Qlobal siyasət
güzgüsündə Heydər Əliyev şəxsiyyəti
Heydər Əliyevin anadan
olmasından 91 il ötür. Hər ötən
il Heydər Əliyev dühasının
böyüklüyünü, möhtəşəmliyini bir
daha üzə çıxarır. Zaman Heydər
Əliyevin siyasi baxışlarına daha dərin məna
qazandırır, onun Vətənimizin indisinə və gələcəyinə
çox möhkəm tellərlə bağlı olduğunu
daha aydın göstərir.
Dövrümüzün
ictimai-siyasi reallıqları, geopolitik məkanda baş verən
gözlənilməz dəyişikliklər və bütün
bu təlatümlərin fövqündə dayanan müasir
milli dövlətçiliyimiz Heydər Əliyev tərəfindən
əsası qoyulmuş siyasi kursun rasional əsaslar üzərində,
mükəmməl bir məntiqdən - Heydər Əliyev zəkasından
yoğrulduğunu bir daha sübut edir. Böyük siyasi
mütəfəkkir kimi, Heydər Əliyevin keçdiyi həyat
yolu və bütöv bir xalqın gələcəyini müəyyən
edən uğurlu siyasi kursunun kökündə dayanan səbəblər
haqqında çoxsaylı dəyərli əsərlər
yazılmışdır. Bu
araşdırmalarda Heydər Əliyev yeni tarixdə
xalqımızın yetişdirdiyi ən böyük düha
sahibi kimi xarakterizə olunur və bu şəksizdir. Lakin Heydər Əliyev şəxsiyyətinə təkcə
Azərbaycan kontekstində deyil, daha geniş miqyasda - XX əsrin
qlobal siyasi aynasında baxmaq, dünya siyasətinin
formalaşmasında mühüm rol oynamış siyasi xadimlərlə,
dövlət rəhbərləri ilə bir sırada nəzər
salmaq onun siyasi portretini daha önəmli cizgilərlə zənginləşdirmiş
olar. Məhz bu rakursda biz Heydər
Əliyevi bütün ömrü boyu müasir dünya siyasətinin
qaynar məkanında, onun yaradıcıları və yönləndiricilərinin
ön sıralarında görürük. Xüsusən
sovet dövrünün son illərində, kommunist
ideologiyasının aqoniyası fonunda yürüdülən
Qorbaçov siyasətinə qarşı çıxması və
heç kim tərəfindən
anlaşılmayan qeyri-müəyyən bir siyasəti dəstəkləməkdən
imtina etməsi onu dövrün pozitiv siyasi perspektivlərini
düzgün müəyyən edə bilən yeganə sovet
siyasətçisi kimi tanıdır. Hadisələrin
sonrakı inkişafı da göstərdi ki, Sovet liderləri
arasında postsovet məkanında müstəqilləşmə
epoxasının zərurətlərini duyan və siyasətdə
yeni yolun traektoriyasını dəqiqliklə cıza bilən,
yeni dövrün qüsursuz siyasi-ideoloyi kursunu ərsəyə
gətirən yeganə siyasətçi məhz Heydər
Əliyev oldu. . Məhz bu baxımdan,
öz dövrünün ən xarizmatik dövlət xadimi və
ən praqmatik siyasətçisi kimi tanınan Heydər
Əliyev ümumbəşəri dəyərlərin
daşıyıcısı missiyasına yüksələn
universal şəxsiyyət kimi regionun coğrafi sərhədlərinə
sığmayaraq ümumdünya kontekstinə
çıxır.
Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyəti,
əsasən, XX əsrin ikinci yarısı ilə
bağlıdır. Bütövlükdə XX əsr bəşər
tarixində bir çox təlatümlü hadisələrin
baş verdiyi, iki dünya müharibəsinin od ələdiyi,
çoxsaylı milli dövlətlərin meydana gəldiyi,
siyasi və iqtisadi böhranların qaçılmaz olduğu
və eyni zamanda, dünya inkişafına təkan verən
proseslərin yaşandığı qlobal ziddiyyətlərlə
dolu dramatik yüzillik kimi səciyyələndirilir. Baş verən bütün bu proseslər
dünyanın bugünkü mənzərəsini ərsəyə
gətirməklə yanaşı, həm də siyasətdə
aparıcı şəxsiyyətlərin dövlətlərin
və bütövlükdə bəşəriyyətin
taleyində nə qədər önəmli rol
oynadığını göstərdi. Bəşəriyyət
məhz tarixi şəxsiyyətlərin sayəsində ziddiyyətli,
odlu-alovlu dünyadan sabit və dayanıqlı dünyaya
keçid aldı. XX əsrin tarixi məhz
şəxsiyyətlərin tarixdəki rolu baxımından ibrətamiz
bir dövr oldu. Bu tarixi
Çörçilsiz, De Qollsuz, Kennedisiz, Mandelasız və
eləcə də Heydər Əliyevsiz təsəvvür etmək
mümkün deyil. Tarixi sınaqlar
qarşısında öz xalqlarını məhv olmaq təhlükəsindən
böyük siyasi məharət hesabına
çıxarmağa nail olmuş bu tarixi şəxsiyyətlər
XX əsrin müxtəlif dövrlərində təkcə
öz ölkələrinin deyil, həm də regionun və bu
regionda yaşayan xalqların tarixində dönüş
yaratmağa nail olmuşlar. XX əsrin
böyük siyasi xadimlərindən biri kimi tanınan Uinston
Çörçil siyasi karyerasının ən yüksək
pilləsində bütün bəşəriyyəti təhdid
edən şər qüvvə ilə - imperialist
işğalçılığının ən qəddar
forması olan faşizmlə üz-üzə
qalmışdı. Faşist Almaniyası
artıq Britaniya şəhərlərini, paytaxt Londonu
bombalayırdı. Belə bir çətin
məqamda düşmənin amansız həmlələrinin
qarşısını almaq, təcavüzə məruz
qalmış xalqı ruh düşkünlüyündən
çıxarmaq, ümummilli müqavimət hərəkatını
formalaşdırmaq Britaniya hökumətinin
qarşısında duran ən başlıca vəzifə idi.
Məhz Çörçilin uzaqgörən
siyasi gedişləri və qətiyyətli siyasi duruşu nəticəsində
faşist Almaniyasına qarşı çox güclü
ingilis cəbhəsini formalaşdırmaq mümkün oldu.
Zaman və geosiyasi faktorlar baxımından fərqli
olsa da, hadisələrin kökündə dayanan səbəblər
və təhlükənin miqyası baxımından müstəqilliyimizin
ilk illərində qarşılaşdığımız təhdid
və təhlükə ötən əsrin 40-cı illərində
Britaniyanın üzləşdiyi təhlükədən
çox da fərqlənmir. Öz
şovinist ideoloji baxışlarına görə mənfur
erməni millətçiliyi faşist düşüncəsindən
heç də geri qalmır. Ermənistan rəhbərliyinin
Avropa Şurasının tribunasından azərbaycanlılarla
ermənilər arasında etnik uyuşmazlığın
mövcudluğunu iddia etməsi elə nasistlərin arilərlə
başqa millətlərin uyuşmazlıq düşüncəsinin
eynidir. Məhz buna görə Azərbaycanın
üzləşdiyi təcavüz və ermənilər tərəfindən
milli ayrıseçkilik zəminində etnik təmizləmə
siyasəti artıq sadəcə milli təhlükəsizliyimizi
deyil, eyni zamanda bəşəri dəyərləri təhdid
edən, beynəlxalq hüquqa zidd olan təhlükəli
tendensiya xarakteri almışdı. Belə
bir məqamda erməni faşizminə qarşı ümummilli
cəbhəni formalaşdıra bilməsi məhz Heydər
Əliyev şəxsiyyətinin qüdrəti idi. Xüsusilə ümummilli liderimizin 1994-cu ilin aprelində
düşmən hücumlarının kəskinləşdiyi
məqamda xalqa müraciətini xatırlamaq yerinə
düşər. Ağdam, Tərtər, Füzuli
rayonları istiqamətində erməni qoşun birləşmələrinin
aramsız hücumlarını dəf etmək ümummilli səfərbərliyin
ən yüksək şəkildə təşkili zərurətini
yaratmışdı. Belə bir anda Heydər
Əliyevin soyuqqanlı və bir o qədər qətiyyətli,
xalqın vətənpərvərlik hisslərini
qığılcımlandıran müraciətindən sonra
qısa zaman ərzində cəbhədə əhəmiyyətli
dönüş yarandı, düşmən tapdağında
olan bir neçə qəsəbə və kəndimiz
işğaldan azad olundu. Cəbhədə
yaranan dönüş tez bir zamanda düşməni atəşkəs
sazişi imzalamağa məcbur etdi. Məhz
bu tarixdən başlayaraq, Azərbaycanda daha sistemli və vahid
mərkəzdən idarə olunan ordu quruculuğuna start
verildi.
Bu epizodlarda iki fərqli
zamanda, dövlətçiliyin məhvolma təhlükəsi
ilə üzləşdiyi ən çətin məqamlarda
tarixi şəxsiyyətlərin üzərinə
götürdükləri missiyanın xalqların taleyində
nə qədər mühüm əhəmiyyət kəsb
etdiyini görürük. Öz
xalqlarının taleyüklü məqamlarında göstərdikləri
cəsarət, siyasi qətiyyət və əzmkarlıq
keyfiyyətləri hər iki siyasət adamını bəşər
tarixində öz dəst-xətti olan görkəmli siyasi
xadimlər kimi tanıdır.
XX əsrin aparıcı
şəxsiyyətlərindən sayılan Şarl De Qoll
"militarist" Avropanın demokratikləşən Avropaya
transformasiyasında həlledici rol oynamış siyasi xadimlərdən
biridir. Bəzi hallarda aşırı millətçiliyə
əsaslanan siyasət yürütdüyü iddia olunsa da, De
Qollun XX əsrin ən görkəmli siyasət adamlarından
biri olduğunu inkar etmək mümkün deyil. İkinci Dünya müharibəsi zamanında,
Fransanın ağır məğlubiyyətlərə
düçar olduğu bir vaxtda onun rəhbərliyi ilə
yaradılan Azad Fransız Qüvvələri Fransanın nasist
Almaniyasına qarşı mübarizəsində
başlıca hərəkətverici qüvvə oldu. Xüsusilə De Qollun müharibənin
başlanğıc illərində Fransa xalqına davamlı
radio müraciətlərinin düşmənə
qarşı müqavimət hərəkatının
formalaşmasına təkan verən əsas səbəb
olduğunu bu günün tarixçiləri və siyasət
adamları qələbənin əsas amili kimi dəyərləndirir.
Zaman-zaman Azərbaycan dövlətçiliyinə
qarşı qəsdlərin, dövlət çevrilişi cəhdlərinin
müstəqilliyimizin və gənc dövlətimizin məhv
olması təhlükəsini ortaya
çıxardığı anlarda Heydər Əliyevin
fövqəladə çevikliklə öz qətiyyətli
mövqeyini birbaşa xalqa ünvanlaması və bir anda
bütün xalqı təhlükəyə qarşı birləşdirməyə
nail ola bilməsi də onun siyasi cəsarətinin və xalqla
rəhbər arasında qarşılıqlı inamın nadir
nümunəsidir. 1994-cü ilin oktyabrında
Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin xarici dövlətlərin
kəşfiyyat idarələri ilə birgə ölkəmizdə
dövlət çevrilişi cəhdinə qarşı Heydər
Əliyevin inamlı duruşu yaxın tariximizdə siyasi qətiyyət
nümunələrindən biridir. Oktyabrın
4-də axşam radələrində televiziya və radio ilə
xalqa müraciət edən Heydər Əliyev böyük
natiqlik nümunəsi göstərməklə dövlətçiliyimizin
təhlükə altında olduğunu açıq şəkildə
ifadə edərək milli maraqlarımızın müdafiəsi
naminə insanları Prezident Administrasiyasının
qarşısına səslədi. Qısa
zaman ərzində bu çağırışa səs verən
on minlərlə Azərbaycan vətəndaşı Prezident
Administrasiyasının qarşısına toplaşaraq
dövlətimizin müdafiəsi yolunda Heydər Əliyevlə
eyni mövqedə dayandığını ifadə etdi. Məhz belə bir fövqəladə həmrəyliyin
yaradılmasını təmin edən xalq-rəhbər birliyi
dövlət çevrilişinin qarşısını
aldı. Örnək gətirdiyimiz tarixi
faktlar yenə də xalqların taleyinin müəyyənləşdiyi
həlledici məqamlarda tarixi şəxsiyyət amilinin nə
qədər önəmli rol oynadığını göstərir.
Bu kontekstdə Heydər
Əliyev və Şarl De Qoll kimi iki tarixi şəxsiyyəti
birləşdirən mühüm bir keyfiyyət -
xalqlarının ən çətin anlarında onları
toplum olaraq səfərbərliyə ruhlandıran müstəsna
natiqlik qabiliyyətlərinin və xalqın onlara sonsuz
inamının olmasıdır. Məhz bu keyfiyyət
həmin tarixi şəxsiyyətlərin uzaqgörən siyasi
gedişlərinə uğur gətirərərək toplumun
bir ideya ətrafında sıx birləşməsinə rəvac
vermişdir. Eyni zamanda, Şarl De Qoll və
Heydər Əliyev bir-birindən fərqli situasiyalarda, lakin
eyni müdrikliklə totalitar rejimlərdən demokratik təsisatlara
keçməyin tarixi labüdlüyünü vaxtında dərk
etmiş və bu mütərəqqi prosesin təşkilatçıları
olmuşlar.
Məşhur çex
dissidenti və siyasətçisi Vatslav Havel Heydər
Əliyevlə eyni siyasi dövrün hadisələrinə
şahidlik etmiş görkəmli şəxsiyyətlərdəndir. Sovet
imperiyasının Şərqi Avropada mövqelərini
möhkəmləndirməsindən sonra aktiv siyasi mübarizə
meydanına atılan Havel uzun illər regionun kommunist
totalitarizmindən qurtulmasında, Şərqli Avropa dövlətlərinin
bu imperiyadan asılılığına son qoyulmasında
müstəsna rol oynamışdır. Xüsusilə
Sovet İttifaqının çökməsi ərəfəsində
Şərqi Avropada baş qaldıra biləcək etnik
münaqişələrin qarşısını almaq,
Çexiya və Slovakiyanın sülh şəraitində
müstəqil dövlətlər kimi dünya birliyinə
inteqrasiyasına zəmin formalaşdırmaq Vatslav Havelin
sülhpərvər siyasətinin prioritet istiqamətləri
idi. Vatslav Havellə Heydər Əliyevi birləşdirən
ortaq məziyyət isə bu tarixi şəxsiyyətlərin
uzun müddət ərzində kommunist ideologiyası
sırınan cəmiyyətlərinə demokratik prinsipləri
və Avropa dəyərlərini aşılaya bilmək
qabiliyyətləridir. Azərbaycan hələ
müstəqilliyini bərpa etməzdən əvvəl Sovet
ideologiyasının artıq yeni zamanın reallıqları ilə
ayaqlaşmadığını və məhvə məhkum
olduğunu dəfələrlə bildirən Heydər
Əliyev hakimiyyətə dönüşündən sonra
demokratik dəyərləri, hüququn aliliyi prinsipini dövlət
siyasətinin aparıcı xəttinə çevirdi. Ölkədə hakimiyyətin üç əsas
qolunun - qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinin
demokratik prinsiplər əsasında təşkilini təmin
etdi, siyasi partiyaların fəaliyyətinə geniş zəmin
yaradaraq, hakimiyyətin sağlam siyasi mübarizə yolu ilə
formalaşdırılmasının əsasını qoydu.
Həyat və mübarizə
yollarına nəzər saldığımız liderlər fəaliyyət
göstərdikləri məkanın coğrafi sərhədlərini
aşaraq universal düşüncə sahibləri,
dünyanın yeni sosial yaşam, yeni siyasət
reallıqlarını ərsəyə gətirən
yaradıcı insanlar kimi tanınmışlar. Onlar üçün
məkan və zaman fərqi yoxdur. Bu baxımdan,
Heydər Əliyevin malik olduğu ali insani keyfiyyətlər və
siyasi qabiliyyətlər ona istənilən siyasi mühitdə
və istənilən coğrafi məkanda siyasi elitanın ən
yüksək pilləsində qərarlaşmağı təmin
edə bilərdi. Belə bir dühanın
məhz Azərbaycan xalqına mənsub olması və
özündən sonra bu xalqın tarixində yaradıcı
iz və daha uzaq gələcəyə hesablanmış siyasi
irs qoyması bütövlükdə xalqımızın milli
uğuru və iftixar mənbəyidir. Müasir
dünya tarixində yaradıcı iz qoymuş digər tarixi
şəxsiyyətlərlə ortaq məziyyətlər
daşıdığı, bəzi hallarda isə həmin
siyasi xadimləri belə üstələyən keyfiyyətlərə
malik olduğu üçün Heydər Əliyev dünya
miqyaslı fenomenal şəxsiyyətdir, Azərbaycan
xalqının hər zaman fəxr edəcəyi və həyat
yolundan ibrət götürəcəyi böyük bir mütəfəkkirdir.
Bütün oxşarlıqlarla yanaşı, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin özünəməxsusluğu da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. O, bir çox siyasətçi müasirlərindən fərqli olaraq, təkcə öz dövrünün deyil, daha geniş zaman çərçivəsində baş verən ictimai-siyasi proseslərin axarını müəyyən edə bilən güclü siyasi iradə sahibi, yeni dünya tarixinin rasional siyasətçisi, uzaqgörən bir dövlət xadimidir.
Heydər Əliyev təkcə Gələcəyi görmür, həm də o Gələcəyi yaradır: Sabaha gedən yolu açır və insanları o yolla getməyə səfərbər edir.
Heydər Əliyevlə müqayisədə onunla eyni zamanda SSRİ-nin siyasi elitasının ən yüksək pilləsində qərarlaşmış siyasətçilər - Leonid Brejnev və Mixail Qorbaçov bu gün siyasət tarixində ən miskin fiqurlar kimi görünür. 18 il ərzində Sovet İttifaqına rəhbərlik etmiş Leonid Brejnevi retrospektiv baxımdan dəyərləndirməli olsaq, onu əslində Sovet İttifaqının durğunluq dövrünə qədəm qoymasına zəmin hazırlayan siyasətçi kimi xarakterizə etmək mümkündür. Leonid Brejnev başında dayandığı siyasi rejimi yalnız mühafizəkar qaydalarla idarə etməyi bacaran, dövlətin təkamül və tərəqqi qanunlarını bilməyən, istənilən yeniliyi yaxına buraxmayan tipik bir "homo-sovietikus" idi. Onun şəxsində bir siyasət adamı üçün həyati vacib olan siyasi qətiyyət, xarizma, zamanın reallıqlarını düzgün qiymətləndirmək, ictimai-siyasi çağırışlara adekvat reaksiya vermək qabiliyyətini görmək olduqca çətindir.
Lakin az sonra eyni siyasi piramidanın kifayət qədər nüfuzlu və məsuliyyətli pilləsində dayanmış Heydər Əliyevin o zamankı və sonrakı həyat yoluna nəzər saldıqda tamamilə fərqli bir mənzərənin şahidi oluruq. Heydər Əliyevin istər Azərbaycan SSR-ə rəhbərlik etdiyi, istərsə də Sovet İttifaqının rəhbərliyində təmsil olunduğu zaman göstərdiyi siyasi əzmkarlıq və yorulmaz siyasi fəaliyyəti ona həmkarlarından tamamilə fərqlənən nadir şəxsiyyət imici qazandırmışdı.
Bütün siyasi karyerası boyunca Heydər Əliyevə qarşı qısqanc münasibətin, zaman-zaman edilən xəyanətlərin kökündə də məhz onun öz zəhməti ilə qazandığı böyük nüfuzun "təhlükəsi" dayanırdı. SSRİ-nin sonuncu rəhbəri olmuş Mixail Qorbaçovun Heydər Əliyevə qarşı qərəzli münasibəti bunun bariz nümunəsidir. Malik olduğu keyfiyyətlərlə tutduğu siyasi vəzifənin məsuliyyəti arasında dərin uçurum olan bu şəxsin parlaq zəkaya malik bir şəxsiyyətə - Heydər Əliyevə qarşı qərəzli münasibəti də məhz o "təhlükə" duyğusundan qaynaqlanırdı. Nahaq yerə deyilmir ki, zaman tarix boyunca əsl həqiqətləri üzə çıxaran, kimin kim olduğunu tam çılpaqlığı ilə göstərən ən dürüst mizan-tərəzidir. Tarixin üzə çıxardığı ədalət və reallıq isə bundan ibarətdir: Qorbaçov öz adını tarixə böyük bir dövləti dağıdan, əli qana bulaşmış cinayətkar bir şəxs kimi, Heydər Əliyev isə Azərbaycan adlı məmləkəti yenidən quran, onun müstəqilliyini əbədi və sarsılmaz edən şəxsiyyət kimi yazdırdı. Bu da tarixin mizan-tərəzisi!
Sovet İttifaqının süqutundan sonra müstəqilliyini bərpa edən dövlətlərin bugünkü siyasi-iqtisadi durumu, regional və qlobal miqyasda tutduqları yer həmin dövlətlərə başçılıq etmiş şəxslərin seçdikləri siyasi xətlə birbaşa bağlıdır. Bunu postsovet ölkələrinin keçmiş rəhbərlərinin fəaliyyəti və həmin ölkələrin bugünkü siyasi-iqtisadi durumuna nəzər saldıqda daha aydın görmək mümkündür. Belə bir müqayisədə də Heydər Əliyev siyasəti öz möhtəşəmliyi ilə üzə çıxır. Həm də bir faktı nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, Azərbaycanın yerləşdiyi geopolitik məkan digər postsovet ölkələrindən mürəkkəbliyi və həssaslığı ilə fərqlənir. Bu gün Gürcüstanın düşdüyü geopolitik çıxılmazlıq sindromu, aqressiv şəkildə şimal qonşusunun təcavüzünə uğraması və demək olar ki, müdafiəsiz qalması bu ölkənin sabit və tarazlı siyasətə nə qədər ehtiyacı olduğunu bir daha göstərir. Yəqin ki, zamanında ölkədə milli müstəqillik siyasətinin əsası düzgün qoyulsaydı, orada da dövlətin sabit və dayanıqlı inkişafı təmin edilmiş olardı. Ermənistana gəldikdə isə, regionda Rusiyanın forpostu funksiyasını kölə sadiqliyi ilə yerinə yetirən, ümumiyyətlə, heç zaman öz mükəmməl dövlətçiliyini qurmamış və yəqin ki, heç zaman da buna nail olmayacaq bu ölkədə heç bir müstəqil siyasətdən, "parlaq gələcək" vəd edən siyasi düşüncədən, ənənədən və liderlik institutundan danışmaq mümkün deyil. Görünür, bu çürük siyasətin, daha doğrusu, siyasətsizliyin öz ölkəsini böyük fəlakətlərə sürüklədiyini nə Ermənistan hakimiyyəti, nə də erməni xalqı əməlli-başlı dərk edir. Lap yaxın dövrdə Qərblə Şərq arasında geopolitik çəkişmələrin qurbanına çevrilmiş Ukraynanın da durumu ürəkaçan deyil. Bu dövləti 20 ildən çox müstəqillik dövrü ərzində idarə etmiş siyasətçilər tərəfindən yürüdülən siyasi kursun dəyəri, daha doğrusu, dəyərsizliyi bu gün göz qabağındadır. Bütün bu illər ərzində formalaşan kövrək siyasi vəziyyət, xaotik siyasi gedişlər fonunda daim tənəzzülə gedən iqtisadi durum və davamlı hakimiyyət dəyişmələri bu gün Ukrayna dövlətçiliyinin mövcudluğunu belə təhlükə altına almışdır. Bir çox cəhətlərinə görə hadisələr Azərbaycan- Ermənistan münaqişəsini də xatırladır.Lakin ən böyük fərq ondan ibarətdir ki, cərəyan edən dramatik hadisələrin səhnəsində bu hadisələri cilovlayıb dayandırmağa və bütün vətəndaşları Ukrayna xalqının milli maraqları ətrafında birləşdirməyə qadir olan siyasi lider yoxdur. Ukrayna xalqının avtoritarizmdən qurtulduğu bu həssas məqamda Ukraynaya məhz onların "Heydər Əliyevi" hava və su kimi lazım idi.
Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Rusiya da yenidən özünü tapmaq, etimadlı tərəfdaş qismində sivil və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanan yeni siyasi xətt seçmək şansı qazanmışdı. Lakin Boris Yeltsinin gələcək prosesləri düzgün qiymətləndirməyə yetməyən siyasi savadsızlığı və sonrakı dövrlərdə də bu dövlətin gələcək inkişafının kökündə dayanmalı olan milli ideyanın hələ də tapılmaması bu gün Rusiyanı irəli getdiyində də, geriyə döndüyündə də məğlubiyyətə aparıb çıxaracaq bir duruma salmışdır. Bu gün neo-avrasiyaçılığı yeni imperialist siyasətin mərkəzi xəttinə çevirən və bu ideyanın reallaşmasına uğursuz cəhdlər edən Rusiya beynəlxalq sistemi kifayət qədər dərindən çalxalamaqla özünə və bütün beynəlxalq birliyə ciddi ziyan gətirməkdə və öz xalqını daha böyük fəlakətlərə sürükləməkdədir.
Beləliklə, Heydər Əliyevdən başqa, vaxtilə Sovet Politbürosunun tərkibində olmuş bütün siyasətçilərin adlarını Əlahəzrət Tarix qısa müddət ərzində yaddaşlardan sildi. Onlardan heç birinin siyasi irsi və siyasi kursu yeni, müstəqil bir dövlətin həyat yoluna çevrilmədi. Dünya inkişafının perspektivini aydın görən, ona doğru addımlayan və ölkəsini, xalqını ona doğru istiqamətləndirən Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti isə müasir Azərbaycanın dünya birliyinə təbii inteqrasiyasıını təmin edərək onun müstəqilliyini əbədi və dönməz etdi. Bu siyasət, hər şeydən əvvəl, uzunmüddətli sabitliyin bərqərar olunmasına yönəlmişdir; bu siyasət zaman çərçivəsi ilə məhdudlaşmır - gələcəyə hədəflənmişdir; bu siyasət geopolitik maraqları toqquşdurmur, əksinə, həmin maraqların Azərbaycanın milli mənafeləri ilə uzlaşan ideal harmoniyasını yaradır. Məhz bu siyasət hələ uzun illər Azərbaycanın daxili və xarici siyasət doktrinasının özəyini, milli inkişafımızın təməlini təşkil edəcəkdir. Məhz bu cəhətləri Heydər Əliyev siyasətini qlobal siyasət səviyyəsinə yüksəldir, onun özünü isə dünya miqyaslı şəxsiyyətə çevirir.
Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının rifahını, milli dövlətçiliyimizin daha da güclənməsini hər şeydən üstün tutan vətənpərvər lider idi. Xüsusilə ömrünün son on ilində Heydər Əliyevin fəaliyyəti hətta bir insan ömrünə sığmayacaq qədər zəngin oldu. Xarici ölkələrə etdiyi davamlı səfərlərlə, daxili və xarici siyasətimizin dayaqlarını yaratmaqla, ümumən, bütün ölkənin yenidən qurulmasına rəhbərlik etməklə Heydər Əliyev Yeni Azərbaycanın əsasını qoydu. İstənilən xarakterli böhrandan sabitliyə keçidin uzunmüddətli və ağrılı proses olduğu şübhəsizdir. Heydər Əliyevin siyasi dühasının böyüklüyü isə onda idi ki, uzaqgörən siyasi gedişləri ilə bugünkü sürətli inkişafımızın kökündə dayanan sabitliyi qısa zaman kəsiyində bərqərar etməyə nail oldu. Gərgin iş rejiminin səhhətində problemlər yaratmasına baxmayaraq, Azərbaycan uğrunda yorulmaz fəaliyyətini bir an belə dayandırmadı. Yalnız Heydər Əliyevin güclü qətiyyəti, ölkəmizin maraqlarına xələl gətirə biləcək məsələlərdə tutduğu prinsipial mövqeyi Azərbaycana beynəlxalq miqyasda yanaşmanı dəyişdi. ATƏT-in Lissabon sammitində ölkəmizin ərazi bütövlüyünün yekdil şəkildə dəstəklənməsi artıq Azərbaycanın dünya birliyi tərəfindən suveren dövlət kimi qəbul edilməsinin əyani nümayişi oldu. Məhz onun yorulmaz səyləri nəticəsində Azərbaycan konservativ, tipik postsovet ölkəsi kimi deyil, beynəlxalq və regional müstəvidə sabit və davamlı inkişaf vəd edən bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi tanınmağa başladı.
Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı qarşısında xidmətləri, regionda sabitliyin bərqərar olunmasında oynadığı rol bir çox tanınmış dövlət adamları tərəfindən də aydın şəkildə ifadə olunmuş və yüksək qiymətləndirilmişdir. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Corc Buş ümummilli liderimiz haqqında deyirdi: "Heydər Əliyev Cənubi Qafqazda uzun müddət ərzində ən əsas şəxsiyyət olmuşdur. Onun mövqeyi və göstərdiyi səylər Azərbaycanın iqtisadi inkişafını möhkəmləndirən böyük həcmli xarici sərmayələrin cəlb olunmasında əsas rol oynamışdır. Bu nailiyyətlər milyonlarla azərbaycanlının həyatını yaxşılaşdırmış və Azərbaycanın XXI əsrə müasir dövlət kimi daxil olmasına şərait yaratmışdır". Bu fikirlər Heydər Əliyev tərəfindən yürüdülən siyasətin ölkə daxilində sabitliyə və iqtisadi inkişafa təkan verdiyini ifadə etməklə yanaşı, ümummilli liderimizin bütövlükdə regional müstəvidə kəsb etdiyi sülhyaradıcı və qlobal inteqrasiyaya yol açan fəaliyyətinin əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyir.
Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri Toni Bleyer də Heydər Əliyev haqqında fikirlərini bölüşərkən sabitlik faktorunu xüsusilə vurğulayır: "Heydər Əliyev Azərbaycanın böyük lideri idi. O, böhranlar dövründə öz ölkəsinə sabitlik gətirdi. Azərbaycan xalqı onun qoyduğu irs ilə fəxr edə bilər".
Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Heydər Əliyev şəxsiyyətinə Azərbaycan, region və ümumdünya kontekstində yanaşaraq bildirir: "Heydər Əliyev Azərbaycanın xoşbəxtliyi və firavanlığı, bölgədə və dünyada sülh naminə göstərdiyi fövqəladə xidmətlərlə türk və dünya tarixində şərəfli yer tutmuşdur".
Doğrudan da, Heydər Əliyev öz xalqının tarixi köklərinə bağlı olan elə bir şəxsiyyətdir ki, bütün siyasi fəaliyyəti ərzində türk dünyasının birliyinə, bütövləşməsinə və vahid güc mərkəzinə çevrilməsinə böyük inam bəsləmiş və bu prosesin də davamlı inkişafına çalışmışdır. Yeni türk yüzilliyinin rəmzi başlanğıcı kimi, məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 2000-ci ildə Bakıda təşkil olunmuş Türk Dövlətləri Başçılarının Zirvə Toplantısı və bu Toplantının sonrakı illərdə artan ideya-praktik nəticələri onun türk dünyasının birliyi naminə göstərdiyi xidmətin parlaq nümunəsidir.
Heydər Əliyev şəxsiyyəti o qədər zəngindir ki, istənilən aspektdən yanaşdıqda onun intəhasız fəaliyyətinin geniş okeanına çıxa bilirsən. Öyrənildikcə öyrənilən, heç zaman tükənməyən Heydər Əliyev irsi, onu müasiri olduğu digər dünya siyasətçilərindən fərqləndirən siyasi dühası, onun yaradıcı zəkası hələ uzun illər çoxtərəfli araşdırmaların mövzusu olacaq. Və hər zaman bu şəxsiyyətin tarixdə oynadığı əhəmiyyətli rol daha dərin məzmunda, daha geniş panoramda və daha konseptual şəkildə açılacaq. Amma bir həqiqət heç zaman dəyişməyəcək: Heydər Əliyev müasir Azərbaycanımızın qurucusu olmaqla yanaşı, tərəqqi və ədalət, sülhpərvərlik və humanizm ideyalarına əsaslanan geniş spektrli fəaliyyəti ilə bəşər tarixinin yetişdirdiyi nadir şəxsiyyətlərdəndir!
Cavanşir Feyziyev
Bakı xəbər.-2014.-8
may.-S.6.