə bir mexanizm yaransın. Bu tərbiyə isə beşikdən başlayır. Bir uşaq beş yaşına qədər natəmizlik içində böyüsə, beş yaşdan sonra nə edirsənsə et, o yenə natəmiz olaraq qalacaq. Amma körpə uşağa beşikdə bir sıra vərdişləri var ki, onu mənimsətsən, o axıra qədər təmizliyə riayət edəcək. Bu vacib məsələdir. Hər bir dövlətin vəzifəsi əhalisinin qeydinə qalmaq və onun keyfiyyətini qaldırmaqdır. Düşünürəm ki, böyük maarifçilik işləri aparıldıqdan sonra Azərbaycan ictimaiyyəti də bir sıra zərərli vərdişlərdən əl çəkəcək. O özünün sağlamlıq mədəniyyətinin formalaşmasının qeydinə qalacaq".

Ə.Qəşəmoğlunun dediyinə görə, əhalinin sağlamlıq mədəniyyətinin yüksəldilməsində QHT və mütəxəssislərin də böyük rolu hiss edilməlidir. Professorun sözlərinə görə, ictimaiyyətin özü də sağlamlıq mədəniyyətinin geniş yayılmasında maraqlı olmalıdır. Çünki bu, ictimaiyyəti düşündürməli olan bir nömrəli məsələdir: "İctimaiyyət özü ayıq olmalıdır ki, onun sağlamlıq mədəniyyətini pozan hallar aradan qaldırılsın. O harada bir nöqsan görsə, mütləq onu ictimailəşdirib, onun aradan qaldırılmasına nail olmalıdır. Sağlamlıq mədəniyyəti hər birimizin sahib olmalı olduğu keyfiyyətdir. Hesab edirəm ki, dövlətimiz də, əlaqədar qurumlar da, QHT-lər də, mütəxəssislər də sağlamlıq mədəniyyəti haqda ciddi düşünəcək. Azərbaycan ictimaiyyəti bütün neqativlərə son qoyub, sağlamlıq mədəniyyətinə sahib bir xalq kimi öz sözünü deyəcək".

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.-2013.-23 yanvar.-S.-15.