"Elm Haqqında" Qanunun qəbul edilməsi elmin inkişafını stimullaşdırır...

Azərbaycan elminin keçdiyi zəngin və şərəfli yolun tarixi çox qədimlərə, uzaq çağlara bağlıdır. Qədim elm məbədləri, elm mərkəzləri, burada yetişən alimlər, elm xadimləri, sözün əsl mənasında, şərəfli bir işdir. Azərbaycan elminin inkişafında müstəsna rol oynayan alimlər, mütəfəkkirlər özlərindən sonra böyük bir irs qoyublar. Dərin özül üzərində inkişaf edən Azərbaycan elmi bu gün özünün məhsuldar çağlarını yaşayır.

Azərbaycan dövlətinin elmə verdiyi böyük dəyər, bu sahəyə ayırdığı maliyyə vəsaiti kifayət qədər sayıla bilər. Məlum olduğu kimi, bir neçə ildir Elm Fondu fəaliyyət göstərir. Elm Fondu gənc alimlərin yeni tədqiqatlarının stimullaşdırılmasına dəstək olmaqla yanaşı, müxtəlif sahələr üzrə müsabiqələr keçirir. Gənc alimlərin əsərlərinin nəşri, tədqiqatlarının üzə çıxarılması, ixtiralarının maliyyələşdirilməsinə Elm Fondu çox böyük töhfələr verib. Ümumiyyətlə, elmin strategiyasının müəyyən olunması, bunun mövcudluğu elmin irəliləməsinə böyük stimul verir.

Azərbaycan elminin başında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası dayanır. Başqa elm ocaqları da, ali məktəblər, universitet və institutlarda da elmi tədqiqat işləri aparılır. Amma əsas iş Akademiyada görülür. Bildiyimiz kimi, bir neçə il idi ki, Azərbaycanda "Elm haqqında" qanunun qəbul olunmasının vacibliyi məsələsi müzakirə edilirdi. Alimlərin əksəriyyəti hesab edirdi ki, bu layihənin qəbulu Azərbaycan elminə yeni nəfəs gətirəcək.

Artıq "Elm Haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olunub. Qeyd edək ki, qanunda elmin inkişafı istiqamətində bir çox məsələlər öz əksini tapıb. Sənəddə Azərbaycanda magistr və doktorantlara həqiqi hərbi xidmətdən möhlət hüququnun verilməsi məsələsi, özəl elmi müəssisələrin yaradılması, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına elmi fəaliyyəti maliyyələşdirmək məqsədilə Azərbaycanın qanunvericiliyində qadağan olunmayan digər fəaliyyət növləri, o cümlədən sahibkarlıqla məşğul olmaq hüququnun verilməsi, ali təhsil müəssisəsinə "Tədqiqat universiteti" statusunun verilməsi, dövlət elmi müəssisə və təşkilatlarında çalışan elmi işçilərin inzibati vəzifə tutmalarına görə yaş həddi müəyyən edilməsi, elmi müəssisə və təşkilatlarda çalışan elmi işçilərin əməkhaqları hesablanarkən onların əmək stajları və peşə xüsusiyyətlərinin də nəzərə alınması və digər bir çox məsələlər öz əksini tapıb. Onu da bildirək ki, Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin sədri Şəmsəddin Hacıyev qanunun əhəmiyyətinin böyük olduğunu qeyd edib. Sözügedən komitənin sədr müavini Bəxtiyar Əliyev isə bu qanunun qəbulunun elm və təhsilin vəhdətini yaradacağını qeyd edib: "Artıq ali təhsil müəssisələrimiz həm də bir elm ocağı kimi fəaliyyət göstərəcək".

Professor Musa Qasımlı mətbuata bildirib ki, bu sənəd Azərbaycan elminin tarixində müstəsna xidməti olan sənəddir: "Bu qanun elmimizin inkişafına, həmçinin elm adamlarımızın sosial rifah halının yüksəlməsinə öz müsbət töhfəsini verəcək, eyni zamanda elmimizə yaxşı mənada rəqabət gətirmiş olacaq".

Azərbaycan Müəllimlər Universitetinin rektoru Aqiyə Naxçıvanlının fikrincə, "Elm haqqında" qanun layihəsinin əhəmiyyəti böyükdür və Azərbaycan elminin inkişafında müstəsna rol oynayır: "Bildiyiniz kimi, bizim bəzi bölgələrdə ali təhsil müəssisələrimiz var, o cümlədən bizim universitetin də yerlərdə filialları fəaliyyət göstərir. Onlardan bəziləri özlərini doğrultmadığına, genişlənə bilmədiyinə görə bağlanıb. Bu zaman, təbii ki, həmin müəssisələrdə çalışan bəzi elmi dərəcəli insanlarımız, müəllimlərimiz işsiz qalır və onlar Bakıya üz tutmalı olurlar. Ona görə yaxşı olardı ki, həmin elmi dərəcəli müəllimlər Bakıya gəlməsinlər, onlar işlədikləri bölgələrdə fəaliyyət göstərən orta məktəblərə işləmək üçün göndərilsinlər. Bu çox yaxşı olardı".

Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin sədri Şəmsəddin Hacıyev bildirib ki, "Elm haqqında" qanun layihəsi elmi fəaliyyət sahəsində dövlət siyasətinin məqsəd və prinsiplərini, elmi fəaliyyətin subyektlərinin və iştirakçılarının hüquq və vəzifələrini, elmi fəaliyyətin təşkilati-hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirəcək: "Qanun layihəsi vətəndaşların əqli potensialının reallaşması və elmi nailiyyətlərdən istifadə edilməsində məqsədyönlü fəaliyyətin həyata keçirilməsi üçün hüquqi zəmin yaradacaq. Qanun layihəsində elmi işçinin hüquq və vəzifələri, attestasiyası, işə qəbul qaydası, elmi dərəcə və adlar, elmi işçilərin sosial müdafiəsi, onların mükafatlandırılması, elmi fəaliyyətin stimullaşdırılması mexanizmləri, beynəlxalq elmi əməkdaşlıq və digər məsələlər əksini tapıb".

Elm adamlarının əksəriyyətinin bildirdiyinə görə, "Elm haqqında" qanun layihəsi mükəmməl hazırlanıb və elm sahəsində olan bütün münasibətlər sisteminin hüquqi bazasını yaradan bir sənəd şəklinə gətirilib. Alimlər hesab edir ki, alimlərin, elmin maraqlarına xidmət edən məsələlərin hamısı burada əks olunub. Alimlər bildirir ki, elmin və elmi innovasiya fəaliyyətinin məqsədlərini, elmi fəaliyyət subyektlərinin hüquq və vəzifələrini, elmin maliyyələşdirilməsi mexanizmlərini, elmi nailiyyətlərin stimullaşdırılması və onlardan istifadənin təşkilati-hüquqi əsasları təsbit olunub. Alimlərin fikrincə, bu sahədə yüksək inkişaf etmiş ölkələrin qanunverici bazası öyrənilib, müəyyən məqamlar prototip götürülüb və Azərbaycan şəraitinə, qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılıb.

Milli Məclisin üzvü İlyas İsmayılov da "Elm Haqqında" Qanunun müsbət tərəflərini açıqlayıb. İ.İsmayılovun mediada yer alan fikirlərinə görə, sənəddə müsbət məqamlar kifayət qədərdir: "Qanunda bir müsbət məqamı da qeyd etmək istərdim. Qanun layihəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əsas elmi müəssisə olması təsbit olunsa da, elm sahəsində ali məktəblərin üzərinə elmi fəaliyyətlə bağlı ciddi öhdəliklər qoyulur. Yəni əvvəllər ali təhsil müəssisələrində yalnız təsərrüfat hesablı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilirdisə, indi artıq bu iş tamamilə yüksək müstəviyə qaldırılır. Bu gün universitetlərin elmi potensialı böyükdür, amma təəssüf ki, bundan çox az istifadə edilir, çünki universitetin əsas fəaliyyət növü tədris sayılır. Lakin bu gün dünyada güclü tədqiqatçı bölümü olan universitet və institutlar reytinq cədvəlində ilk onluqdadır, bütün elmi tədqiqatların əsas ağırlıq mərkəzi universitet və institutların üzərinə düşür və biz bu təcrübədən mütləq faydalanmalıyıq. Həmçinin müsbət haldır ki, qanunda elmi fəaliyyətlə məşğul olan kadrların həvəsləndirilməsi üçün onlara müəyyən güzəştlərin, imtiyazların verilməsi ilə əlaqədar konkret maddələr var. Elmimizə yeni simaların cəlb olunması üçün qanunda gənc alimləri stimullaşdırmaq məqsədilə onlara sosial, o cümlədən ipoteka güzəştlərinin verilməsi nəzərdə tutulub".

Millət vəkili, Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti İsa Həbibbəylinin fikrincə də qanun dəyərlidir və elmin inkişafına hesablanıb.

Elm adamlarının bildirdiyinə görə, hər bir cəmiyyətin inkişaf göstəricisi həmin cəmiyyətin elm və təhsil səviyyəsi ilə müəyyən edilir. "Elm haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsi bu sahədə atılan uğurlu addımlardandır. Onu da deyək ki, son illər AMEA-da ən çox müzakirə edilən məsələlərdən biri elm sahəsində yaşanan bəzi problemlər idi. Bu problemləri qanuni mexanizm olmadan həll etmək çətin idi. Təhsilin əsasında da bir elmilik dayandığından, "Elm haqqında" Qanunun qəbulu bu sahədəki problemlərin aradan qaldırılmasına gətirib çıxarır. 20 ildən çoxdur ki, Azərbaycan alimləri fərdi halda, qrup halında, təşkilat halında Azərbaycan elminin keşiyində dayanaraq, elmi yeniliklərini dünyada təmsil edirlər. Bir alim, mütəxəssis kimi qürurla deyə bilərəm ki, ötən illər ərzində Azərbaycan alimlərinin elmi nəticələri dünyanın ən nüfuzlu elmi-tədqiqat və universitetlərinin tədqiqatçılarının aldıqları nəticələrdən zəif olmayıb. Bəzən zəif maddi-texniki baza ilə onlardan üstün nəticələr də göstəriblər.

Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutunun təbiət elmləri kafedrasının müdiri, AMEA-nın Fizika İnstitutunun elmi işçisi, fizika üzrə fəlsəfə doktoru Yusif Alıyev yerli mətbuata bu barədə bildirib: "Əslində "Elm haqqında" Qanunun qəbulu elmdə elə də inqilabi dəyişikliklər etməyəcək. Sadəcə, bu qanun elmin inkişafına mane olan boşluqların, maneələrin aradan qalxmasına xidmət edəcək. Tam məsuliyyətlə deyə bilərəm ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tərkibində fəaliyyət göstərən institut və elmi mərkəzlər öz fəaliyyət istiqamətlərini elə bu qanun layihəsinin tələblərində göstərilən müddəalar əsasında qurublar. Məsələn, AMEA Fizika İnstitutunda son illər həyata keçirilən struktur islahatları nəticəsində İnstitutun elmi fəaliyyət istiqamətləri həm forma, həm də məzmunca daha da təkmilləşdirilib. Müştərək beynəlxalq elmi əlaqələr yaradılaraq müasir cihaz və avadanlıqların alınması üçün qrant layihələri işlənib hazırlanıb. Təbii ki, bayaq dediyim kimi, "Elm haqqında" Qanunun qəbulu ilə hər şeyin həll ediləcəyini də düşünmək olmaz. Hətta gələcək illərdə qanunda müşahidə olunan boşluqlar da olacaq. Lakin əsas məsələ bu qanunun qəbul olunmasıdır ki, bu da gündəmə gətirilib. Məni bir alim kimi daha çox sevindirən qanun layihəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına elmi fəaliyyəti maliyyələşdirmək məqsədilə Azərbaycan qanunvericiliyində qadağan olunmayan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun verilməsidir. Bu fəaliyyət nəticəsində alimlərin və mütəxəssislərin maddi rifah halı indikindən daha yüksək olacaq. Bundan başqa, Azərbaycanda özəl elmi müəssisələrin yaradılması məsələsinin də qanunda təsbit olunması müsbət hal kimi qəbul edilməlidir. Amma, fikrimcə, bu özəl elmi mərkəzlərin hansısa formada Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına tabeçilik bağlılığının olması vacibdir. Əlbəttə, bu elmi mərkəzlər bazar iqtisadiyyatının tələb və təklif prinsipləri əsasında yaradılacağından, burada sağlam elmi rəqabət və fundamental elmi nəticələr əldə ediləcək.

Hətta "Elm haqqında" Qanunda ali təhsil müəssisəsinə "Tədqiqat universiteti" statusunun verilməsi ilə yaradılacaq özəl mərkəzlər üçün kadr potensialının hazırlanması işi nəzərdə tutulur.

Bu kadrlar isə universiteti bitirdikdən sonra özəl elmi mərkəzlərə işə qəbul olunacaq və bir müddətdən sonra mərkəzin maddi imkanları hesabına xarici elmi-tədqiqat mərkəzlərində təcrübə mübadiləsinə göndərilərək daha mükəmməl kadr kimi geri dönəcək. Nəticədə Azərbaycan alimlərinin tədqiqatları dünya elmi mərkəzlərinin diqqət mərkəzində olacaq və qarşılıqlı elmi tədqiqat işləri həyata keçiriləcək".

Alim hesab edir ki, Azərbaycan elminin tərəqqisində "Elm haqqında" Qanun böyük rol oynayacaq. Qanun artıq qəbul edilib, elm müəssisələrində fəaliyyət onun tələblərinə uyğun şəkildə qurulur. Dövlətin elmin inkişafına verdiyi dəyər misilsizdir.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2015.- 12 mart.- S.15.