Ailədə valideynlərə ehtiramın Konstitusiya əsasları və bunun gənclərin mənəvi inkişafında
rolu...
Gənclərin mənəvi tərbiyəsi,
mənəvi şüuru,
vətənpərvərlik ruhu onların sağlam bir vətəndaş olmasını
şərtləndirir. Azərbaycan gəncliyi tarixi keçmişə, ailə
dəyərlərinə, valideynə
hörmət ruhunda böyüyür. Bilirik ki,
Azərbaycan gəncliyi
mənəvi dəyərlərə
bağlı, ailəyə,
böyüyə tərbiyə
ruhunda formalaşan bir nəsildir. Gənclik cəmiyyətin elə bir qüvvəsidir ki, onun sağlam
və dəyərlərə
bağlı olması
mütləqdir.
Azərbaycan ailəsində
valideynlərə ehtiram zaman-zaman olub və
1995-ci ildə qəbul
edilən müstəqil
Azərbaycanın Konstitusiya
Aktında da təsbit olunub. Uşaqların valideynlərə hörməti, qayğısı
burada öz əksini tapıb. Belə ki, Konstitusiyanın
34-cü maddəsinin 5-ci bəndinə
əsasən, valideynlərə
hörmət etmək,
onların qayğısına
qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına
çatmış əmək
qabiliyyətli uşaqlar
əmək qabiliyyəti
olmayan valideynlərini
saxlamağa borcludurlar.
İnsan
fərd kimi doğulub, vətəndaş
kimi fəaliyyət göstərərək tərbiyə-təhsil
prosesində, əmək
prosesində vətəndaş
hazırlığı keçir.
Əsl vətəndaş dedikdə,
bilavasitə Vətənə,
dövlətə gərəkli
fəaliyyəti ilə
xidmət edən, böyük mənəvi keyfiyyətlərə malik
olan insan nəzərdə tutulur.
Vətəndaşlıq tərbiyəsinin mənbəyi ailədir, ailəyə hörmət
və ehtiramın qanunu təsdiqidir. Sözsüz
ki, Azərbaycanın dövlət qanunlarının
gənclərə ailəyə
hörmət və ehtiram göstərməyi
təlqin etməsi müsbət bir haldır və bu onların mənəvi tərbiyəsinə
müsbət təsir
edir.
Ailədə valideynlərə
ehtiramın Konstitusiya
əsasları və bunun gənclərin mənəvi inkişafında
rolu məsələsini
şərh edən Bakı Hüquq Mərkəzinin (BHM) hüquq
şirkətinin hüquq
məsləhətçisi vəkil Dünyamin Novruzov mətbuata bildirib ki, valideynlərin
uşaqlarını saxlamaq
üçün aliment ödəmək
vəzifəsi olduğu
kimi, yetkinlik yaşına çatmış
övladların da valideynlərini saxlamaq vəzifəsi var. Hüquq
məsləhətçisi vəkil bildirib ki, Ailə Məcəlləsində
əmək qabiliyyəti
olan yetkinlik yaşına çatmış
övladların maddi yardıma ehtiyacı olan əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa
və onlara qayğı göstərməyə
borclu olduqları təsbit olunub. D.Novruzov həmçinin deyib ki, yetkinlik
yaşına çatan
övladlar əmək
qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamadıqda
və valideynləri ağır xəstəliyə
tutulduqda, şikəst
olduqda, onlara qulluq etməyə görə kənar şəxslərə haqq
ödəmək lazım
gəldikdə və digər müstəsna hallarda, yetkinlik yaşına çatmış
övladlar məhkəmə
qaydasında bu hallarla əlaqədar əlavə xərclərin
çəkilməsinə cəlb
edilə bilərlər:
"Uşaqların hər
biri tərəfindən
əlavə xərclərin
ödənilməsi qaydası
və bu xərclərin miqdarı məhkəmə tərəfindən,
valideynlərin və uşaqların maddi və ailə vəziyyətləri, digər
diqqətəlayiq hallar
nəzərə alınmaqla
müəyyən edilir".
Vəkil qeyd edib ki,
əlavə xərclərin
ödənilməsi qaydası
və bu xərclərin miqdarı tərəflərin bağladığı
sazişlə də müəyyən oluna bilər. Hüquq məsləhətçisinin də fikirlərindən görünür ki, valideyni saxlamaq övladın birbaşa vəzifəsi və borcudur.
Hüquqşünas Aysel Kəlbalıyevanın sözlərinə
görə, qanunda ata-anaya, valideynə uşaqlarının məcburi
qayğı göstərməsi
məqamı təqdirəlayiqdir:
"Azərbaycan qanunları
insanların xeyrinə
yazılan, xeyrinə olan qanunlardır. Konstitusiyamızın müvafiq bəndində
göstərilir ki, valideynlərə hörmət
etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur.
Bilirsiz ki, qanunvericilikdə olan bu maddə
çox müsbət
bir göstəricidir və gənclərin mənəvi tərbiyəsində
böyük rol oynayır. Gənclər bilir ki, valideynlərə ehtiram onların yalnız mənəvi borcu deyil, bu həm
də onların borclu olduğu bir vəzifədir. Azərbaycan ailəsində hər
zaman valideynə hörmət edilib. Bu da özünün
müsbət bəhrəsini
verib. Ancaq bu işin məcburi bir borc kimi qarşıya
qoyulması yaxşı
haldır. Həyat qəribədir.
Bu gün övladlıq
borcunu anlamayan, valideynə borcunu ödəməkdən imtina
edən gənclər,
nankor insanlar var. O insanlar öz valideynlərini saxlamaqdan, onlara qayğı göstərməkdən boyun
qaçıraraq, onları
əsasən qocalar, ahıllar evlərinə göndərirlər. Təəssüflər
olsun ki, belə uşaqlar, övladlar az
deyil və onlar birmənalı olaraq qınanmalıdır. Qanunvericiliyin müvafiq bəndi
valideynlərin haqqını
tanıyır və onlar övladın çiyninə əbədi
bir borc qoyur. Hesab edirəm ki,
hər bir övlad Konstitusiyanın
34-cü maddəsinin 5-ci bəndinə
hörmətlə yanaşmalı
və öz valideynlərinə qanun çərçivəsində ehtiram bəsləməlidir.
Qanunvericilik ona əsas verir ki, yaşlı,
əlsiz-ayaqsız valideyninə
baxmayan övlad qanunun məlum bəndinin tələbini pozduğuna görə məsuliyyətə cəlb
edilsin. Yəni valideyn övladından
şikayət edib, onu məcburi qaydada öz vəzifəsini yerinə yetirməyə məcbur etmək səlahiyyətindədir.
Valideynlərini qocalar evinə
atan övladlar qanunu pozur və
onlar qanun qarşısında təqsirkardır.
Valideyn haqqının tanınması
qanunla həyata keçirilirsə, gənc
nəslin də ona ehtiram bəsləməsi
vacibdir.
Deyim ki, qanunla övladın valideynə qayğı göstərməsi
məsələsinin olması
gəncləri mənəvi
cəhətdən çox
yüksəklərə qaldırır.
Bu günün gəncləri sabahın ahıl, yaşlı insanlarıdır, qanunun maddəsi onların da gələcəyini təmin edir. Dövlətin, aidiyyəti qurumların
belə həssas məsələyə önəm
verməsi müsbət
haldır. Bu, insanların dövlət tərəfindən qanun əsasında müdafiəsi
deməkdir. Ümumiyyətlə,
belə nəcib məsələlər gənclərin
düşüncəsində, onların dəyərlərə,
Vətənə bağlanmasında,
vətənpərvər olmasında
az rol
oynamır. Gənclik öz ailəsinə,
yaxınlarına, yaşlı
nənə-babasına dəyər
verməyi bacarırsa,
bu onun yüksək
tərbiyəyə malik
olmasından xəbər
verir".
Gənc hüquqşünas
dedi ki, qanunvericilik aktında övladların valideynlərə qayğı
göstərməyə borclu
olması məsələsi
geniş təbliğ
olunmalıdır. Onun sözlərinə
görə, hüquq məsləhətçiləri aidiyyəti mövzu ətrafında danışarkən
bu kimi məqamı
da gündəmə gətirməlidir. O qeyd
etdi ki, cəmiyyətimizdə istər
gənc nəslin, istərsə də orta nəslin böyük hissəsinin Konstitusiyanın aidiyyəti
bəndindən xəbəri
yoxdur, onlar valideynlərə baxmalı
olduqlarının qanunda
əks olunduğunu bilmirlər: "Yerli televiziyalarda ailə-məişət
məsələləri, qocalar
evinə atılan yaşlı insanlar haqqında çox danışılır, proqramlar
hazırlanır. Nədənsə burada çox vaxt Konstitusiyanın tələbindən danışılmır.
Elə hamı deyir ki, övladın
yaşlı valideynə
baxması onun mənəvi
borcudur, demirlər ki, qanuna görə
mənəvi yox, məcburi borcudur. Bu sahədə maarifçilik
işi yarıtmazdır.
Bu kimi məsələ
geniş təbliğ
olunmalıdır ki, yaşlı insanlar öz hüquqlarını,
övladlar da vəzifələrini bilsin.
Şou yaratmaq lazım deyil, problemin mahiyyətindən danışmaq
lazımdır. Belə söhbətlər
gənc nəslin mənəvi tərbiyəsinə
təsirsiz ötüşmür".
Sosioloq Təranə Musalının dediyinə görə də, ailədə valideynlərə ehtiramın Konstitusiya əsasları və bunun gənclərin mənəvi inkişafında rolu böyükdür. Qanunun uyğun bəndində əks olunan məsələnin həm mənəviyyatımıza, həm də xalqımızın ənənələrinə bağlı olduğunu deyən sosioloq hesab edir ki, qanunun maddəsi də göstərir ki, ailədə həm də vətəndaşlıq tərbiyəsi yalnız özbaşına axınla, kor-koranə deyil, planlı, sistemli, məqsədli şəkildə təşkil olunmalıdır: "Qanunda valideynə hörmət təsbit olunub. Bu çox yaxşı bir haldır. Çoxumuz valideynik, görəndə ki, bizim valideynlik haqqımız qanunla tanınır, bundan ürəyimiz rahatlıq tapır. Uşaqların yetişməsində, gənclərin formalaşmasında Konstitusiyanın 34 maddəsinin 5-ci bəndinin əhəmiyyəti az deyil. Bilirsiz ki, uşaqların vətəndaşlıq tərbiyəsi dedikdə, yüksək əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə yiyələnmə və şəxsiyyət kimi yetişmə nəzərdə tutulur. Onlar davranış qaydalarına, nizam-intizama riayət etməli, savadlı olmalı, Vətəninin tarixini, coğrafiyasını, mədəniyyətini, milli adət-ənənələrini bilməli, Vətəni sevməlidirlər. Uşaqlar ideyaca savadlı olmalı, işə uğurlu yanaşmalı, məsuliyyətli, vicdanlı, mübariz olmalı, pis niyyətlə, əliəyriliklərlə barışmamalıdır. Mənəviyyat tərbiyəsini qiymətləndirmək üçün uşaqlarda yaxşını pisdən ayırmaq, həqiqətə, ədalətə, insanlara-böyüklərə, ailə üzvlərinə hörmət etmək kimi insani keyfiyyətlər aşılanmalıdır. Onların davranış xüsusiyyətlərini uyğun qiymətləndirməli, yaxşı davranış və qarşılıqlı əlaqə təmin olunmalıdır. Azərbaycan Respublikasında hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu inkişaf etdikcə, vətənpərvərlik tərbiyəsinə, o cümlədən böyüməkdə olan nəslin hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bütün bu amillər valideynə hörmətdən qaynaqlanan məsələdir".
Ekspert dedi ki, insanın ən ali və əzəli hisslərindən olan vətənpərvərlik hər kəsin dorulub boya-başa çatan elə, obaya, torpağa, vətəndaşı olduğu ölkəyə məhəbbətindən qaynaqlanır. Onun dediyinə görə, hər beyin başda valideynə ehtiram və hörmət dayanır: "Ailəsinə, böyüyünə, dövlətinə, torpağına sayğılı olmayan gəncdə vətənpərvərlik, mənəvi tərbiyə, inkişaf ola bilməz. Qanuna hörmət etməyən insan heç vaxt mənəvi cəhətdən yüksəliş əldə edə bilməz. Hər zaman qanunun müsbət tərəfləri insanları yaxşı amal üzərində kökləyir. Biz mənəvi inkişafdan, vətənpərvərlikdən danışarkən onların gənclərə təsirini də qeyd etməliyik. Vətənpərvərlik həm də Vətən naminə savaşmaq, Vətəni qorumağa hər an hazır olmaq, onun yolunda qəhrəmanlıqlar, fədakarlıqlar göstərmək, Vətənin, xalqın hər bir uğuruna sevinməkdir.
Bu hiss insanda anadangəlmə olsa da, bütün digər hisslər kimi tərbiyəyə möhtacdır və tərbiyə yolu ilə daha da möhkəmlənir, artır. Vətənpərvərlik insanı səciyyələndirən ən mühüm keyfiyyətlərdən olduğundan, onun böyüməkdə olan nəslə aşılanması, uşaq, yeniyetmə və gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi həmişə təlim-tərbiyə işinin ən mühüm istiqamətlərindən, məktəbin ən vacib vəzifələrindən olub. Gənclərin mənəvi inkişafı hər kəsi düşündürməlidir. Mənəvi inkişafı olmayan gəncdən müsbət heç nə gözləmək olmaz. Amma bir sıra ali məsələlərin təbliği, o cümlədən də ailədə valideynlərə ehtiramin Konstitusiya əsasları gənclərin mənəvi inkişafında önəmli rol oynayır".
İradə SARIYEVA
Bakı xəbər.-2014.-18
mart.-S.10.