Gənclik mənəvi formalaşma prosesində sosial şəbəkə imkanlarından düzgün bəhrələnə bilirmi?

Bu gün Azərbaycan insanının böyük bir qismi internetdən, xüsusən də sosial şəbəkələrdən istifadə edir. Bu sırada gənclər üstünlük təşkil edir. Əvvəlcədən qeyd edək ki, sosial şəbəkələrdən hər kəs öz tərbiyəsinə görə istifadə edir. Nədir sosial şəbəkə və gəncləri, insanları bura nə cəlb edir? Əlbəttə, bu suala birmənalı cavab tapmaq çətindir. Burada hər kəsi bir məsələ cəlb edir, maraqlandırır.

Gənclər var ki, özünü sosial şəbəkələrdən ayrı hiss edə bilmir. Demək olar ki, həyatının hər saatında sosial şəbəkə var. Reallıq budur ki, dünyanın internet aləmində yüzlərlə adda sosial şəbəkə, forum, virtual görüş məkanı mövcuddur.

Ekspertlər həyatımıza müdaxilə edən sosial şəbəkələri xarakterizə edərək yazırlar ki, onların xeyirli tərəfləri ilə yanaşı, zərərli tərəfləri də az deyil. Onlar bildirir ki, "sosial şəbəkə" termini elmi leksikona 1954-cü ildə ingilis sosioloq Barns tərəfindən daxil edilib. Tərifə görə, sosial şəbəkə sosial obyektlərdən ibarət qovşaqları birləşdirən sosial strukturdur. İlk sosial şəbəkənin yaranması ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarına təsadüf edir. Hazırda çoxsaylı sosial şəbəkə içərisində ən populyarı 2004-cü ildə yaradılmış "Facebook" hesab edilir. Azərbaycanda da bir sıra sosial şəbəkələr fəaliyyət göstərir ki, bunlardan da ən aktivi "Facebook" sosial şəbəkəsidir. Yerli sosioloqların araşdırmalarına görə, təxminən ölkə əhalisinin 3,7%-i və ölkədə mövcud internet istifadəçilərinin 8,4%-i "Facebook"dan yararlanır. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının hər 30 nəfərindən biri "Facebook" istifadəçisidir. Azərbaycanda sözügedən şəbəkədən istifadə edənlərin 76%-i 18-34 yaş qrupunun nümayəndələridir. Bəs görəsən sosial şəbəkələrə daxil olan bütün istifadəçilər buradan müəyyən informasiya əldə etmək və ya lazımi məlumatları paylaşmaq məqsədi güdür?

Sosioloq Təranə Musalı hesab edir ki, sosial şəbəkə istifadəçilərinin böyük əksəriyyətini qeyri-ciddi məsələlər maraqlandırır və onlar daha çox bu mövzuları paylaşır: "Dünyada baş verən son hadisələr göstərdi ki, insanlar burada daha çox öz məqsədlərini ifadə edir. Çünki kifayət qədər faktlar var ki, istifadəçilər sosial şəbəkələrdən öz məqsədləri üçün istifadə edir. Mütəxəssislər isə hesab edir ki, sosial şəbəkələrin meydana gəlməsi XXI əsrin ən böyük inqilablarından biri olduğu kimi, elə ən böyük inqilabların baş verməsinə təkan verən amilə çevrildi. Elə bu səbəbdən də artıq bir sıra ölkələr sosial şəbəkələrdən istifadəni qadağan edib. Bu qadağa ilk olaraq Çində başlasa da, hələ ki, son olaraq İran bu prosesə qoşulub. Təbii ki, bunun da özəl səbəbləri var. Belə ki, İranda baş verən inqilaba çağırış "Facebook" və "Twitter" sosial şəbəkələrindən geniş vüsət almışdı. Bu zaman İran dövlət nəzarətində olan "İntranet" adlı şəbəkə yaradaraq, bütün internet resurslarına olan nəzarəti öz üzərinə götürdü. Beləcə, insanların informasiya mübadiləsini bir qədər məhdudlaşdırdı. Mütəxəssislər isə hesab edir ki, bir zamanlar pul qazanmaq məqsədi daşıyaraq bir qrup tələbə tərəfindən yaradılan sosial şəbəkələr hazırda öz profilini tamamilə dəyişib. Bu səbəbdən də bəzi dövlətlər öz ərazilərində internetin istifadəsinə qadağa qoyur. İnternet resurslarından istifadəyə qoyulan qadağalar indiki zamanda demokratiyanın, eləcə də insan haqlarının pozulması deməkdir".

Ekspertin sözlərinə görə, dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda məlum olur ki, internetə qoyulan qadağalar əsasən demokratiyanın zəif inkişaf etdiyi dövlətlərdə müşahidə edilir. Onun dediyinə görə, son zamanların müşahidələri göstərdi ki, sosial şəbəkələrdən istifadə inqilablarda, seçki proseslərində daha fəal adam toplamaq, dini cərayanları, zərərli sosial məsələləri yaymaq məqsədilə istifadə edilir":Sosial şəbəkələrdən istifadəyə psixoloji aspektdən də yanaşanlar az deyil. Psixoloqlar hesab edir ki, son illər sosial şəbəkələrin yüksək templə artması insanların psixoloji durumuna mənfi təsir edir. Əslində bir zamanlar insanlar sosial şəbəkələrə adi əyləncə vasitəsi kimi baxırdı və bir növ internet aludəçisinə çevrilmişdi. Lakin sonradan bu hüquqların əldən alınması insanların psixikasına olduqca mənfi təsir göstərir. Qeyd edim ki, hazırda Azərbaycan "Facebook" şəbəkəsi istifadəçilərinin sayına görə Latviya, Qazaxıstan, Belarus, Moldova, Ermənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan və Tacikistanı qabaqlayaraq 94-cü yeri tutur. Təkcə "Facebook" sosial şəbəkəsinin 500 milyondan artıq "sakin"i var. Elə bil yeni bir internet dünya, yeni bir internet ölkə yaranıb, insanlar da bu ölkənin vətəndaşına çevrilib. Bu "vətəndaş"lar bir-birinə istənilən münasibəti göstərə bilər. Amma bu, real münasibətlərdən fərqli olaraq, bir qədər hüquqdan kənar münasibətlərdir. Çünki hər bir ölkədə sosial münasibətlər qanun əsasında qurulur. Onlar bir-birinə qarşı hansısa təhqirə yol verirsə, qanun işə düşür, Konstitusiya öz sözünü deyir. Amma internet üzərində virtual sosial şəbəkələrin meydana gəlməsi artıq qanundan kənar mühit yaradır. Sosial şəbəkələrin bu gün yaratdığı ən böyük problem budur. Belə qanundan kənar mühit başqa dinləri, başqa mədəniyyətləri, başqa mental dəyərləri daşıyanları birdən-birə sosial mühitə gətirir. İkinci ən böyük problem ondan ibarətdir ki, sosial şəbəkələrin qanundan kənar mahiyyəti insanların içində olan ədəbsizlik, mədəniyyətsizlik və tərbiyəsizliyi üzə çıxarır. İnsanlar ata-anasının, müəlliminin, qonşusunun yanında demədiyini orda demək imkanı əldə edir. Və düşünür ki, bunu heç kim bilmir, burda özünü gizlədə, anonimliyini təmin edə bilər. Həmin insan abstrakt olan bir azadlıq mühitinə düşür. Amma o azadlıq təhlükəli azadlıqdır".

Mütəxəssisin qeyd etdiyi statistik məlumatlardan görünür ki, müasir sosial şəbəkələr çox geniş imkanlara malikdir. Şübhəsiz ki, bu imkanlar çərçivəsində geniş təbliğat aparmaq da mümkündür. Statistik rəqəmlərdən o da görünür ki, sosial şəbəkələrin istifadəçiləri arasında gənclər mühüm çəkiyə malikdir. Hazırda bizim ölkənin dünya miqyasında geniş təbliğ olunmasına böyük ehtiyac olduğunu nəzərə alsaq, gənclər bu istiqamətdə fəaliyyətini intensivləşdirməlidir.

Milli dövlətin qarşısında duran ən başlıca işlərdən biri əhaliyə düzgün, sağlam vətəndaşlıq və vətənpərvərlik hisslərini aşılamaqdır. Qloballaşan dünyada sağlam milli-mənəvi dəyərləri qorumaq çox çətindir. Hazırkı dövrün sürətli informasiya, yeni kommunikasiyalar əsri olduğunu nəzərə alsaq, onda gənclərin zərərli ideologiyalarla zəhərlənməsinin qarşısı da düşünülmüş metodlarla alınmalıdır. Sözsüz ki, hər bir ölkədə vətənpərvərlik əhval-ruhiyyəsinin səviyyəsi həmin dövlətdə aparılan təbliğatın miqyasından asılıdır. İnsanların mənəvi kamillik, özünüdərk dərəcəsinin yüksəldilməsi istiqamətində işlərin görülməsi milli ideologiyanın tərkib komponenti olmalıdır. Təbii ki, söhbət zorakı metodlardan getmir. Gənclərin maraq göstərdiyi texnologiyaların tərkibində dövlətin gənclərlə bağlı siyasətinə cavab verən alternativ təbliğat sistemi qurulmalı və bu təbliğatın aparılmasına dövlətin bütün mümkün resursları cəm olunmalıdır. Fikrimizcə, hər bir gənclər təşkilatı milli mənlik şüurunun inkişaf etdirilməsi və vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşması istiqamətində güclü təbliğat aparmalıdır.

Gənc nəsildə milli mənlik şüurunun və vətənpərvərlik hisslərinin inkişaf etdirilməsi bu gün ən aktual məsələlərdən biri hesab olunur. Bu faktor həqiqətən də mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biridir. Gənclərin buna sahib olmaları bütövlükdə dövlətin ümummilli ideologiyasının qorunması baxımından müstəsna rola və əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda, milli-mənəvi dəyərlərin deqradasiyaya məruz qalmasının qarşısını alır. Ümumilikdə sözügedən dəyərlərin qorunmasının cəmiyyətə verdiyi fayda ölçüyəgəlməz dərəcədə böyükdür. Çünki bu həm də milli kimlik məsələsini özündə ehtiva edir. O baxımdan milli mənlik şüurunun vəd etdiyi fayda yetərincə müxtəlif və çoxşaxəlidir. Yetər ki, onun prinsipial əsaslarını qoruyub saxlaya, böyüməkdə olan gənc nəslə aşılaya, çatdıra, təməl prinsiplərini öyrədə biləsən. Ona görə də sözügedən məsələnin cəmiyyətə çatdırılmasında bütün vasitələrdən istifadə etmək lazımdır. Müasir dövrdə bu vasitələrin ən geniş imkanlısının sosial şəbəkələr olduğunu nəzərə alsaq, onda belə bir sual meydana çıxır: sosial şəbəkələrin Azərbaycan gənclərinin vətənpərvərlik hisslərinin artırılmasında və təbliğində nə kimi rolu ola bilər?

Tarixçi Hökumə Cabbarlı bildirir ki, Azərbaycan gənclərinin savadlı, yüksək intellektli kəsimi burada daha çox Azərbaycan dövlətinin xeyrinə təbliğat aparmalıdır. Onun sözlərinə görə, bu təbliğat başqa gənclərə də örnək ola bilər":Sosial şəbəkələrin imkanlarından istifadə etməklə gənclərin vətənpərvərliyini artırmaq mümkündür. Bunun üçün xüsusi proqrama ehtiyac var. Bəzi layihələrin köməkliyi ilə gəncləri düzgün istiqamətə yönəltmək olar. Mən sosial şəbəkələri dəqiq izləyirəm və görürəm ki, gənclərimiz orda vətənpərvərliklə çox az məşğul olur. Əsasən əyləncəyə üstünlük verilir. Çox istərdim ki, sosial şəbəkələrdə xalqımızın böyük şəxsiyyətlərini təhqir edən bəzi qrupların qarşısına sanballı gənclər çıxsın. Şəxsiyyətlərlə bağlı məsələlər müzakirəyə çıxarılarkən hər kəs bu məsələdə prinsipial mövqe tutmalıdır. Heç bir şəxsiyyətimizin təhqir edilməsinə yol verməməliyik. Təhqirə yol verən adamlara necə vətənpərvər demək olar? Bu istiqamətdə sistemli iş aparılmalıdır. Gənclərə sosial şəbəkədə etik normaları gözləmək, bir-birinin fikirlərinə hörmətlə yanaşmağı təlqin etmək, onları sosial şəbəkələrdə sağlam polemikaların aparılmasına cəlb etmək lazımdır. Şəxsən mən sosial şəbəkələrdə aparılan müzakirələrlə bağlı bir neçə dəfə rəy bildirmişəm və çox vaxt təhqirlə üzləşmişəm. Bu faktor həqiqi vətənpərvər olan gənclərimizin sosial şəbəkələrdən iyrənməsinə səbəb olur. Dünyada aparılan müharibələr informasiya savaşı fazasına keçdiyindən, bizim gənclik informasiya müharibəsinə hazır olmalıdır. Bu yaxınlarda Azərbaycan saytlarına olunan kiber hücum onu göstərdi ki, dövlətin informasiya təhlükəsizliyi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir və bu sahədə də güclü kadrların olmasına ehtiyac var. Məsələnin ikinci aspekti mənfur qonşularımız olan ermənilərlə bağlıdır. Bilirsiniz ki, onlar bizə qarşı daim informasiya müharibəsi aparmaqla məşğuldur. Onlar belə təbliğatın aparılmasında sosial şəbəkələrin imkanlarından geniş istifadə edir. Ermənilərlə təbliğat müharibəsini aparmaq üçün bizə informasiya texnologiyalarına yaxşı bələd olan vətənpərvər gənclər lazımdır. Belə gənclərimiz də var, çoxdur".

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2014.-19 may.-S.12.