Qərbi Azərbaycanda dəyişdirilən
türk mənşəli toponimlər və
təhrif edilən mədəniyyətimiz...
Bir vaxtlar o yurdlarda Azərbaycan xalqının ləngərli, sanballı kişiləri, ağırtaxta, ağbirçək xanımları, igid oğulları, ismətli qızları, gəlinləri yaşayardı. O yerlərin təbiəti də insanların özlərinə bənzəyərdi. Qərbi Azərbaycan öz genişliyi, böyüklüyü, qüdrətilə tarixdə öz yerini tutub adını qazanan torpaqlarımızdandır. Oğuz dədələrimizin binə qurduğu bu yerlər bizim halal-hümbət yurdlarımızdan, ocaqlarımızdan biridir.
Orada xalqımızın qəhrəmanlıq, şöhrət, qeyrət tarixinə baş ucalığı gətirən minlərlə hadisə, yaşantı baş verib. Qərbi azərbaycanlılar öz mərdliyi ilə seçilən, düşmənlə haqq mübarizəsində var olan insanlar olub həmişə. Düşmənə bac verməyib, bac alıb hər zaman onlar. Mərd düşmənlə meydanda mərdi-mərdanə döyüşüblər. Amma günlərin birində mərd düşmənlərin yerinə meydana namərd, haramzada, hiyləgər, məkrli bir düşmən çıxdı. O düşmən Azərbaycan türklərini arxadan vurdu, üzünə gülə-gülə evini yıxdı, yurdunu yağmaladı, mənəvi dəyərlərini öz adına çıxdı. Türklərin dünya üzündə ən böyük düşməni şəksiz ki, ermənidir. Bu məkrli toplum hər yerdə türklərə qarşı tor qurub onları hiylə yolu ilə məhv etməyə çalışır. Qərbi Azərbaycan yurdlarına ermənilərin kütləvi köç etməsi son 100-200 ilin hadisəsi olsa da, onlar özlərini burada yerli xalq kimi qələmə verməkdən yorulmur. Dünyanın haqq-ədalət tarixi bu yurdların qədim türklərə məxsus olduğunu sübut edir, ermənilərin saxta, əldəqayırma tarixçiləri isə bunun əksini bəyan edir.
Hazırda Qərbi Azərbaycan, indiki
Ermənistan ərazisində ermənilərdən başqa ikinci bir millət yaşamır. Yaşayanlar
isə məcburiyyət qarşısında qalıb həm
milliyyətini, həm də dinini, təriqətini
dəyişir. Tarixdə saxtakarlıq və sünilik
sahəsində birinci olan
ermənilər 200 ilə yaxındır Qərbi Azərbaycanda
bizim tariximizi
saxtalaşdırmaqla, türk mənşəli
toponimləri dəyişdirib erməniləşdirməklə
məşğul olur. Onlar
tarixdə bir neçə dəfə Azərbaycan
türklərinə qarşı amansızlıq edib, hətta onları öz
ata yurdlarından deportasiya
etməyə də müvəffəq olub.
Tarixçilər bildirir ki,
daşnak ermənilərin planında
türklərə aid torpaqları ələ
keçirmək, onları öz
yurdlarından qovmaq əsas məsələ
olub. Ermənilər bu
işə əvvəlcə mənəvi təxribatdan
başlayıb. Yer-yurd
adlarımızın, toponimlərimizin adlarının erməniləşdirilməsi
bu məkrli siyasətin tərkib hissəsidir.
Ermənilər indiyə qədər minlərlə türk mənşəli toponimin
dəyişdirilməsini həyata keçirib.
Onlar kənd, rayon
adlarını erməniləşdirməklə işlərini
bitmiş hesab etmir, dağ, meşə, bulaq və s.
adlarını da saxtalaşdırır. Məsələn,
türk tarixində, coğrafiyasında, mənəviyyatında,
eposlarında önəmli yer tutan Ağrı dağının adına ermənilərin
etdiyi təcavüz ürək
ağrıdan bir haldır. Onlar başından sis-duman
heç vaxt əskik olmayan Ağrı dağını Ararat adlandırmaqdan çəkinmir. Halbuki, bu dağ türklərin
milli simvollarından biri kimi tarixdə
yer alıb. Onun ermənilər
tərəfindən mənimsənilməsi
cinayətdir. Belə hallar
bir toplumun başqa bir xalqa qarşı etdiyi mənəvi cinayət sayılır.
Erməni saxtakarlığının ifşa
edilməsi sahəsində
yerli alimlər və dünya alimləri böyük işlər görür. Onların köməyinə
tarixi sənədlər,
xəritələr gəlir.
Toponimlərimizi erməniləşdirən ermənilərin saxtakarlığını
ifşa edən arxiv materialları çoxdur. 1903-cü ilə aid olan coğrafi xəritə erməni iddialarını
alt-üst edib. Söhbət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin 18
aprel 2012-ci il
tarixli Sərəncamına
əsasən Dövlət
Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi
tərəfindən çap
olunan "Cənubi Qafqaz. 1903-cü il"
xəritəsindən gedir.
Üç dildə- ingilis,
rus və Azərbaycan dillərində
nəşr olunan xəritələrin nüsxə
sayı hər bir dildə 25 min ədəddir. Sərəncamda
bildirilib ki, son vaxtlar ayrı-ayrı ölkələrdə Azərbaycan
Respublikasının ərazi
bütövlüyünün, tarixi və coğrafi adlarının təhrif olunması, inzibati ərazi vahidlərinin, sərhədlərinin
dəyişdirilməsi istiqamətində
təxribat xarakterli materialların xəritələrdə
və kütləvi informasiya vasitələrində
yayılması halları
artıb.
Xatırladaq ki, "Karta Kavkazskoqo Voennoqo Okruqa 1903-qo qoda" xəritəsi ümumilikdə bütün
Qafqazı əhatə
edir. 1903-cü il xəritəsi Qafqaz Hərbi Dairəsinin litoqrafiya və hərbi topoqrafiya şöbəsində tərtib
olunub. Xəritə XX əsrin lap başlanğıcında
nəşr edildiyi üçün bədnam
qonşularımızın əsassız iddialarına
cavab vermək məsələsində mühüm
əhəmiyyətə malikdir.
Xəritəyə baxan hər
kəs görür ki, indiki Ermənistanın
bütün toponimləri
Azərbaycan-türk mənşəlidir.
Ermənilərin saxtakarlığı nəticəsində toponimlərimizə
təcavüz edilib.
Coğrafiya elmləri namizədi
Mübariz Orucoğlu bizimlə söhbətində
bildirdi ki, bütün Ermənistan ərazisində toponimlər
türk mənşəli
sözlərdən ibarətdir:
"Ermənilərin Qərbi
Azərbaycana köçü
başlar-başlamaz, türk
mənşəli toponimlərə
qarşı çox iyrənc bir "xaç yürüşü"
başlandı. Bir tərəfdən
Rusiya, digər tərəfdən onların
tarixi əlaltısı
olan ermənilər coğrafiyamıza hücuma
keçdi. Nə qədər
toponimlərimizi öz
adlarına çıxdılar.
Tarixi sənədlərə nəzər
salsaq görərik ki, onlar İrəvanın
lap yaxınlığında yerləşən Molla Dursun, Kərpicli, Qurbağalı, Yeni Bəyazit, Qaraqola, Qızıldağ, Ahdağ
və sair toponimlərimizi dəyişdirib.
Bunlar Prezidentimizin Sərəncamı
ilə nəşr olunan "Cənubi Qafqaz. 1903-cü il"
xəritəsində də
yer alan
toponimlərdir. O xəritəni
indiki Ermənistan ərazisilə müqayisə
etdikdə görürük
ki, burada erməni mənşəli
tək-tük yaşayış
məntəqələrinə rast gəlinir. Dağ, çay, çöl, meşə, düzəngah,
el-oba adlarının
99 faizi tamamilə türk mənşəlidir.
Məlumdur ki, dağ, çay adları yaşayış məntəqələrindən
daha əvvəl yaranıb. Bu da bu ərazilərdə
bizim babalarımızın
daha erkən dövrlərdə yurd saldığını, ocaq
qaladığını sübut
edən faktdır.
Xəritədən də aydın
görsənir ki, bura azərbaycanlılara mənsub bir ərazidir. Təkcə müasir Ermənistan
ərazisi deyil, Gürcüstan, Rusiya, İran və Türkiyə ərazisi də Azərbaycan mənşəli toponimlərlə
zəngindir. Bunlar da
çox maraqlı bir araşdırma mövzusudur. Ümumiyyətlə, türklər harada yurd salıblarsa, həmin yerə sonradan yox, birinci
gedən olublar. Yəni o yeri tapıb ora gediblər, yurd-yuva qurub, oğul-uşaq, nəvə-nəticə,
kötücə sahibi
olublar. Həmin yerlərdə qaynayıb-artıb
böyük nəsillərin,
şəcərlərin, böyük
mənada isə dövlətlərin əsasını
qoyublar. Bu mənada indiki Ermənistan adlandırılan
ərazidə Azərbaycan
türkləri min illərdir
yaşayıb. Təəssüf ki, bu gün
onlar erməni məkri, zorakılığı
nəticəsində öz
yurdlarını yağıya
qoyub qaçqın düşüblər. Yağının
yağmaladığı yurdda
qalmağı əbədi
ola bilməz,
bir gün o özünə aid olmayan bir yerdə qalmaqdan bezib yeni vətən axtarmaq eşqinə düşəcək. Onda bizim
soydaşlarımız da
elliklə öz ana yurdlarına dönəcək. Yenə də
toponimlərimiz öz
adı ilə çağırılacaq, bu
da qondarma adların sıradan çıxmasına gətirib
çıxaracaq".
Qeyd edək
ki, Qərbi Azərbaycanda adı ermənilər tərəfindən
dəyişdirilən yurdlarımız
çoxdur. Onu da bildirək ki, Qaraqoyunlu dövləti zamanında bir yaşayış məskəni olan və bu dövlətin
qurulmasında onun sakinlərinin əməyi
az olmayan
tayfalardan biri baranalılar olub. Çox əski türk qolu olan baranalılar
Qərbi Azərbaycanda
yaşayıb. Bir zamanlar
Barana tayfasının
adı ilə böyük bir rayon mövcud olub. Belə ki, Barana rayonu
Qərbi Azərbaycanda
çox məşhur
olan bir rayon olub. Sonra onun adı dəyişdirilərək Noyemberyan
rayonu adlandırılıb.
Türk mənşəli toponim olan Barana o vaxt
Gəncə quberniyasının
Qazax qəzasının
nəzdində olub.
Ermənilər bu rayonun adını saxtalaşdırmaqla
özlərini ifşa
ediblər. Barana adını
yaddaşlardan silmək
onlara nəsib olmayıb. Sonra bu rayonun Əskipara kəndinin adı dəyişdirilərək
əvvəlcə Sarxan,
sonra isə Voskipar qoyulub. Əskipara toponiminin mənası qiymətli, qızıl pul, bahalı yer deməkdir. Aşağı Körpülü kəndinin adı isə Axtanaq edilib. Rayonun Calakənd toponimi
erməniləşdirilərək Mikçnazor, God Şavar-Şavan,
Qalaça Bertavan, türk kökənli Lənbəli toponimi isə (Ləmbəli Barana-Noyenberyan rayonunda böyük kənd-İ.S)
Baqrataşenə çevrilib.
Baqrataşen sözünün son şəkilçisi də
türk mənalıdır.
Şen sözü türkcə şenlik-kənd, oba, işıq gələn yer, xoşbəxtlik, abadlıq sözünün
qısaldılan sinonimidir.
Ermənilər bizdən çox
söz oğurlayıb.
Barananın bir addımlığında
yerləşən Allahverdi
rayonu isə türk-islam mənşəli
toponim olmasına baxmayaraq, ermənilər tərəfindən Tumanyan
adlandırılıb. Babalarımızın ad verdiyi müqəddəs
toponimlərin heç
bir məna ifadə etməyən qondarma adları bizi narahat edir.
Məşhur Göyçə mahalında da həm sovet dövründə, həm
də son illər addəyişmə hərəkatı
davam etdirilib. Azərbaycan tarixində misilsiz yeri olan Göyçə
mahalı Göyçə
gölünün sahilləri
boyu geniş bir ərazini əhatə edən dədə yurdlarımızdandır.
Bu ərazi Rusiya
çarlığına müharibə
yolu ilə birləşdirilənə qədər
İrəvan xanlığının,
sonralar isə İrəvan quberniyasının
tərkibində olub.
Sovet hakimiyyəti zamanında Göyçə
mahalı süni şəkildə beş inzibati rayona bölünüb. Onlar Çəmbərək, Basarkeçər,
Aşağı Qaranlıq,
Kəvər və Yelenovka rayonlarıdır.
Basarkeçər adının sonradan
Vardenisə çevrilməsi
türk mənşəli
bir toponimin üzərinə edilən
növbəti erməni
təcavüzüdür. Göyçə mahalı Azərbaycan
folklorunun, aşıq
sənətinin vətənlərindən
biri kimi məşhurdur. Bu mahal türk mənşəli toponimlərlə
zəngindir. Burada saysız-hesabsız
türk mənşəli
toponimlər olub.
Həmin
toponimlərin əksəriyyəti
dəyişdirilsə də,
onların adları bədii ədəbiyyatda,
yaddaşlarda yaşayır.
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti yaradıldıqda Göyçə
mahalı tarixi Azərbaycan torpağı
kimi onun tərkibində olub. 1918-20-ci illərdə
Azərbaycan Demokratik Respublikasının ərazisi
114 min kv. km olub. 1920-ci
ildən Demokratik Respublikamızı işğal
edən rus-bolşevik
imperiyası Azərbaycan
ərazisi olan Zəngəzur, Göyçə,
Şərur, Dərələyəz,
Dilican ərazisini qanunsuz şəkildə ermənilərə verib.
Ardı var...
İradə
SARIYEVA
Bakı xəbər.-2014.- 15-17 avqust.- S.15.