Gənc istedadlara dövlət qayğısı və istedad layihələri...

İstedad elə bir keyfiyyət, göstəricidir ki, o hər uşaqda, məktəblidə olmur. Etiraf edək ki, bu gün Azərbaycanda istedadlı uşaqlar, şagirdlər çoxdur və onların da əksəriyyətində vətənpərvərlik sevgisi yüksəkdir. Bəllidir ki, istedadlı şagirdlərə həm valideynləri, həm də təhsil aldıqları məktəb tərəfindən qayğı bəslənməlidir. İstedadlı şagirdlərin hər zaman qeydinə qalınmalıdır ki, onlar həm bilik, həm yaradıcılıq, həm də fərdi işlərində uğurlar əldə etsinlər.

İstedadlı şagirdlərin, istedadlı gənclərin istedadının üzə çıxarılması üçün Təhsil Nazirliyi xüsusi layihələr həyata keçirir. Bu baxımdan da istedadlı gəncləri həvəsləndirmək üçün istər dövlət, istərsə də hüquqi və fiziki şəxslər onlara böyük dəstək verir. Bir müddət əvvələ qədər istedadlı gənclərin dayaqları elə də etibarlı deyildi, lakin dövlətin müdaxiləsi sayəsində gənclərin qayğısına qalınmağa başlanıldı. Sözsüz ki, xüsusi istedada malik gənclərin fəaliyyətinin stimullaşdırılması, onların innovativ ideyalarının, səmərəliləşdirici təkliflərinin dəstəklənməsində biznes strukturları xüsusilə maraqlı olmalıdır. Məsələyə dövlətin dəstəyilə özəl qurumların dəstəyinin müqayisəsi kontekstindən yanaşsaq, özəl qurumların geridə olduğunun şahidi olarıq.

Təhsil mütəxəssisi Qəndab Mirzəyeva bildirir ki, müasir dövrdə artıq mübahisəsiz təsdiq olunub ki, dövlətin gələcəyinin etibarlı təminatı intellektual səviyyəli potensial kadrların yetişdirilməsindən keçir: "Yəni elmin inkişafı dövlətin gələcəyi deməkdir. Bu gün Azərbaycan gəncləri ictimai-siyasi, sosial-mədəni və digər sahələrdə fəal iştirak edir. Gənclərlə iş sahəsində görülən tədbirlər onların inkişafına təkan verir, cəmiyyətdə özlərini təsdiq etməsində böyük rol oynayır. Ölkəmizdə gənc nəslin mənəvi-ideoloji tərbiyəsinə, onların sağlamlığının qorunmasına xüsusi qayğı ilə yanaşılır. Azərbaycanın aparıcı dövlətə çevrilməsi naminə gənclərin imkanlarından daha səmərəli istifadə edilməsi, həmçinin bunun üçün əlverişli şəraitin yaradılması gənclər siyasətinin əsasını təşkil edir. Bundan əlavə, gənclər sahəsində dövlət siyasətinin uğurla həyata keçirilməsi məqsədilə zəruri qanunvericilik bazasının formalaşdırılması da təmin edilib. Bunlardan biri də Azərbaycanın təhsil, elm, texnika, mədəniyyət sahəsində xüsusi istedada malik gənclərlə bağlı yeridilən dövlət qayğısı siyasətidir. 1996-2002-ci illərdə qəbul olunan "Bədən tərbiyəsi və idman haqqında", "Gənc istedadlar üçün xüsusi təqaüdlərin təsis edilməsi haqqında", "Azərbaycanın gənc istedadlarına dövlət qayğısı haqqında", "Dövlət gənclər siyasəti haqqında" qanun, fərman və sərəncamlar, habelə "Gənc ailə" proqramı, "Gənclərdə vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hisslərinin yüksəldilməsi haqqında", "İstedadlı yeniyetmələrin və yaradıcı gənclərin sosial, iqtisadi və s. problemlərinin həllinə yönəlmiş, onların öz qabiliyyətlərini inkişaf etdirməsinə kömək edən Dövlət Proqramı", "Ordudan tərxis olunmuş gənclərin məşğulluğu" Dövlət Proqramı bu qəbildəndir. Qanunlar, fərman, sərəncam və dövlət proqramları gənc nəslin mütəşəkkil qüvvə kimi formalaşmasına, mənəvi-ideoloji cəhətdən tam yetkinləşməsinə, sosial problemlərinin həllinə, faydalı məşğulluğunun təmin olunmasına təsir göstərdi".

Bu siyasət 2003-cü ildə İlham Əliyev Prezident seçiləndən sonra da davam edir. Dövlət başçısının sərəncamına əsasən, ali məktəblərə daxil olan və 650-dən çox bal toplayan 100 tələbəyə Prezident təqaüdü verilir. Bu da qəbul imtahanlarında iştirak edən gəncləri daha da həvəsləndirir.

Bəllidir ki, iqtisadi inkişafda davamlılığın təminatı, qanunçuluğun, dövlət idarəetmə sistemi üçün yüksək ixtisaslı, bacarıqlı, intellektual səviyyəli, vətənpərvər kadrların hazırlanması güclü təhsildən və elmin inkişafından keçir. Bunu hər kəs təsdiqləyə bilər ki, bunun bir mühüm yolu da xüsusi istedada malik gənclərə hərtərəfli şəraitin yaradılmasıdır. Müasir dünyada inkişaf etmiş ölkələrin göstəricilərini şərtləndirən faktorlardan biri də beyin mərkəzlərinin təmərküzləşməsidir.

Təhsil eksperti Qəndab Mirzəyeva fikrini davam etdirərək qeyd edir ki, istedadlı gənclərə hərtərəfli qayğı göstərilməlidir: "Bu da əsasən ona görə lazımdır ki, Azərbaycandan digər ölkələrə beyin axını güclənməsin. Bilirik ki, son 10 ilə qədər Azərbaycandan xarici ölkələrə çox güclü beyin axını baş verdi. Gənc alimlər, xüsusi istedadı olan adamların əksəriyyəti başqa məmləkətlərə gedib öz enerjisini yadlara xərclədilər. Təbii ki, beyin axınının davamlı olması ölkənin potensial imkanları üçün təhlükə yaradır. Onu da qeyd edim ki, dövlət siyasətinin ayrılmaz hissəsi olan təhsil bu gün həm də iqtisadiyyatın gələcəyi ilə bağlı məsələdir. Cəmiyyət həyatındakı sürətli dəyişikliklər milli təhsil konsepsiyasının müasirləşdirilməsini, bu sahədə qabaqcıllıq ənənələrinin mənimsənilməsini, eləcə də mənəvi-intellektual intibaha xidmət edən siyasətin həyata keçirilməsini vacib məsələ kimi önə çıxarır. Bununla belə, ölkə Prezidenti tərəfindən irəli sürülən vəzifələr müstəqil dövlətimizin istedadlı gənclərinə hərtərəfli qayğı göstərməsinin vacibliyini ortaya qoyur. Məhz təhsilin inkişafı Azərbaycanda milli şüuru, ictimai rəyi dünyada gedən sürətli proseslər səviyyəsinə qaldırır və ölkəmizin inkişaf etmiş ölkələr arasında özünə layiqli yer tutmasına təminat verir. Azərbaycanda həyata keçirilən dövlət gənclər siyasəti gənclərin hərtərəfli inkişafını, onların cəmiyyət həyatında fəal iştirakını təmin etməkdədir".

Göz önündədir ki, artıq Azərbaycan gəncliyi cəmiyyətin inkişafında fəal sosial təbəqəyə çevrilib. Bu təbəqə, demək olar ki, bütün sahələrdə öz sözünü deyir və potensial imkanlarını ortaya qoyur. Bu öz ifadəsini dövlət sənədlərində də tapır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il avqustun 30-da imzaladığı "Azərbaycan Gəncliyi Dövlət Proqramının (2005-2009-cu illər) təsdiq edilməsi haqqında" Sərəncamı da gənclərə dövlət qayğısının artırılması məqsədinə xidmət edir. Sərəncamda ölkəmizdə gənclərlə bağlı dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri açıqlanıb. Bu proqramda yaradıcı və istedadlı gənclərə, gənc ailələrə dövlət qayğısının artırılması, mənzil şəraitlərinin yaxşılaşdırılması, gənclərin dövlət quruculuğu işlərinə geniş cəlb olunması və bu kimi məsələlər də diqqətdən qaçırılmayıb. Proqrama nəzər salsaq görərik ki, burada gənclərin sosial müdafiəsi, məşğulluğunun təmin edilməsi, yaradıcılıq axtarışlarının stimullaşdırılması, milli ruhda təlim-tərbiyəsi, hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin gücləndirilməsi, sağlam həyat tərzinin təbliği istiqamətində tədbirlər həyata keçirilməsi təsbit olunub.

Sənədlərə fikir versək görərik ki, gənclərin əsas fəaliyyəti 9 aprel 2002-ci ildə qəbul olunmuş "Gənclər Siyasəti Haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir. Haqqında danışılan sənəddə nəzəri cəlb edən nüanslardan biri də 6-cı maddədə öz əksini tapır. Belə ki, orada, sosial və maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq, istedadlı və yaradıcı gənclərin təhsilini davam etdirməsinə dövlət təminat verir. Sosial müdafiəyə ehtiyacı olan istedadlı gənclərə təhsilini başa vurduqdan sonra qaytarmaq şərti ilə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada kreditlər verilə bilər. Həmçinin, istedadlı gənclərin təcrübə keçmələrinə şərait yaradılması qanunda əks olunub.

Araşdırmamızdan bəlli olur ki, Azərbaycan dövləti istedadlı gənclərin üzə çıxarılması üçün bütün sahələr üzrə lazımi qanunvericilik bazası yaradıb. "Bakı-Xəbər" qəzeti dəfələrlə bu sahədə araşdırmalar aparıb və nəticələri oxucularla bölüşüb. Bu da faktdır ki, çoxları gənclər deyəndə yalnız orta məktəbi bitirmiş yaş kateqoriyasına aid olan sosial təbəqəni başa düşür. Ancaq Azərbaycanda gənc nəslin yaş həddi 14 yaşından götürülür. Qəzetimizin əməkdaşı yazılarından birində göstərir ki, başlanğıcın 14 rəqəmi olması o deməkdir ki, Azərbaycan gəncliyinin əhəmiyyətli bir hissəsi orta məktəb şagirdləridir: " Orta məktəblərdə kifayət qədər istedadlı gənclərin olması reallıqdır. Bu istedadların tapılıb ortaya çıxarılmaması, onlara lazım olan qayğının göstərilməməsi xüsusi keyfiyyətlərə malik şagirdlərin itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Burada incə məqam ondan ibarətdir ki, həm gəncliyin bünövrəsi, həm də istedadın əsası orta məktəbdə qoyulur. Bu günlərdə Təhsil Nazirliyi orta məktəblərdə maraqlı bir layihəyə start verdi. Məqsəd ölkə üzrə orta məktəblərdə istedadlı şagirdləri müəyyənləşdirməkdir.Qeyd edək ki, bu layihə çərçivəsində Azərbaycan Təhsil Nazirliyi 2011-2012-ci tədris ili üçün ölkədəki istedadlı şagirdlərin sayını müəyyənləşdirib.İstedadlı şagirdlərin seçimi 8, 9 və 10-cu sinif şagirdləri arasında aparılıb. Hazırda ölkədə 1184 istedadlı 8-10-cu sinif şagirdi var. İstedadlı şagirdlərin seçimi 4 fənn - kimya, biologiya, fizika və riyaziyyat üzrə müəyyənləşir. Nazirlikdən bildirilib ki, növbəti tədris ili üçün respublika üzrə istedadlı şagirdlərin müəyyənləşdirilməsi üçün noyabrda müsabiqə keçiriləcək. Müsabiqədə şagirdlərin istedad səviyyəsi görkəmli alimlər tərəfindən hazırlanmış xüsusi testlər vasitəsilə yoxlanacaq. Bunun üçün onlara 50 sualdan ibarət test xarakterli, nisbətən mürəkkəb çalışmalar təqdim edilib".

Bu cür layihələrin gənclərin mənəvi formalaşmasında böyük rol oynadığını önə çəkən Media və Təhsil İnnovasiyalar Mərkəzinin rəhbəri Səidə Hüseynova qəzetimizin keçən saylarından birində deyib ki, Təhsil Nazirliyinin istedadlı şagirdlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı həyata keçirdiyi layihə təqdirəlayiq sayılmalı və dəstəklənməlidir: "Biz apardığımız müşahidələrdən görürük ki, yerlərdə olan təhsil şöbələrinə bu barədə ciddi göstərişlər verilib. Orta məktəblərdə həddindən artıq istedadlı uşaqlarımız var, sadəcə, onların itib-batmasına imkan verməməliyik. Bu layihə ilə artıq xeyli sayda belə şagird müəyyənləşib. Orta məktəb şagirdləri bizim gələcəyimiz sayılır. Onların tərbiyəsini, təhsilini özbaşına buraxmaq olmaz. İstənilən istiqamətdə şagirdlər dövlətin diqqətini, dəstəyini hiss etməlidir. Xüsusilə gənc istedadların müəyyənləşməsi olduqca əhəmiyyətli və həssas məsələdir. Son vaxtlar görürük ki, orta məktəb şagirdlərinin böyük əksəriyyəti internet düşgünü olduğu üçün təhsildən bir qədər aralı düşüb. Yaxşı ki, Təhsil Nazirliyi bu layihənin icrasına başladı, yoxsa vəziyyət get-gedə pisləşməyə doğru gedirdi. Düşünürəm ki, istedadlı şagirdlərin müəyyənləşməsi istiqamətində aparılan işlər gənclərin yetişməsində, mənəvi formalaşmasında olduqca əhəmiyyətli rol oynayır".

Gənclərin təhsilə cəlb edilməsi, onların müxtəlif bilik və fiziki tərbiyə layihələrində iştirakı böyük fayda verir. Bu onlara hərtərəfli hazırlıq təlqin edir və belə gənclərdə milli şüur simptomları yüksək inkişaf edir, vətənpərvərlik yüksək olur.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2014.-15 yanvar.-S.15.