İnternet dilçiliyi üzərində dövlət nəzarəti milli mədəniyyətimizin təbliğinin mühüm istiqaməti kimi...

Azərbaycanda internet aləminin azadlığı, istənilən adamın problemsiz internetə daxil olub öz fikirlərini istənilən saytda, sosial şəbəkədə ifadə etməsi məsələsində heç bir maneə yoxdur. Bu da bir çox halda problem yaradır. Yəni insanlar əksər hallarda qanun pozuntusuna yol verir. Burada ana dili qanunlarının nəzərə alınmaması məsələsi öndədir.

Ana dilinin yaşaması xalqın, millətin, onun mənəvi dünyasının yaşaması, inkişafı deməkdir. Tarixən dilimiz özünün bir neçə inkişaf mərhələsini, təkamül prosesini keçib. Əsrlərin dolanbaclarından keçərək günümüzə gələn ana dilimizin müəyyən söz itkiləri də olub. O sözlərin yerini yad sözlər tutsa da, ana sözlərimiz ədəbi dil meydanına atıla bilməsə də, yaddaşlarda, ləhcə və şivələrdə yaşayıb. Azərbaycan dili bəzən çətin sınaqlar qarşısında da qalıb, amma əzilməyib, öz əbədi əzəmətini saxlayıb. Müstəqillik dövründə Azərbaycan dili özünün yeni mərhələsinə qədəm qoydu. Dilin işlənmə, istifadə arealı genişləndi, ona tələbat artdı. Hazırda onu hörmətdə tutanlarla yanaşı, dilimizi hörmətdən salanlar da var. Sonuncuların olması bizi çox narahat edir. Azərbaycan dili hazırda özünün çox təlatümlü dövrünü yaşayır. Bir tərəfdə bu dildə danışan milyonlarla insan, digər tərəfdə isə dilimizə qəsd edənlər dayanır. Təbii, birincilər ikincilərdən qat-qat çoxdur.

Azərbaycan dilinin ən çox işləndiyi yerlərdən biri də internet məkanıdır. Virtual aləmdə dilimizdən geniş şəkildə istifadə edilsə də, mütəxəssislər ana dilimizin qayda - qanunlarının burada daha çox pozulduğu qənaətindədir. Dilçi alimlər dəfələrlə bildirib ki, internetdə Azərbaycan dilindən istifadəyə nəzarət edilmədiyi üçün burada dilimiz korlanır. Əlbəttə, qəzetlər daim müvafiq qurumların nəzarəti altında olduğu üçün orada ana dilindən istifadəyə daimi nəzarət var. Amma internetdə dilimizdən istifadə ilə bağlı hər hansı bir nəzarət mexanizmi hələlik yoxdur. Ancaq bu o demək deyil ki, bu problemin qarşısının alınması məsələsi dilçi alimləri düşündürmür. İki il əvvəl internet aləmində dillə bağlı qarışıqlığa son qoyulması üçün yeni mexanizm hazırlanmağa başlandı. Belə ki, Azərbaycanda dövlət dilinin internet məkanında istifadəsi üçün normalar üzərində işə start verilib. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru Fəxrəddin Veysəllinin bildirdiyinə görə, artıq bu məqsədlə Dilçilik İnstitutunda tədqiqat qrupu fəaliyyət göstərir. Direktor bildirib ki, artıq tədqiqat qrupu bu normalar üzərində işləyir: "Dövlət dilinin internet məkanında istifadəsi üçün normaların yaradılması il yarım, iki il çəkər. Məqsəd bütün ölkə vətəndaşlarının internet məkanından istifadə zamanı əməl edəcəyi vahid normanın yaradılmasıdır".

F.Veysəlli onu da qeyd edib ki, bu normalar cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən qəbul edilməli və hamı üçün vacib sayılmalıdır. Normalar hazırlandıqdan sonra AMEA Rəyasət Heyətində müzakirə olunacaq və daha sonra Azərbaycan hökumətinə təqdim ediləcək. İnstitut direktoru deyib ki, internetdə nə qədər sərbəstlik olsa da, dilin istifadəsinə mütləq nəzarət edilməlidir: "Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə bu qaydalar təsdiq edildikdən sonra onların istifadəsinə nəzarət də həyata keçiriləcək. Dilçiliyin İnkişafına dair Dövlət Proqramında məsələyə nəzarətin Dilçilik İnstitutunda yaradılacaq Monitorinq Qrupu tərəfindən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub".

Bildiyimiz qədər, hələlik bu monitorinq qrupunun fəaliyyəti elə də nəzərə çarpmır. Ola bilsin axtarışlar uzun vaxt tələb etdiyindən, iş proosesi davam etdirilir.

Dilçi alimlər hazırda üzərində iş gedən dilçilik normasını yüksək qiymətləndirir. Onlar deyir ki, o normalar qanuniləşəndən sonra dilimizin qaydalarını internet məkanında pozan olmayacaq. Alimlərin fikrincə, Azərbaycan dilinin hazırda bu cür müdafiə xarakterli normativlərin hazırlanıb tətbiq edilməsinə ehtiyacı var. Dilçilər, həmçinin, bu normanın azərbaycançılığa da təsirinin böyük olduğunu düşünür. Alimlərin sözlərinə görə, hazırda həm internet aləmində, həm də digər yerlərdə dilimizə qarşı müəyyən təxribatlar olur. Ana dilinin inkişafının azərbaycançılığın inkişafı demək olduğunu düşünən alimlərin dediyinə görə, bu norma "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair" Dövlət Proqramının davamı sayıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən imzalanan bu Dövlət Proqramı dilçiliyin ən geniş sferalarını əhatə edir. Dövlət Proqramında qeyd edilib ki, Azərbaycan dili xalqımızın mənəvi sərvəti, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin sarsılmaz təməli, dövlətimizin müstəqilliyinin başlıca rəmzlərindən biridir. Bu dildə dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə daxil olan misilsiz əsərlər yaradılıb. Təbii, hər bir azərbaycanlı tarixin müxtəlif dövrlərində dilimizin dövlət dili kimi fəaliyyət göstərməsindən böyük qürur hissi keçirir. Ölkəmizin zaman-zaman müxtəlif imperiyalar tərkibində yaşamağa məcbur olmasına baxmayaraq, ana dilimiz hətta bu ağır vaxtlarda belə, milli məfkurənin, milli şüurun və milli-mədəni dəyərlərin layiqincə yaşamasını və inkişafını təmin edib.

Bu, "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair" Dövlət Proqramının təsirilə yaranan bir qaydadır. Alimlər deyir ki, hər bir vətəndaşın borcu ana dilinin qayda - qanunlarına riayət etmək, onun saflığını qorumaqdır. Müasir Azərbaycan dili özünün çox həyəcanlı dövrünü yaşayır. Dilimizdən internetdə, başqa yerlərdə istənilən şəkildə maneəsiz istifadə edilir.

Ekspertlər hesab edir ki, ana dilimizin qayğısını hamımız çəkməliyik. Dilimiz korlananda hamı deyir ki, dilçilər hara baxır? Onlar niyə bu işə nəzarət etmir? Halbuki, dilçilər hər zaman dillə bağlı öz narahatlığını bildirib. Sadəcə onların sözlərinə əhəmiyyət verən olmayıb. Yalnız internetdə deyil, bəzi çap nümunələrində də dilimizin canına dərd salınır. Əvvəl dilimizi korlayanlara irad tutanda sözümüzü saya salmırdılar. Amma bu gün ortada cənab Prezidentin imzaladığı Dövlət Proqramı var. O sənəddə ana dilimizin inkişaf strukturu göstərilib. İndi sənədə arxalanıb sözümüzü deyə bilirik. Dilimiz minillərlə formalaşan, bu gün mükəmməl şəkildə mövcud olan bir dildir. Bu qədər zəngin bir dildən istifadə məsələsində problemlər yaradırlar. Bir sözün yazılışını və tələffüzünü dəyişib elə bir formaya salırlar ki, nə qədər çalışırsan, o sözün mənasını başa düşə bilmirsən. Hər bir dili o dildə danışan xalq yaşadır. Sözsüz ki, burada mətbuatın, dövlətin dil siyasətinin, müvafiq qurumların da rolu var. Dilçilik İnstitutunda hazırlanan normanın dövlət dilinin inkişafına təsiri böyükdür. Dil yaşayırsa, xalq da, mədəniyyət də yaşayır. Dövlətçilik mədəniyyətimizi yaşadan ən böyük amil ana dilimizdir. Ana dilimiz olmasaydı, mədəniyyətimiz, təhsilimiz, elmimiz indiki səviyyədə təşəkkül tapmazdı. Prezidentimzin təsdiqlədiyi Dövlət Proqramının tələbilə həmin norma yaradılır.

Alimlərin fikrincə, müasir Azərbaycan ədəbi dili ictimai-siyasi, elmi-mədəni sahələrdə geniş işlənmə dairəsinə malik, yüksək yazı mədəniyyəti olan və daim söz ehtiyatını zənginləşdirən bir dildir. Azərbaycan dili dinamik inkişafda olan bir dildir. Bu dilin söz ehtiyatı tükənməzdir. Bizdə elə sözlər var ki, onun bir neçə mənası var, yaxud sözlərin tarixi lap qədimdir. Yəni onlar min il əvvəl necə işlənirdisə, bu gün də heç bir deformasiyaya uğramadan yaşayır. İnternet vasitələrində Azərbaycan dilindən istifadə sahəsində problem ona görə mövcuddur ki, bu sahəyə heç bir nəzarət olmayıb. Amma bu sənəd tam hazırlanıb təsdiq edildikdən sonra bir normativ kimi belə neqativ hallara qarşı təsir göstərəcək. İnternetdən ana dilimizə qarşı gələn təhlükə sovuşacaq. Azərbaycançılıq ideologiyasının dillə bağlı hissəsi artıq mükəmməlləşməyə doğru gedir. "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair" Dövlət Proqramının bütün bəndləri həyata keçirilməlidir ki, dilimizin qorunmasını, qloballaşma dalğasına tab gətirib dözməsini təmin edə bilək. İndi normalar, müxtəlif sənədlər, monitorinq qrupları yaradılır. İnternet resurslarında, virtual mətbuatda, eləcə də çap məhsullarının nəşrində əsas diqqət dilimizin qorunmasına yönəldilməlidir. Azərbaycan dilinin normalar çərçivəsində qorunması bir mədəniyyət, dövlət dili təəssübkeşliyidir. Tarixən yazıçı və şairlərimiz, filosoflarımız ana dilimizin qayğısını çəkib. Dövlət Proqramında da bildirilir ki, ana dilimiz özünün indiki yüksək səviyyəsinə görkəmli şair və yazıçıların, maarifpərvər ziyalıların zəhməti sayəsində çatıb. Bu prosesdə Azərbaycan dilçilik elminin böyük xidməti var. Yaxşı ki, bu gün dilçilik elminin köhnə şöhrəti özünə qaytarılır. Belə olmasaydı, dilçilik elminin nüfuzu qalmayacaqdı. Dövlətin dillə bağlı yürütdüyü siyasət çox mükəmməldir. Bu da dilin istifadəsi sahəsində gələcəkdə yarana biləcək problemlərin indidən qarşısını alır. Hər bir vətəndaş bilməlidir ki, ana dilimiz yad təsirlər altında əzilirsə, buna etiraz etməlidir.

Dilçi Şahbaz Vəzirovun dediyinə görə, indi hər bir yazar, teatrşünas, alim öz məhsullarının internetdə yayılmasını istəyir. Odur ki, yaradıcılıq nümunələrini internetə yerləşdirirlər. Alimin bildirdiyinə görə, çox zaman internetdə yerləşdirilən bu nümunələr başqaları tərəfindən istifadə edilərkən sözlər fərqli şəkildə təqdim edilir: "İnternetdə ana dilinin inkişfına böyük ehtiyac var. Güman edirəm ki, bu normanın tətbiqi problemə son qoyacaq. Azərbaycançılıq ideologiyasının internet aləmində yayılmasında bu normanın böyük rolu olacaq. Mədəniyyətimiz dünyada yayılan böyük və mütərəqqi, humanist dəyərlərdən biridir. Onun özülünü dövlət rəmzlərimizdən olan dilimiz təşkil edir. İnternetin təsir dairəsini nəzərə alaraq onunla bağlı daha çox sənədlər hazırlanmalıdır. Bu norma hazır olandan sonra yəqin ki, internet resursları biznesilə məşğul olanlar, portal və sayt işlədənlər bu normalarla tanış ediləcək. Nazirlər Kabineti onu təsdiq etdikdən sonra onun tətbiqinə başlanacaq. Ümid edirəm ki, hər şey yaxşı olacaq. Dilimizin müdafiəsi, mühafizəsi uğrunda görülən işlərin müsbət nəticəsi olacaq".

Alimin fikirlərindən də anladıq ki, dil mədəniyyətimiz bu gün az qala çap məhsullarını qabaqlayan internetdə daha yüksək səviyyədə qorunmalıdır. Çünki internet açıq şəbəkədir. Təəssüflər olsun ki, bəzi hallarda adını ziyalı qoyan insanlar sözlərimizi doğru-dürüst yaza bilmir, mətnləri redaktə olmadan sosial şəbəkələrdə, saytlarda yayımlanır. Bu gün internet portallarının özündə kifayət qədər dil xətaları, korrektura nöqsanları var. Sözügedən proqram tam qüvvədə olandan sonra bu məsələ də həllini tapacaq.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2014.- 27 avqust.- S.15.