Dövlətin sağlam qida siyasəti və ictimai maraqların ödənməsi problemi...

Mehriban Zeynalova: "İctimai maraqların qorunması baxımından bu istiqamətdə səyləri bir qədər də artırmaq lazımdır"

"...tədbirlərin görülməsi məhz QHT və səhiyyə ocaqlarının qarşılıqlı əməkdaşlığı çərçivəsində həyata keçirilir"

Bu gün Azərbaycan dövlətinin ölkənin bir sıra sahələrində həyata keçirdiyi siyasət əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına hesablanıb. Bir sıra infrastruktur obyektlərinin tikilməsi və bu işə dövlətin xüsusi önəm verməsi deyilənlərə əyani sübutdur. Məsələ ondadır ki, normal infrastruktur olmadan sahibkarlar sərmayə qoymaqda maraqlı olmur. İqtisadi aktivliyin təmin edilməsi üçün sözügedən tələblərin təmin olunması vacibdir.

Sosial infrastruktur sahələrini də dövlət öz vəsaiti hesabına yaratmalıdır. Çünki sahibkar gedib öz şəxsi vəsaiti hesabına bunları tikən deyil. Ona görə ki, buna görə onlar gəlir götürmür. Sahibkarlar tərəfindən bu kimi işlər görüləndə belə, bu, çox lokal xarakterli olur. Məsələn, hansısa sahibkar xeyriyyə məqsədilə tibb məntəqəsi tikir.

Azərbaycan dövlətinin son illər imkanları genişləndikcə, ölkəyə daxil olan maliyyə vəsaitlərinin həcmi artdıqca, əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına daha çox diqqət artırılır. Belə ki, ilbəil pensiyalar, dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlarda çalışan işçilərin məvacibləri, əhalinin aztəminatlı təbəqəsi üçün nəzərdə tutulan sosial yardımın həcmi artırılır. Bütün bunlarla yanaşı, son illər dövlətin əhalinin sağlamlığı ilə bağlı yeritdiyi siyasət ictimai maraqların müdafiəsini özündə ehtiva edir. Çünki sağlam dövlətin təməlində dayanan faktorlardan biri də sağlam insandır. Əhalinin sağlamlığının qorunması ilə bağlı görülən tədbirlər sağlam nəslin yetişməsinə xidmət edir. Eyni zamanda, görülən bu kimi tədbirlər genefondumuzun qorunmasına yardım edir. Son dövrlər dövlətin ayırdığı vəsait hesabına bir çox xəstəxanalar əsaslı təmir edilib, həmçinin, yeni xəstəxanalar inşa olunub. Bununla yanaşı, xəstəxanalardakı tibbi avadanlıq ən müasirləri ilə əvəzlənib. Bütün bunların sayəsində əhaliyə göstərilən tibbi xidmətin keyfiyyəti xeyli yüksəlib. Daha əvvəlki kimi, müalicə məqsədilə xarici dövlətlərə üz tutan ölkə vətəndaşlarının sayı çox deyil. Bütün bunlar dövlətin əhalinin sağlamlığına göstərdiyi qayğının nəticəsidir. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd etmək lazımdır ki, böyük şəhərlərlə yanaşı, bölgələrdə də səhiyyə xidmətlərinin yaxşılaşdırılması istiqamətində ciddi işlər görülür. Bir çox rayonlarda bütün müasir tələblərə cavab verən yüksək səviyyəli diaqnostika mərkəzləri inşa olunub. Nəticədə rayon əhalisinin sağlamlığının qorunması işində irəliyə doğru bir sıra addımlar atılıb. Həmin müasir səhiyyə ocaqları sayəsində rayonlardan min bir əziyyətlə paytaxta müalicə olunmaq üçün gələnlərin sayı azalıb. Əvvəllər bir sıra xəstəliklərin müalicəsi ilə əlaqədar rayon sakinləri Bakıya üz tutmalı olurdu ki, bu da onlara ucuz başa gəlmirdi. Bütün bunlarla yanaşı, rayonlarda olimpiya kompleksləri də inşa olunur. Sözügedən komplekslərdə uşaqların müxtəlif idman növləri ilə məşğul olması onların fiziki imkanlarının daha da yaxşılaşmasına xidmət edir.

Digər tərəfdən, qanunvericilik nöqteyi-nəzərdən də əhalinin sağlamlığının qorunmasına xidmət edən mütərəqqi qanunvericilik bazası formalaşdırılıb. Çünki hüquqi dövlətdə sağlamlığın qorunması ən vacib elementlərdən biri hesab olunur. Müşahidələr göstərir ki, bu istiqamətdə görülən işlər müasir dövrün tələbləri ilə uzlaşdırılmış formada həyata keçirilir. Belə ki, "Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 1-ci maddəsində əhalinin sağlamlığının qorunmasının əsas prinsipləri bunu bir daha sübut edir. Sözügedən qanunda əsas prinsiplər aşağıdakılardır: əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində insan və vətəndaş hüquqlarına dövlət təminatı və bu təminatla bağlı hüquqi və fiziki şəxslərin məsuliyyəti; əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi; tibbi-sosial yardımın hamı üçün mümkünlüyü; sağlamlığın itirilməsi zamanı vətəndaşların sosial müdafiəsi.

Bundan başqa, əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində dövlətin vəzifələri aşağıdakılardır:

- əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində dövlət siyasətinin əsaslarının müəyyən edilməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi;

- sağlamlığın qorunması sahəsində dövlət proqramlarının hazırlanması və həyata keçirilməsi;

- səhiyyə sisteminin təşkili qaydalarının və fəaliyyətinin müəyyənləşdirilməsi;

- dövlət səhiyyə sisteminin maliyyələşdirilməsi;

- ətraf mühitin qorunmasının, ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi;

- məcburi sığorta üzrə sığorta məbləğinin və sığorta haqqının ödənilməsi qaydasının müəyyənləşdirilməsi;

- əhalinin xüsusi qrupları üçün tibbi, sosial yardım göstərilməsinə təminat verilməsi;

- dövlət və qeyri-dövlət səhiyyə sistemi müəssisələri arasında sağlam rəqabətə təminat verilməsi;

- ailənin, valideynlərin və uşaqların mühafizəsi;

- səhiyyə sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi.

Dövlət səhiyyə sisteminə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı, dövlət tabeçiliyindəki müalicə-profilaktika, elmi-tədqiqat, tədris, əczaçılıq, sanitariya-profilaktika müəssisələri, eləcə də səhiyyənin maddi-texniki təchizatı ilə məşğul olan, tibbi texnika və dərman vasitələri istehsal edən müəssisələr, sanitariya-epidemiologiya xidməti, məhkəmə-tibb ekspertizası daxildir.

Vətəndaşların, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sağlamlığının qorunması, tibbi yardım almaq hüququ vardır.

Dövlət tibb müəssisələrində tibbi xidmət pulsuzdur, yalnız bu qanunda nəzərdə tutulan hallar istisna olmaqla, pullu ixtisaslaşdırılmış tibbi yardımın növləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

Dövlət ətraf mühitin qorunmasına, vətəndaşların əmək və istirahəti üçün əlverişli şərait yaradılmasına, eləcə də tibbi-sanitariya və tibbi-sosial yardıma təminat verir.

Xaricdə olan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının sağlamlığının qorunması Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinə uyğun olaraq həyata keçirilir.

Bununla yanaşı, ölkədə daimi yaşayan, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər hüquqları vardır. Dövlət ailə üzvlərinin sağlamlığını qorumaq qayğısını öz öhdəsinə götürür. Hər bir vətəndaş ailənin planlaşdırılması, ətrafdakılar üçün təhlükə törədən xəstəliklərin mövcudluğu məsələlərinə və ailə-nikah münasibətlərinin tibbi-psixoloji cəhətlərinə dair, habelə nəsildə mümkün olan irsi xəstəliklərə yol verməmək məqsədilə dövlət səhiyyə sisteminin müəssisələrində pulsuz məsləhətlər almaq və müayinədən keçmək hüququna malikdir. Uşaqlı ailələrin (ilk növbədə, əlil uşaqları və valideyn himayəsindən məhrum uşaqları böyüdən natamam ailələrin) əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində qanunvericilikdə müəyyən edilmiş güzəştlərdən istifadə etmək hüququ vardır. 14 yaşına çatmayan xəstə uşağa qulluq edilməsinə görə istər ambulator, istərsə də stasionar müalicə zamanı uşağın qulluğa ehtiyacı olan müddətədək valideynlərdən birinə və ya ailənin başqa bir üzvünə qanunvericilikdə müəyyən edilmiş müavinət verilir.

Digər tərəfdən, qida məhsulları ilə bağlı da qanun var. Sözügedən qanun Azərbaycan Respublikasında yeyinti məhsullarının keyfiyyətinin idarə edilməsinin, istehsalının və bazarının təşkilinin, əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin hüquqi əsaslarını müəyyən edir. Belə ki, 60 maddədən ibarət olan qanun həm də ictimai maraqların müdafiəsini özündə ehtiva edir. Yeyinti məhsullarının istehsalı, ticarəti, tədarükü, saxlanması, idxalı, ixracı və daşınması zamanı onun keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə dövlət nəzarəti funksiyalarını öz səlahiyyətləri daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirir.

Bir sözlə, dövlətin sağlamlıq sahəsində yeritdiyi siyasət həm də ictimai maraqların müdafiəsini özündə əks etdirir.

Sözügedən məsələni dəyərləndirən "Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalovanın sözlərinə görə, dövlətin əhalinin sağlamlığının qorunmasına yönəlik tədbirləri ictimai maraqların müdafiəsinin bir növüdür: "Bu istiqamətdə ötən illər ərzində bir sıra işlər görülüb. Eyni zamanda, indinin özündə də bu yöndə iş gedir və bunu danmaq olmaz. Bütün bu və digər işlərin özü də ictimai maraqların müdafiəsinə yönəlik addımlardır. Digər tərəfdən, ictimai səhiyyə deyilən bir anlam var. Adıçəkilən səhiyyə ictimai maraqların qorunmasına xidmət edir. Bu baxımdan bizim təşkilat HİV ADİS-lə bağlı Səhiyyə Nazirliyi ilə bərabər fəaliyyət göstərir. Onu da qeyd edim ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yenilikləri ictimai səhiyyə proqramlarında özünü daha çox əks etdirir. Məsələn, HİV ADİS-lə bağlı qeyri-hökumət təşkilatlarının hədəf qruplarına çıxması, problemlərin öyrənilməsi, onların sağlamlıq məsələləri ilə bağlı digər tədbirlərin görülməsi məhz QHT və səhiyyə ocaqlarının qarşılıqlı əməkdaşlığı çərçivəsində həyata keçirilir. Bizim həyata keçirdiyimiz proqramların bir sıra müsbət tərəfləri var. Ən azından, hədəf qrupu əlçatandır, problemləri öyrənir və HİV-ə yoluxma ehtimalının qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər görür. Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, Azərbaycanda səhiyyə ocaqlarına son məqamda müraciət etmək problemi var. Məsələ ondadır ki, vətəndaşlar vaxtında profilaktik tədbirlərin görülməsi ilə bağlı həkimə müraciət etmir. Məsələyə səhlənkar yanaşır. İş-işdən keçəndən sonra həkimə üz tüturlar ki, bəzən bunun bir səmərəsi olmur. Yəni bizdə o ənənə yoxdur ki, vətəndaşlar daimi profilaktik tədbirlərlə bağlı həkimə müraciət etsin. Fikrimcə, ictimai maraqların qorunması baxımından bu istiqamətdə səyləri bir qədər də artırmaq lazımdır. Bu cür problemləri aradan qaldırmaq üçün müəyyən proqramlar qəbul olunmalı və əhalinin maarifləndirilməsi istiqamətində sistemli tədbirlər görülməlidir. Bu sahəyə diqqət bir qədər də artırılmalıdır".

Vidadi ORDAHALLI

Bakı Xəbər.-2013.-24 yanvar.-S.-15.