Respublika kitabxanaçılarının müşavirəsi və kitabxana sahəsindəki məsələlərə yeni baxış...

(Əvvəli ötən sayımızda)

Kitabxana hər bir xalqın mənəvi varidatı, xəzinəsi, maarif işığıdır. Azərbaycanda tarixən kitaba, kitabxana işinə böyük maraq olub.

Qeyd etdiyimiz kimi, respublika kitabxanaçılarının müşavirəsində çıxış edən rəsmi nümayəndələr bildirib ki, kitabxanaların maddi-texniki təminatının yaxşılaşdırılması, oxucuların informasiya tələbatının müasir səviyyədə təşkili prioritet məsələ olaraq qalıb.

Mövcud imkanlar daxilində nazirlik tərəfindən bir sıra kitabxanalar əsaslı təmir edilib, onlar yeni inventar və avadanlıqlarla təmin olunub. Nazirliyin dəstəyi ilə uşaq oxucularımızın informasiya tələbatını təmin etmək üçün F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası müasir tələblərə cavab verən yeni binaya köçürülüb, habelə kitabxana inventar və avadanlıqla təmin edilib. Bundan başqa, Balakən Rayon Mərkəzi Kitabxanası, Xaçmaz Rayon Uşaq və Gənclər Kitabxanası, Şabran Rayon Kitabxana-Multimedia Mərkəzi, Abşeron rayon MKS-nin Fatmayi kənd kitabxana filialı üçün yeni bina inşa olunub və oxucuların istifadəsinə verilib. İşğal altında və cəbhə bölgəsində olan rayonların kitabxana fondlarının bərpasını təmin etmək məqsədilə Füzuli rayonunda Mahmudlu-1 kəndində yerləşən Rayon Mərkəzi Kitabxanası şəraiti daha yaxşı və müasir səviyyədə inşa edilən I Zobucuq kəndinə, Ağcabədi rayonu Taxtakörpü qəsəbəsində yerləşən Laçın Rayon Mərkəzi Kitabxanası daha geniş və şəraiti yaxşı olan yeni binaya köçürülüb. Xocavənd rayonunun Mərkəzi Kitabxanasının müvəqqəti olaraq xocavəndlilərin kompakt yerləşdiyi Beyləqan rayonunda, Cəbrayıl Rayon Mərkəzi Kitabxanasının isə Biləsuvar rayonunda fəaliyyəti bərpa edilib, şuşalılar, xocalılar, ağdamlılar, füzulilər üçün yeni salınmış qəsəbələrdə kitabxana filialları üçün sahələr ayrılıb və onlar öz oxucularına xidmət etməyə başlayıb.

Bundan başqa, Yevlax, Şəki, Sumqayıt şəhər mərkəzi kitabxanaları əsaslı təmir edilib, modernləşdirilib, müasir inventar və avadanlıqlarla təchiz edilib.

Nazirlik tərəfindən C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasına, Respublika Gözdən Əlillər Kitabxanasına, Bakı şəhəri, Sabunçu rayon MKS-nə, Quba, Masallı, Ağdam, Ucar, Qobustan, Ağsu, Cəbrayıl, Daşkəsən, Xızı, Laçın, Şuşa, Beyləqan, Qusar, Tərtər, Füzuli rayon MKS-lərinə kompyuter, printer, skaner və s. avadanlıqlar əvəzsiz olaraq verilib. Lakin bununla belə, respublikanın əksər şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları üçün yeni binaların inşa olunmasına, mövcud binaların əsaslı təmirinə ciddi ehtiyac var. Aparılmış təhlil göstərir ki, respublikanın şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filiallarının 70 faizi müasir tələblərə cavab vermir, Siyəzən, Şəmkir, Ağcabədi rayon mərkəzi kitabxanalarının yerləşdiyi binalar qəza vəziyyətindədir. Yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən kitabxanaların inkişafı üçün ayrılan vəsaitin həcmi kitabxana sahəsinin sürətli inkişafına imkan vermir. Bu günə qədər respublikanın regionlarında müasir tələblərə cavab verən nümunəvi kənd kitabxanası yaradılmayıb. Kitabxana filiallarının sahəsi darısqal olduğundan, orada oxu zalı təşkil etmək qeyri-mümkündür. Bütün bunlar növbəti illərdə həllini gözləyən əsas problemlər kimi gündəlikdə qalmaqdadır. Nazirliyin tabeliyində olan 4 respublika əhəmiyyətli kitabxana, habelə bir sıra şəhər, rayon MKS-ləri 2007-ci ildən Rusiya Federasiyasının hüquqi informasiya məlumat bazasına ödənişsiz daxil olması üçün UNESCO-nun "İnformasiya hamı üçün" Proqramının Rusiya Komitəsi ilə razılıq əldə edilib və kitabxanalar ödənişsiz olaraq bu bazaya daxilolma imkanı əldə ediblər. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının nəzdində yaradılan İctimai-Hüquqi İnformasiya Mərkəzinin işi təkmilləşdirilib, oraya çoxlu sayda hüquqi ədəbiyyat alınıb, respublikanın bir sıra şəhər, rayon kitabxanalarında hüquqi informasiya, uşaq hüququ informasiya mərkəzlərinin yaradılması işi həyata keçirilib. Ötən illər ərzində kitabxanaların beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsinə xüsusi yer ayrılıb, dünyanın qabaqcıl ölkələrinin kitabxana-informasiya sahəsində təcrübələrini öyrənmək məqsədilə kitabxana rəhbərləri və mütəxəssisləri bir sıra ölkələrdə təcrübə keçmişlər.

Ümumiyyətlə, beynəlxalq əlaqələrin inkişaf etdirilməsi və təcrübə mübadiləsinin həyata keçirilməsi sahəsində aparılan işlər öz nəticəsini verib: ABŞ, İsveç, Avstriya, Fransa, İsveçrə, Türkiyə, Rusiya, Bosniya və Hersoqovina, İran, Rumıniya, Belarus, Özbəkistan, Ukrayna, İndoneziya, Çexiya və bir sıra ölkələrin kitabxanaları ilə əlaqələr yaradılıb və onlarla qarşılıqlı kitab mübadiləsi həyata keçirilib.

Nazirliyin təşkilati və maliyyə dəstəyi ilə Azərbaycan kitabxanaçıları 2008-ci ildən etibarən hər il keçirilən "Krım", "LİBKOM", "İFLA", "CENL", "SOÇİ" Beynəlxalq kitabxana konfranslarında iştirak edirlər.

Kitabxana-informasiya sahəsində beynəlxalq əlaqələrin inkişaf etdirilməsində Milli Kitabxananın üzərinə mühüm vəzifələr düşür. Ötən 3 il ərzində Estoniya, İordaniya, İsveçrə, Moldova, Macarıstan, Yunanıstan milli kitabxanaları ilə ikitərəfli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə dair memorandumlar imzalanıb. Kitabxana Almaniyanın Frankfurt şəhərində hər il ənənəvi olaraq keçirilən Beynəlxalq Kitab Sərgisində də fəal iştirak edir. Bu cür kitab sərgilərinin Azərbaycanda da keçirilməsi xüsusilə önəmlidir. Nazirlik tərəfindən Azərbaycanda yüksək səviyyədə II Beynəlxalq Bakı Kitab Sərgi Yarmarkası keçirilib. Sərgi yarmarkasında nəinki Azərbaycanda, bir çox xarici ölkələrdə nəşr edilən kitablar nümayiş etdirilib. Qeyd etməliyik ki, şəhər, rayon MKS-lərinə xarici ezamiyyələr üzrə maliyyə vəsaiti ayrılmaması səbəbindən kitabxanaçılar yalnız nazirliyin maliyyə vəsaiti ilə xarici ezamiyyələrə göndərilir.

Kitabxanaçıların əməyinin stimullaşdırılması nazirliyin diqqət mərkəzində olub. Belə ki, ötən illər ərzində bir neçə qabaqcıl kitabxanaçı əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adı, "Tərəqqi medalı", habelə onlarla kitabxanaçı nazirliyin fəxri fərmanları və pul mükafatları ilə təltif edilmişlər.

Bundan başqa, hər il kitabxana-informasiya sahəsində təsdiq olunmuş Dövlət Proqramının icrası məqsədilə "İlin nümunəvi mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemi", "İlin ən yaxşı kitabxanaçısı" respublika müsabiqəsi keçirilir, qaliblər Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin fəxri fərmanı və pul mükafatı ilə təltif edilir. Respublikanın kitabxana tarixində ilk dəfə olaraq qədim, unikal və nadir nəşrlərin reyestri hazırlanıb. Dövlət reyestrinə 3483 adda müxtəlif formada olan kitab abidəsi daxil edilib. Onlardan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin müəssisələrində 1320 adda, nazirliyin tabeliyində olmayan digər kitabxanalarda, arxiv və muzeylərdə 1919 adda, şəxsi kolleksiyalarda isə 244 adda kitab abidəsi qeydə alınıb. Sözügedən unikal və nadir nəşrlər haqqında məlumatların gələcək nəsillərə, habelə dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədilə "Azərbaycanın kitab abidələri" DVD-si buraxılıb. Hazırda bu iş M.F.Axundov adına Milli Kitabxana tərəfindən davam etdirilir.

Müşavirədə Azərbaycanda hazırda ən aktual problem olan ölkənin kitab sərvətinin qeydiyyatı məsələsi də müzakirə olunub. Vurğulanıb ki, sovet dövründə ölkədə çap olunan bütün nəşrlərin məcburi nüsxəsindən Azərbaycan Kitab Palatasına verilirdi. Azərbaycan Kitab Palatası isə bütün bu nəşrləri qeydiyyata alır və onlar haqqında biblioqrafik məlumat hazırlayırdı. Sonradan baş vermiş məlum dəyişikliklərdən sonra Kitab Palatası fəaliyyətini dayandırdı. Hazırda respublikada nəşr olunan bütün nəşrlərin vahid qeydiyyatını aparan mərkəzin olmaması gələcəkdə Azərbaycanın kitab sərvəti haqqında məlumatların müəyyənləşməsində problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Dövlət Kitab Palatasının bərpası qarşıda duran əsas prioritetlərdən olmalıdır.

Müşavirədə vurğulanıb ki, sovet dövründə əsası qoyulmuş kitabxanaların dislokasiyası müasir dövrdə özünü doğrultmayıb. Bir kənddə 3 və ya 4 kitabxana filialı yaradılıb ki, onların bina vəziyyəti, maddi-texniki təchizatı, kompyuter və müasir avadanlıq, lazımi inventar, kitab fondlarının mühafizəsi, yeni kitablarla, qəzet və jurnallarla təmin edilməsi, habelə elektron kataloq və elektron kitabxananın yaradılması və internetlə təchizatında problemlər yaratmış olur. Qeyd edilib ki, maliyyə vəsaiti mərkəzləşdirilmiş qaydada hər bir şəhər, rayon MKS-nə ayrılır. MKS-in şəbəkəsində 80, 100, hətta 120 kitabxana filialının mövcud olması nəticəsində maliyyə vəsaiti bir neçə müəssisəyə ayrılır və bu zaman səmərəlilik azalır, kitabxanalar öz fəaliyyətini günün tələbləri səviyyəsində qurmaq imkanından məhrum olur. Şəhər və rayonlarda kitabxana şəbəkəsinin hədsiz yüklənməsi kitabxana-informasiya sahəsində yeni islahatların aparılmasına rəvac verdi. Nazirlik bu məsələni həll etmək üçün kitabxanaların struktur və ştat vahidlərinə dair normativ sənədi yenidən hazırladı və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 11 oktyabr tarixli Qərarı ilə "Azərbaycan Respublikasının şəhər (rayon) mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemlərinin, müstəqil kitabxanaların, şəhər, qəsəbə və kənd kitabxana filiallarının, habelə şəhər, qəsəbə kütləvi, uşaq və gənclər kitabxanalarının nümunəvi strukturu və ştat vahidləri" təsdiq olundu. Qərarın icrası məqsədilə respublikanın bütün şəhər və rayon MKS-lərinin strukturunun təkmilləşdirilməsi və kitabxana filiallarının birləşdirilməsi işi həyata keçirilib. İslahatların aparılması zamanı əsas meyar bir kənddə, qəsəbədə bir neçə kitabxana filialının mövcudluğu, oxucuların sayının, kitab dövriyyəsinin, habelə kitabxana filialının fəaliyyətinin müasir tələblərə cavab verib-verməməsi əsas götürülüb. Aparılan islahatlar nəticəsində müasir normalara cavab verməyən kitabxana filialları digər aktiv kitabxana filiallarına birləşdirilir. İslahatlar aparılana qədər nazirliyin kitabxana-informasiya şəbəkəsində 4300-ə yaxın kitabxana filialı mövcud olmuşdusa, islahatlardan sonra bu göstərici 3500-ə qədər endirilib. Müşavirədə vurğulanıb ki, respublikanın bir sıra şəhər və rayonlarında bu islahatlar aparılmayıb. İndiyədək Sabirabad, Samux, Gədəbəy, Daşkəsən, Goranboy, Saatlı, Qax, Zaqatala rayonlarında və Yevlax şəhərində kitabxana filiallarının birləşdirilməsi layihəsi icra olunmayıb. Bu gün Gəncə və Sumqayıt şəhər, Ağstafa, Quba, Masallı, Astara, Ağdaş, Kürdəmir, Bərdə, Qazax, Xaçmaz, Ucar, Şamaxı, Qusar, Füzuli, Ağsu kitabxanaları öz fəaliyyət növləri və metodlarına görə fərqlənir. Buna baxmayaraq, bir sıra kitabxanaların işində problemlər mövcuddur.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 11 oktyabr tarixli Qərarına əsasən, kitabxanalarda multimedia mütəxəssisi ştatı yaradılıb. Lakin buna baxmayaraq, kitabxanalar kompyuter avadanlığı ilə lazımi səviyyədə təchiz olunmayıb. Kitabxanalarda işləyən mütəxəssislərin əksəriyyəti hələ də lazımi səviyyədə kompyuter biliklərini mənimsəməyib. Bu səbəbdən kitabxanaların informasiyalaşması işi ləngiyir. Kitabxanaların fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün Beyləqan, Füzuli, Neftçala, Ucar, İsmayıllı, Quba, Xaçmaz, Salyan və b. rayonlarda 2012-ci il "Kitabxanalar ili" elan edilib, sözügedən rayon kitabxanaları kitabxana-informasiya sahəsinə dair təşəbbüslər, layihələr həyata keçirir.

Azərbaycan kitabxanaları müasir oxucunun tələbatına cavab vermək üçün öz fəaliyyətini köklü surətdə dəyişdirməli, əhalinin informasiya tələbatını tam ödəmək iqtidarında olmalı, informasiya cəmiyyətinin qurulması işində dövlətimizin ən yaxşı köməkçisinə çevrilməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin də kitabxana sisteminin formalaşmasına, yenidən qurulmasına, yeni ədəbiyyatla təmin olunmasına, kitabxanaların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsinə töhfələri böyükdür.

Məlum olduğu kimi, ölkə başçımızın "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi barədə imzaladığı Sərəncam bu sahənin inkişafı istiqamətində atılan dəyərli addımdır.

Dövlət Proqramında öz əksini tapan mühüm məsələlər kitabxana sisteminin təkmilləşməsinə, yüksək səviyyədə qurulmasına xidmət edir. Bir neçə ildir ölkə başçısının imzaladığı Dövlət Proqramının icrası həyata keçirilir. Sirr deyil ki, kitabxanalarımızın həm görkəmi dəyişib, həm maddi-texniki bazası, həm də burada kitabxana işini dərindən bilən mütəxəssislər çalışır. Təqdir ediləsi hal ondan ibarətdir ki, hazırda istənilən ədəbiyyatı kitabxanalarımızdan tapmaq olur. Halbuki, illər əvvəl tələbələr dərs vəsaitləri tapmaq üçün bəzən bütün şəhərin kitabxanalarını axtarmalı olurdu. Çox nadir hallarda kitab əldə olunurdu. Onu da əsasən Milli Kitabxanadan tapmaq olurdu.

Məlumdur ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra milli dəyərlərə söykənən ideologiya zəminində ölkədə bütün sahələrdə inkişaf hiss edilir, qeyd etdiyimiz kimi, bu özünü kitabxana sistemində də göstərir. İnformasiya əsri olan XXI yüzillikdə mədəniyyət ocağı, informasiya mərkəzi funksiyasını daşıyan kitabxanalar da öz yeni dövrünü yaşayır. Bu kitabxanalar arasında Mirzə Fətəli Axundov adına Milli Kitabxananı xüsusi qeyd etmək lazımdır. Milli Kitabxana müstəqillik illərində daim diqqət mərkəzində saxlanıb, dövlət qayğısı ilə əhatə olunub.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2015.- 17 dekabr.- S.- 4