Zeytun ağaclarının qırılmasının qarşısının alınması yönündə təbliğat

Ailədə, məktəbdə və ictimaiyyətdə maarifləndirici xarakterli təbliğat aparılmalıdır

Uzun illər Abşeron zeytun bağları ilə məşhur olub. Sonralar, xüsusilə yarımadada Abşeron rayonu yaradıldıqda zeytun bağlarının sahəsi sürətlə genişləndirilib, ötən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində daha üç ixtisaslaşdırılmış zeytunçuluq sovxozu yaradılıb. Bundan başqa, Bilgəhdə, Maştağada subtropik bitkilər, Buzovnadakı tərəvəzçilik sovxozlarında geniş ərazidə zeytun bağları salınıb. 90-cı illərdən sonra isə, digər istehsal sahələri kimi, zeytunçuluq da tənəzzülə uğrayıb. Belə ki, müstəqillik dövründə torpaqlar özəlləşdirildikdən sonra zeytun ağaclarının xeyli hissəsi sıradan çıxarılıb və yerdə qalan bağların məhsuldarlığı da qayğısızlıq ucbatından aşağı düşüb. Hazırda 1525 hektar zeytun bağları sahəsinin 30 faizi baxımsızlıq ucbatından acınacaqlı vəziyyətdədir.

Zeytunçuluq üzrə ilk təsərrüfat 1949-cu ildə Zığda təşkil edilib. Abşeron Zeytun Sovxozuna məxsus bu bağdan 1955-ci ildə 7 tona qədər meyvə yığılıb. 1949-1950-ci illərdə sənaye əsasında zeytunun emalı üçün kiçik zavod da tikilərək işə salınıb. Sovxoz dağıldıqdan sonra bu bağın bir hissəsi Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbin idarəçiliyinə verilib, bir hissəsi məcburi köçkünlər tərəfindən zəbt olunub, qalan hissəsi isə əmlak payları kimi ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən özəlləşdirilib.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə, əvvəllər Azərbaycanda zeytun bağlarının ümumi sahəsi 3 min hektar təşkil edib. Bunun 2500 hektarı Zığ, Qala, Hövsan və Bilgəh bağlarında olub, 400-500 hektarı isə Buzovna, Sumqayıt və Kürdəxanı tinglik təsərrüfatının ərazisinə düşüb. Abşerondakı zeytunçuluq sovxozları dağılandan sonra bağların ərazisindən başqa məqsədlər üçün istifadə edilməyə başlanıb. Məhz bunun nəticəsində zeytun bağlarının tutduğu ərazi yarıbayarı azalıb.

Nazirliyin bitkiçilik məhsullarının istehsalı və emalı şöbəsinin müdir müavini Rizvan Mustafayevin sözlərinə görə, hazırda 2000 hektara yaxın zeytun bağları var ki, həmin bağların hamısı özəlləşdirilib. Zeytun bağlarının bar verməsi üçün 8 ildən artıq vaxt lazım olduğundan, təəssüf ki, bu sahə investorları bir o qədər cəlb etmir. "Abşeronda zeytun bağlarının salınması üçün müəyyən investisiya qoyulmalıdır. Bu işə külli miqdarda sərmayə yatırılmalıdır. Zeytun təkcə yağ üçün, habelə turşuya qoyulmuş halda istifadədən ibarət deyil. Zeytun ağacları həm də külək erroziyasının qarşısının alınmasında effektlidir".

Qeyd edək ki, zeytun ağacını becərməyə və qayğısına qalmağa ehtiyac yoxdur, baxmayaraq ki, o ən bahalı bitkilərdən biri hesab edilir. Onu da qeyd edək ki, yeni əkilmiş zeytun ağaclarına ən azı 2-3 il ərzində müntəzəm qulluq edilməlidir. Bundan sonra isə ağaclara ciddi qulluq göstərməyə ehtiyac yoxdur. Çünki zeytun ağacları özünü tutandan sonra, ən sərt şəraitdə belə, yaşamağa qadirdir. Qışda temperatur mənfi 3-4 dərəcədən yuxarı olan ərazilərdə zeytun kolları əkilə bilər.

Məlum olduğu kimi, iqlim imkan verdiyinə görə zeytunçuluq təsərrüfatı səmərəliliyinə görə ilk olaraq məhz Abşeronda salınıb. Bunun nəticəsidir ki, Abşeron yarımadasında zeytun bağları getdikcə genişləndirilib və daha sonra zeytunçuluq təsərrüfatı yaradılıb. Rayonun Bilgəh, Maştağa, Buzovna tərəvəzçilik təsərrüfatlarındakı ərazilərdə zeytun bağları genişləndirilir. Zeytun ağacından yaşıllıq məqsədilə də istifadə etmək mümkündür. Bu mənada Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin küçə və meydanlarında, park və xiyabanlarında minlərlə zeytun ağacı əkilib. Nəzərə almaq lazımdır ki, zeytun ağacları 200-300 il yaşayır. Susuzluğa, istiyə kifayət qədər dözümlüdür. Xüsusi qulluq tələb etmir. O da var ki, zeytun hər yerdə bitmir. Abşeronun iqlim şəraiti də zeytunçuluğun inkişafı üçün tam uyğundur. Həmişəyaşıl bitki olan zeytun Abşerona təbii gözəllik, sərinlik verməklə yanaşı, ondan hazırlanan yağ, şoraba, çoxçeşidli konservlər də keyfiyyəti ilə seçilir və əhali tərəfindən yüksək qarşılanır. Onu da qeyd edək ki, zeytun meyvələri göy halda və tam bioloji yetişmə dövründə yığılır. Qidalılıq dəyəri tam yetişmiş meyvələrdə daha yüksəkdir, hətta tərkibindəki yağın miqdarı 65-75 faizə çatır. Yüksək keyfiyyətli göy zeytun məhsulu emal etmək üçün meyvələr tünd yaşıl rəngdən açıq-yaşıl rəngə dönərkən yığılır ki, bu da zeytunun növündən və iqlim şəraitindən asılı olaraq təxminən sentyabrın axırı, oktyabr və noyabrın əvvəllərində həyata keçirilir.

Bir məqamı da xüsusi olaraq qeyd etməyə dəyər ki, sovet dövründə belə, zeytunçuluğa ciddi fikir verilib, zeytun sahələri genişləndirilib. Lakin keçid dövründə müəyyən obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən vaxtilə Abşeron təsərrüfatlarında geniş sahəni əhatə edən zeytun bağlarının xeyli hissəsi baxımsızlıq ucbatından məhv olub. Hətta ağaclar kökündən çıxarılıb, yeri isə zəbt edilərək ayrı-ayrı insanlara satılıb. Sonradan isə yarımadanın nadir neməti - zeytunun inkişaf etdirilməsinə, zeytun bağlarının genişləndirilməsinə qayğı və diqqət yenidən artmağa başladı. İş adamları uzun illər istifadəsiz qalmış torpaqları rekultivasiya edərək əkinə hazırlayıb, yeni zeytun bağları saldılar. Artıq Abşeronda fərdi təsərrüfatlarda, bağ və həyətyanı sahələrdə zeytun ağaclarına da üstünlük verilir.

Zeytun uzunömürlü və quraqlığa davamlılığı ilə digər meyvə ağaclarından fərqlənir, köklər

i torpağın daha dərin qatlarına nüfuz etdiyindən, iqlimi quraqlıq keçən bölgələrdə bitir və uzunömürlü ağacdır. Zeytun istehsalına görə İspaniya, Türkiyə, Yunanıstan, İtaliya fərqlənir. Eyni zamanda, adıçəkilən məhsul sözügedən ölkələrin iqtisadiyyatında mühüm rola malikdir. Zeytunun qarası daha çox Türkiyə və Yunanıstanda yetişir. Yaşıl zeytun, adətən, payız aylarında toplanır. Bu ağacın bar verməsi üçün 8 ildən artıq müddət lazımdır, yəni bir qədər gec bar verən ağacdır.

Deyildiyi kimi, çoxsaylı xəstəliklərin, eləcə də yanıq, göz xəstəliklərinin müalicəsində, həmçinin ətirli ədviyyat kimi istifadə edilən və dini baxımdan cənnətin "sülh carçısı" adlandırılan zeytun Qara dəniz sahillərində, Krımda, Gürcüstanda da geniş yayılıb. Zeytunçuluğun inkişafı yüksək gəlir gətirməklə yanaşı, yaşıllıqların artması, ölkə ərazisində biomüxtəlifliyin qorunmasında və havanın oksigenlə zənginləşməsində də əvəzsizdir. Araşdırmalar göstərir ki, orqanizm üçün müalicəvi əhəmiyyət daşıyan zeytun plantasiyalarının geniş yayıldığı ölkələrdə ürək-damar və xərçəng xəstəliklərinə daha az rast gəlinir. Bu isə sağlamlıq üçün çox önəmli məsələdir.

Qeyd etdiyimiz kimi, zeytun sağlamlığa son dərəcə faydalıdır və bu səbəbdən də süfrəmizdə qarğıdalı, günəbaxan yağları ilə yanaşı, zeytun yağına keyfiyyətinə, qidalılıq dərəcəsinə görə daha dəyərli olduğundan, məişətimizdə daha çox üstünlük veririk və bu baxımdan zeytun süfrəmizdə öncüllük qazanıb. Məlumat üçün bildirək ki, ölkəmizdə zeytun yağlarının istehsalı Bakı və Bakıətrafı ərazilərdəki zeytun bağlarından zeytun yığmaqla, eləcə də xaricdən gətirməklə həyata keçirilir.

Bəli, bu gün zeytunçuluğun inkişafı üçün yerlərdə, respublikamızın bölgələrində təbliğat və təşviqat kampaniyaları aparılsa da, zeytun ağaclarının qırılmasının qarşısı alınsa da, bu yöndə görülən tədbirlər yenə də azdır. Çünki təəsssüflər olsun ki, hələ də zeytunla bağlı neqativ hallara rast gəlinir. Bəzən zeytun ağacından odun kimi, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edirlər. Hətta kökündən qoparıb yerində tikinti işləri aparırlar. Düzdür, son illər zeytunçuluğun inkişafı ilə bağlı bir sıra işlər görülür. Artıq Hövsan ətrafında əvvəlki illərdə salınmış 200 hektar ərazidəki zeytun ağaclarının üstünlük təşkil etdiyi qarışıq əkinlərə əlavə olaraq 300 hektar ərazidə də zeytun massivləri salınıb. Ancaq zeytun ağaclarının qırılmasının qarşısını almaq üçün üçün kompleks tədbirlər görülməlidir. Bununla bağlı təbliğat kampaniyası sistemli xarakter daşımalıdır. İlk əvvəl təbliğat ailədən başlamalıdır. Yəni ailədə uşaqlara zeytunun əhəmiyyəti barədə məlumat verilməli və bu bitkinin hansı xüsusiyyətlərə malik olması izah edilməlidir. Ailədə zeytun barəsində ilkin təəssürata malik olan uşaq, heç şübhəsiz ki, zeytun ağaclarının qorunmasına biganə qalmayacaq. Mümkün deyil ki, bunun fərqinə varan uşaq böyüdükdən sonra zeytun ağaclarını kəssin, yaxud da ağacın kəsilməsinə biganə qalsın. Daha sonra bu iş məktəbdə davam etdirilməlidir. Hər dəfə müəllimlər, xüsusən də təbiət elmlərini tədris edən müəllimlər şagirdlərə bu barədə vacib əhəmiyyət kəsb edən informasiyaları çatdırmalıdır. İnanın ki, zeytunun əhəmiyyəti barədə yuxarıda deyilənləri eşidən şagird heç vaxt ağacı kəsməyə maraqlı olmaz. Eyni zamanda, o, digərlərini də bunu etməyə qoymaz. Ən azından bir vətəndaş olaraq belə halların qarşısını almağa çalışacaq. Hədər yerə demirlər ki, hər şey ailədən və məktəbdən başlayır. Belə olan halda niyə də bu imkanlardan istifadə olunmasın?!

Bu gün kütləvi informasiya vasitələrinin cəmiyyətdə oynadığı rol heç kəsə sirr deyil. İstər yazılı, istərsə də elektron medianın imkanlarından zeytun ağaclarının qorunmasında maksimum istifadə etmək lazımdır. Bununla bağlı təbliğat xarakterli sosial reklamlara önəm verilməlidir. Belə ki, zeytun ağaclarının qorunmasını özündə ehtiva edən bir neçə səviyyəli reklam çarxının efirə verilməsi sözügedən sahədə müsbət rol oynaya bilər. Bu kimi reklam rolikləri ictimai rəyə təsirsiz olmayacaq. Əsas odur ki, reklam çarxı yüksək peşəkarlıqla hazırlansın və reklamın məqsədini insanlara çatdıra bilsin. Digər tərəfdən, zeytun ağaclarını qorumaq məqsədilə bu işə ictimai və qeyri-hökumət təşkilatlarını cəlb etmək lazımdır. Sözügedən təşkilatlar səviyyəsində maarifləndirici xarakterli tədbirlər mütəmadi olaraq keçirilməli və bu davamlı olmalıdır. Əsasən də zeytun ağaclarının olduğu kənd və qəsəbələrdə sözügedən iş təşkil olunmalıdır. Orada yaşayan sakinlərlə maarifləndirici xarakterli söhbətlər aparılsa, zeytun ağaclarının kəsilməsi əhəmiyyətli dərəcədə azala bilər. Müasir dövrdə maarifləndirmənin əhəmiyyəti böyükdür. Əsas odur ki, buna istək olsun. Görünən odur ki, yuxarıda sadalananlar sistemli və bir-biri ilə əlaqəli şəkildə həyata keçirilsə, həm ölkədə zeytun ağaclarının qırılmasının qarşısını almaq olar, həm də bu sahədə əsaslı inkişafa nail olmaq mümkündür. Qardaş Türkiyənin bu sahədə əldə etdiyi zəngin təcrübədən də istifadə etmək olar.

Vidadi XUDAŞOV

Bakı xəbər.-2014.-25 fevral.-S.11.