Qələmini cəmiyyətin ovqatı üstə kökləyən satirik...

Üzünü ömrünün 65-ci baharına tutan Xeyrəddin Qoca hələ çox əsərlərilə oxucularını sevindirəcək

Xeyrəddin Qoca cəmiyyətin və insanların ağrıyan yerini yaxşı tanıyır. O bu ağrıların içində yaşayır illərdir. Yazıçı insanların daxili aləminə bələd olmasa, onların içdiyi suyun dadını bilməsə, aldığı havanı ciyərlərində hiss etməsə, heç zaman mükəmməl əsər yarada bilməz. Xeyrəddin Qoca qələmini, yazmaq məharətini cəmiyyətin ovqatı üstə kökləyən bir yazıçı-dramaturq, satirikdir.

Xeyrəddin Qoca indiyə qədər günün nəbzini tutan və dünən, bu gün, bəlkə də sabah üçün aktual olacaq məsələlərə ayna tutur. Bu güzgüdə eybəcər görünənlər bizim yanımızda, yaxud bizdən beş-on addım uzaqda olanlardır. O adamlar başqa planetdən gəlməyiblər, Yer üzünün Azərbaycan adlı məmləkətinin insanlarıdır.

Ədəbi axına keçən əsrin 70-ci illərində "Kirpi" jurnalında çap edilən "Hədiyyə" hekayəsi ilə qoşulan Xeyrəddin Qoca 40 ildən çoxdur ki, öz qələmilə cəmiyyətimizin, insanlığın təəssübünü çəkir. Xeyrəddin Qocanın "Filankəslər" və "Biz-bizə bənzərik" satirik hekayələr kitabı, deyərdim ki, vaxtaşırı vərəqlədiyim kitablardandır. Xüsusən də "Biz-bizə bənzərik" kitabı acı həqiqətlərə açılan qapıya bənzəyir. O qapıdan içəri girdikdə çox qəribə mənzərənin(lərin) şahidi olursan. Sanki zaman heç dəyişməyib, Mirzə Cəlilin, Sabirin, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Xeyrəddin Qocanın personajları Üzeyir Hacıbəyovun qəhrəmanlarına bənzəyir. Yəqin ki, Xeyrəddin Qocanın tənqid obyekti olan bu insanlar keçən zamanda klassiklərimizin böyük ürək yanğısı ilə təsvir etdiyi tiplərin xələfləridir. Bəzən elə insanların da bir neçə əsr sonra xələfləri, davamçıları olur. Burada söhbət genetik yaxınlıqdan getmir, əməl yaxınlığından gedir. Bilirik ki, X.Qocanın indiyə qədər "Filankəslər", "Hərə öz payını götürsün", "Marallar", "Bu dünyadan məktublar", "Gərək yazam", "Pyeslər", "Bu da belə həyatdır", "Biz-bizə bənzərik" kitabları, barəsində "Həyati proseslərin axarında", "Xeyrəddin Qoca" (foto-kitab), "Ömür belə keçir" nəşrləri işıq üzü görüb. Dramaturqun "Hərənin öz payı" adlı satirik komediyası Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulub, "Qonşulaşma, qohumlaşma, kirvələşmə" komediyası Azərbaycan Televiziyasında ekranlaşdırılıb, "Düzü-düz, əyrini-əyri", "Bu bizim zəmanədir", "Toy olacaq" pyesləri Milli Radioda səhnələşdirilib.

Yanvarın 29-u tanınmış yazıçı-dramaturq, ictimai xadim, jurnalist-publisist Xeyrəddin Qocanın doğum günüdür, yazıçı ömrünün 65-ci ilinə qədəm qoyur, uğurlu və mübarək olsun!!!

Kökdən düşməyən qələm...

Xeyrəddin Qoca satirik yazıçıdır, onun gördüklərini elə hamımız görürük, ancaq gördüklərimizi Xeyrəddin müəllim kimi ipə-sapa düzə bilmirik. İstəsək də bacarmırıq, çünki o vəziyyəti ifadə etməyə, xarakterləri olduğu kimi təqdim etməyə duzlu, eyni zamanda da tənqidi yerində yazmağı bacaran qələm lazımdır. O qələm də ki, Xeyrəddin Qocanın əlindədir. X.Qocanın həyatı ağır olub, keşməkeşli ömür yaşayıb, indi də o qarışıqlığın, çətinliyin içində yaşamağa davam edir. Cəmiyyətimizdə özünü müəyyən şəxslərin timsalında göstərən mənəvi deqradasiya prosesi bir vətəndaş yazıçı kimi Xeyrəddin Qocanın qələmindən yayına bilmir. Yazıçının qələmi hər zaman aktual problemləri qabardır, pisi-pis, əyrini-əyri, düzü-düz adı ilə yazır. O hər şeyi, hər kəsi öz adı ilə çağırmağı bacarır. Sözsüz ki, hər kəs də öz adını, əməlini yaxşı tanıdığından, Xeyrəddin müəllimin satirik aynasında özünü görür. Ona görə də "Hərə öz payını götürsün" deyə "dost"larına üz tutur. Xeyrəddin Qocanın qəhrəmanlarının hamısı, demək olar ki, bir-birinə bənzəyir, eyni zamanda da bir-birini təkrar etmir, hər qəhrəman özü-özlüyündə təkrarsız görünür, çünki yazıçı onların hərəsini oxucusuna öz donunda, libasında, səsində təqdim edə bilir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor, millət vəkili Nizami Cəfərov Xeyrəddin Qocanın satirasını təhlil edərək yazır ki, yazıçının tənqid hədəfi daha çox Azərbaycan cəmiyyətinin və Azərbaycan insanının son illərdə "qazandığı" yeni qüsurlardır: "Sözü oldu olmadı qəzet çıxarıb söz demək həvəsi; partiya, cəmiyyətlər yaradıb "üzə çıxmaq" ehtirası, nazir, prezident olmaq mərəzi. Müəllif göstərir ki, həmin ictimai bəlalar hər şeydən əvvəl şəxsiyyəti öldürür, cəmiyyətin harmoniyası üçün əsas şərtlərdən biri olan xarakteri məhv edir".

Xeyrəddin Qocanın qələmi iti, kəsərli bir bıçağa bənzəyir, o, neqativ halları kökündən baltalamağı özünə amal seçib. Qələmi millətin, xalqın dərmansız dərdlərinə çarə axtarır Xeyrəddin Qocanın. Yazıçının qələmi hər zaman yazmağa səfərbərdir və o heç zaman kökdən düşmür. Bizi narahat edən hər bir məsələ Xeyrəddin müəllimin əsərlərində əks olunub.

"Uşaq bağçasında" adlı kiçik satirasında Xeyrəddin müəllim günümüzün ən böyük problemlərindən birini yada salıb. Bilirik ki, bəzi pullu işbazların şəhərin hər yerini zəbt etməkdən gözləri doymur, onlar uşaq bağçalarının, uşaq əyləncə yerlərinin də yerləşdiyi ərazilərə göz dikirlər. Onun "Uşaq bağçasında" satirası da bu məzmundadır:

"Firma müdiri uşaq bağçasına gəldi.

- Bu da mən! Salam, uşaqlar! Müdir mehribanlıq göstərdi. - Siz burada necə dincəlirsiniz? Yaxşı. Çox gözəl. Təzə sakini qəbul edin.

- Bağçanın müdiri nəvazişlə dilləndi:

- Hörmətli müdir, gətirin oğlunuzu bizim bağçamıza.

- Nə oğul? Mən özüm sizin bağçaya gəlmək istəyirəm. Yaşım uyğun gəlmir? Nə olar, bağçaya indiyədək kiçik yaşlılar gəlir, bundan sonra bizim firmanın işçiləri gələrlər. Sözün qısası, biz bağçanı firmamız üçün alırıq".

Göründüyü kimi, yazıçı burada günümüzün, üz qarası olan bir problemi ictimailəşdirib. Uşaqlarımızın gələcəyinə, sağlam böyüməsinə edilən belə qəsdlər bir deyil, beş deyil, çoxdur. Xeyrəddin müəllimin qəhrəmanları "anadangəlmə istedad"a malik insanlardır, onlar "alıb-verməyi", özlərindən böyüyə, vəzifəliyə boyun əyib, özlərindən zəifləri qarışqa kimi tapdalayan, tox qarınlı mənəviyyatı aclardır.

Xeyrəddin müəllim "Biz-bizə bənzərik" kitabına yazdığı müəllif sözündə üzünü oxuculara tutub maraqlı bir cümlə işlədir: "Əvvəla, kitabı vərəqləməzdən əvvəl lazımdır əsəblərinizin möhkəm olub-olmadırını bir daha yoxlayasınız". Bəli, onun yazılarını oxuyanda oxucuya mütləq mənada ürək həbi tələb olunur, çünki Xeyrəddin Qocanın qəhrəmanları ilə sakit şəkildə ünsiyyətə girmək mümkünsüzdür. İstənilən yazını, hekayəni, romanı oxuyarkən oxucu qəhrəmanlarla psixoloji cəhətdən əlaqədə olur. Bəzən sənə elə gəlir ki, yazıçının personajı məddahdır, dəstəbazdır, nadandır, insanların düşmənidir, rüşvətxordur, el malına kəm baxandır...

Yazıçı haqqında yazılanlar...

Keçən il "Yazıçı" nəşriyyatı "Yalnız yazılan qalacaq" seriyasından Xeyrəddin Qocaya həsr edilən "Həyati proseslərin axarında" adlı kitab nəşr edib. Kitabda Xeyrəddin Qocanın həyat və fəaliyyəti əksini tapıb. Burada satirik yazıçının, Milli Məclisin sabiq deputatı, Azərbaycanın İstanbuldakı sabiq baş konsulunun, jurnalistin, yazıçının, nəhayət, böyük ziyalının görünən və görünməyən tərəfləri dostlarının ürək sözlərində işıqlanıb. Kitabda məqalələr də var, məktublar da, təbriklər də.

Xeyrəddin Qoca haqqında elə şəxsiyyətlər, fikir adamları elə söz deyib ki, o sözün çəkisi, sanbalı çox dəyərli və ölçüyəgəlməzdir.

Filologiya elmləri doktoru, professor, məşhur ədəbiyyatşünas Pənah Xəlilov deyir: "Mən Xeyrəddin Qocanın əsərlərini oxuyanda Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Marallar"ı yadıma düşür. Demək istəyirəm ki, Xeyrəddin Qocanın əsərlərində o kişinin ruhu yaşayır. Onun açdığı, qoyduğu cığırı Xeyrəddin Qoca indi öz əsərlərində yaşadır".

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anarın fikrincə isə, satirik olmaq cəsur olmaqdır, heç nədən qorxmamaqdır: "Bu gün həyatımızda olan bir çox nöqsanları görmək və göstərmək böyük cəsarətdir. Xeyrəddin Qoca heç nədən, heç kimdən qorxmur".

Xeyrəddin Qocanın yaradıcılığına, ədəbiyyatımızda, ictimai fikrimizdə tutduğu mövqeyə yüksək dəyər verən akademik İsa Həbibbəyli zəmanəmizin tanınan satiriki haqda belə yazır: "Yazıçı Xeyrəddin Qoca müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında satirik nəsrin görkəmli təmsilçisidir. Yığcamlıq, hazırcavablıq, konkret hədəf seçmək, sərrastlıq onun satirik nəsrinin ana xəttidir. Ədib Azərbaycan ədəbiyyatında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən sonra müasir həyatın "marallar"ının bədii obrazlarını yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Xeyrəddin Qocanın "marallar"ı həm də Molla Nəsrəddin "marallar"ının xələfləridir. O, satirada qüdrətli yazıçı və vətəndaş, publisist Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərlik etdiyi "Molla Nəsrəddin" ədəbi məktəbinin yeni əsrdəki sadiq davamçısıdır..."

"Onun sözü göz önündədir..."

Yazıçının sözünə şərik olanlar həm söz aləmində, həm də bu aləmdən kənarda həddən artıq çoxdur. Xeyrəddin Qoca hansı tribunadan çıxış edirsə, mütləq tamaşaçı, dinləyici ayaq saxlayıb onu dinləmək istəyir . Xeyrəddin müəllimin hər zaman yararlı söz demək gücü, qeyrəti ictimaiyyətin ürəyincədir.

Respublikanın əməkdar jurnalisti, tanınan şairə-yazıçı, publisist Flora Xəlilzadə yazır: " Onun sözü də, özü də göz önündədir. Duyduğum odur ki, Xeyrəddin Qoca çox maraqlı, orijinal fikirli bir müsahibdir. Ütülü danışıq, nədənsə çəkinmək, barlanmaq istəyi, kiməsə xoş gəlmək onun təbiətinə tamam yaddır. Torpağına, ailəsinə, ən başlıcası, qələminə bağlı bir insandır..."

Xeyrəddin müəllimə deyəndə ki, Sizin ad gününüzlə bağlı yazı hazırlamaq istəyirik, təşəkkür etdi. Ancaq bir şeyi xahiş etdi ki, Siz Allah, məni çox tərifləməyin... Biz də onun sözünə əməl edib tərifdən yan keçdik. Çalışdıq ki, tanınan yazıçı, dramaturq, satirik, ictimai xadim Xeyrəddin Qocanın portretini boyasız, tərifsiz - olduğu kimi cızaq. İndi buna nə qədər nail olduq, deyə bilmərik. Burada əks olunan fikirlər Xeyrəddin Qocanın əziz bildiyi insanların dost boğçasından göndərilən paydır, ərmağandır. Bunlar sadəcə gözəl arzulardır. Bir də ki, Xeyrəddin müəllim həmişə "hədiyyə almağı yox, hədiyyə verməyi xoşlayır". Bunu özü deyir.

Tanrı Sizə ürəyiniz istəyən qədər ömür, sağlam canla, bax belə saf ruhla yaşamaq qismət etsin.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2014.-29 yanvar.-S.12.