Zeytun sağlamlıq deməkdir

"Zeytun ağacı - mübarək bir ağac, nə yaxşı fırçadır.

O ağzı xoşiyli edir, dişlərin dibindəki daşları təmizləyir.

Zeytun həm mənim, məndən qabaqkı peyğəmbərlərin fırçasıdır

Məhəmməd Peyğəmbər (səs)

Zeytun - (Olca Eurorasa) zeytun ağacının meyvəsidir. Belə güman olunur ki, onun vətəni Cənubi Qafqaz dağlarıdır, sonradan isə Aralıq dənizi sahillərinə yayılıb. Zeytun ağacı "Oleacha" ailəsinə aiddir. Ən çox zeytun istehsal olunan ölkələr - İtaliya, İspaniya və Yunanıstandır. Zeytunu Aralıq dənizinin digər ölkələri də az miqdarda istehsal edirlər. İtaliyada zeytunun 400-ə yaxın növü var.

Onlar əsasən iki yerə bölünür: zeytun yağı istehsalı üçün lazım olan növlər və zeytunu bütövlükdə istifadə etmək üçün becərilən növlər. Zeytun dünyanın subtropik ölkələrində çox qədimdən becərilən qiymətli bitkidir. O hələ eramızdan 2500 il əvvəl qədim misirlilər tərəfindən becərilib.

Zeytun həyati formasına görə 10 metr hündürlükdədir və ya 1-3 metr hündürlükdə olan kol bitkisidir. Zeytun quraqlığa davamlı ağacdır və 18 dərəcəyə qədər qısamüddətli soyuğa dözür. Zeytun ağacları adətən 200-300 il yaşayırlar. Yaşı 200 çatan ağaclara tez-tez təsadüf olunur. Lakin məhsuldarlıq başdan asılı olaraq getdikcə aşağı düşür. Yarpaqları tam hamar, neştərşəkilli olub, 2-3 ildən bir tökülür. Çiçəkləri monomorfurdur, süpürgə çiçək qrupunda toplanır. Kasa yarpaqları ağ, bəzən yaşılımtıldır. Meyvəsi oktyabr-noyabr aylarında yetişir.

Zeytunun meyvələrindən ətriyyat və ədviyyat kimi istifadə edilir. Azərbaycanda da zeytun yetişdirilir. Dərmanlarda isə zeytunun yarpaqlarından yağ kimi istifadə edilir.

Tərkibi: Zeytun yağının tərkibində olein, linol, palmitin, stearin turşuları var. Meyvələrinin tərkibində 50%-ə qədər yağ, 30% faiz su var. Birinci dərəcəli bal verən bitkidir. Tətbiqi: Zeytun qan təzyiqini aşağı salır. Bundan başqa, yağından həm öd qovucu vasitə kimi, həm də zəif işlədici kimi istifadə olunur. Güclü öd ifrazına nail olmaq, öd daşlarını orqanizmdən kənarlaşdırmaq və mədə-bağırsağın müxtəlif xəstəliklərini müalicə etmək üçün bir neçə gün səhər acqarına hər dəfə 60 ml zeytun yağı qəbul etmək olar. Zeytunun əzilib sıxılması və qara su adlanan hissəsinin ayrılması nəticəsində zeytun yağı əldə olunur. Bu proses fiziki üsullarla aparılır və burada heç bir kimyəvi metoddan istifadə edilmir. Zeytun yağının bir neçə növü var. Bunlardan biri təbii zeytun yağıdır ki, çiy halda yeyilə bilir və çox keyfiyyətlidir. Bundan daha çox salat və souslarda istifadə olunur. Yağ istehsalı üçün lazım olan zeytunlar daha xırda olur, onların tərkibində çoxlu ipidlər olur. Yeməli zeytunlar isə iri olur və onların yağı daha az olur. "Zeytun yağını bədəninizə çəkin, ondan yavanlıq kimi istifadə edin. O, yaxşı insanların yağı, seçmə insanların cavanlığıdır. Zeytun iki dəfə müqəddəsliklə təmas qurub, həm təzə çıxan vaxtı, həm də sovulanda mübarəkdir. Zeytun (istifadə) olan yerdə heç bir xəstəlik insanı yaxalamaz İmam Əli(ə) "Qurani Kərim"də də bu qiymətli bitkinin adı çəkilir.

Zeytun bitkisi latın dilində "Olea", rus dilində "maslina" adlanır. Zeytun meyvələrinin tərkibində 44,8% - 72,4% yağ, müxtəlif şəkərlər, zülallar, mineral duzlar, vitaminlər və s. var.

Zeytunun tərkibində olan bioloji aktiv maddələr: zülallar, lipidlər, karbohidratlar, sellüoza, şəkər və kül. Mineral duzlar: kalsium, dəmir, maqnezium, fosfor, natrium, sink, mis, selen. Vitaminlər: B1, B2, B3, B5, B6, provitamin A (beta-karotin), E və K Yağ turşuları: az doymuş və doymamış turşular Zeytun meyvələri emal edilmiş halda (şorabaya qoyulmuş) yaxşı desert hesab olunur. Müalicə vasitəsi kimi zeytun meyvələrindən və yarpaqlarından istifadə olunur. Zeytun meyvələrindən alınmış yağ böyrəklərin fəaliyyətinə, həzm orqanlarının işinə yaxşı təsir göstərir. Zeytun yağı ödqovucu, sidikqovucu, yumşaldıcı, antisklerotik xüsusiyyətə malikdir. Zeytun yağı mədə və onikibarmaq bağırsağın xorası, qəbizlik, babasil, mədə və bağırsağın selikli qişasının soyuqlaması, mayelərlə zəhərlənmələr zamanı ağız boşluğunda, udlaqda və mədədə selikli qişanın yanığı, həmçinin arı sancması, müxtəlif həşəratların dərinin zədələməsi zamanı sürtkü yağı kimi istifadə olunur. Yarpaqlardan hazırlanmış çövhər və həlim arterial təzyiqi aşağı salır, şişmələr zamanı sidikqovucu kimi təsir edir, həmçinin ateroskleroz və piylənmə zamanı profilaktik və müalicə vasitəsi hesab edilir. Bir sözlə:

1. Zeytun və zeytun ağacı bağırsaq və mədə xəstəliklərinin profilaktikasında və müalicəsində əvəzsizdir.

2. Zeytun yağı öd qovucu xüsusiyyətə malikdir və öd kisəsində olan daşları əridə bilir.

3. Zeytunun tərkibində yağ turşuları var ki, onlar qanda xolesterinin faizini aşağı salır.

4. Zeytunun tərkibindəki vitaminlər hüceyrələri təzələmək bacarığına malikdir. Bu, orqanizmin tez qocalmasının qarşısını almaq üçün çox yararlıdır.

5. Zeytun yağı digər bitki yağlarına nisbətən daha tez həzm olunur.

6. Uşaqlara zeytun yemək çox xeyirdir, zeytun yağının tərkibindəki yağ turşuları ana südünün tərkibindəki yağlarla eynilik təşkil edir.

7. Zeytun polifenol maddələrlə çox zəngindir, bu da damarlarda trombların əmələ gəlməsinin qarşısını alır.

8. Zeytun yağında E, A, D və K vitaminləri var ki, bu da sümük toxumalarında kalsiumun toplanmasına kömək edir və onun tükənməsinin və osteoparozun inkişafının qarşısı alınır. Bəs bu yağın orqanizm üçün başqa hansı faydası var? Birinci, zeytun yağı ürək-damar xəstəliklərin profilaktikasında əla təbii vasitədir. Onun tərkibində kompleks vitaminlər və doymamış yağ turşuları var ki, qanda xolesterinin səviyyəsini azaldır. İkinci, E vitamini və digər antioksidantlar orqanizmin qocalmasını ləngidir. Üçüncü, yağ mədə və onikibarmaq bağırsaqların, mədəaltı vəzin və qara ciyərin fəaliyyətini yaxşılaşdırır. Zeytun yağı hətta bir neçə dəfə emal prosesindən keçdikdən sonra da onun tərkibində kanserogen maddələr yaranmır. Dördüncüsü, o, işlədici vasitədir. Acqarına bir qurtum zeytun yağı içməklə qəbizliyi aradan qaldırmaq mümkündür. Beşincisi, "Afinanın hədiyyəsi" ödqovucu təsirə malikdir. Zeytun yağı barədə ilk elmi işlər 1889-cu ildə Fransada yaranıb. Hələ o zamanlar elmi məlumatlarda qeyd olunurdu ki, zeytun yağı mədə şirəsinin ifrazını azaldır. Yarım əsr sonra, 1938-ci ildə dərc olunan digər elmi məqalədə isə zeytun yağının öd kisəsini təmizləməsi barədə məlumat verilir. Həkimlər onun miqdarını ehtiyatla, yəni 1 damcıdan təqribən qəhvə qaşışığınadək artıraraq 1-2 xörək qaşığı təyin edirdilər. Amerika alimləri isə sübut ediblər ki, gün ərzində 1 xörək qaşığı zeytun yağı qəbul etməklə süd vəzi xərçəngi risqini 45 faiz azaltmaq mümkündür. Bir şərtlə ki, digər yağların qəbulu dayandırılsın. Dörd il ərzində aparılan təcrübədə 40-76 yaş arası 60 mindən çox adam iştirak edib. Yunan alimləri də bu sahədə maraqlı nəticələr əldə ediblər. Onlar belə qənaətə gəliblər ki, hər gün 3 xörək qaşıqı zeytun yağının qəbulu revmatik artrit xəstəliyinə tutulma risqini 2,5 dəfə azaldır. İbn Sina bu dietik məhsulu dərmanla müqayisə edib. Təkcə ona görə yox ki, yaxşı qida elə müalicə deməkdir. Zeytun yağı yeganə yağdır ki, orqanizm tərəfindən tam tənzimlənir. "Zeytun yağıyla duzu yanığa sürtsəniz suluqlamaz" İbn Sina Avropa florasında Azərbaycan zeytunu növü çoxdan məlumdur. Bu gün Azərbaycanda - xüsusilə Abşeronda öz keyfiyyətinə görə əvəzsiz olan zeytunlar yetişir. Azərbaycan zeytununun şöhrəti dünya ölkələri arasında böyük nüfuza malikdir. Yeni zeytun bağlarının salınması, yeni zeytun ağaclarının sortlaşdırılması, keyfiyyətinin daha da yaxşılaşdırılması, qorunması, ağacların qırılmasının qarşısının alınması, onun insan sağlamlığına müsbət təsirinin öyrənilməsi, əkilmiş yeni zeytun ağaclarına xüsusi qulluğun təşkili şərtdir. Bu gün Azərbaycan artıq zeytun ölkəsinə çevrilib. Dünyanın ən yaxşı zeytun ağacları ölkəmizdə bitir. Azərbaycan alimləri bu sahədə ardıcıl iş aparırlar. Artıq Azərbaycanın bütün regionlarında zeytun ağacları əkilir və onlara xüsusi qulluq edilir. Meyvələri isə digər ölkələrin zeytunlarından dadlı və yeməlidir. Zığ qəsəbəsində salınan zeytun bağları buna əyani sübutdur. Bu qiymətli bitki Abşeronun bağlarına, parklarına Bakı şəhərinin küçələrinə xüsusi zinət verir, onları yaşıl dona bürüyür. Azərbaycanda yetişdirilən bitkilər arasında o öz görkəmi ilə də diqqəti cəlb edir.

Zeytunun istifadəsinə gəldikdə, qeyd etmək lazımdır ki, meyvələri iki mərhələdə yığılır: tam yetişməmiş və yetişmiş. Yetişən meyvələr duza qoyulur.

Zeytunun tam yetişmiş meyvələrindən isə tibbdə istifadə olunur, meyvələrdən əla keyfiyyətli zeytun yağı alınır ki, bu yağdan da bir sıra dərman preparatlarının, xüsusi yanıq məlhəmlərinin və iynə dərmanlarının tərkibində yara sağaldan, iltihabı aradan qaldıran və ağrıkəsici dərman kimi geniş istifadə olunur. Əvvəllər Abşeronda 3 min hektar sahədə zeytun əkilirdi. Amma dünyada elə ölkələr var ki, onlarda milyonlarla hektar sahədə bu qiymətli bitki becərilir. İspaniya, İtaliyada 2 milyon hektar, Türkiyədə bir milyon hektardan çox zeytun sahələri var.

Çox faydası olan və ölkəmizdə də istehsal olunan zeytun yağı insanlarımız tərəfindən, təəssüf ki, yetərincə istifadə edilmir. Diləyimiz daha müasir üsullarla aparılacaq zeytunçuluq fəaliyyəti ilə ölkəmizdə zeytun və zeytun yağı istehsalının artırılması və Rəbbimizin bir neməti olan bu qidanı xalqımızın daha çox istehlak etməsidir.

Xuraman Məmmədova

Bakı xəbər.- 2014.- 20 fevral.-S.15.