Lütfəli Abdullayev sənətinə dövlət qayğısı...

Səhnə insanları iki ömür yaşayır. Səhnə üçün yaşanan ömür daha mənalı olur, əbədi olaraq yaddaşlarda qalır. Azərbaycan səhnəsinin qüdrətli simaları çox olub, onlar həyatdan köçsələr də yaddaşlarda həmişəlik olaraq yaşayır. Lütfəli Abdullayev kimi. Görkəmli teatr, kino xadimi, gülüş kralı L.Abdullayev uzun illərdir bioloji olaraq aramızda yoxdur, ancaq onun ülvi sənəti Lütfəlini yaşadır.

101 yaşlı görkəmli gülüş ustadı özündən sonra çox zəngin, çoxçalarlı bir irs qoyub. Bu irs tükənməzdir və ona xalq və dövlət sevgisi böyükdür.

Azərbaycan dövləti L.Abdullayev sənətinə hər zaman sayğı ilə yanaşıb. Ümumiyyətlə, L.Abdullayev xoşbəxt sənətkar olub, bu mənada ki, onu həm xalq sevib, həm siyasi hakimiyyət. Sovetlər dövründə də görkəmli sənətkara böyük sayğı, diqqət göstərilib. Bilirik ki, SSRİ-nin keçmiş rəhbəri Stalin özü L.Abdullayevin pərəstişkarı olub. O, böyük aktyorun "Arşın mal alan" musiqili filmində yaratdığı Vəli obrazını çox sevirdi. Bu barədə fikirlər, xatirələr mediada yer alıb.

Qeyd edək ki, keçən il L.Abdullayevin 100 yaşı tamam oldu. 13 fevral 2014-cü il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev L.Abdullayevin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Sənəddə bildirilirdi ki, 2014-cü ildə Azərbaycan teatr və kino sənətinin görkəmli nümayəndəsi, respublikanın xalq artisti Lütfəli Əmir oğlu Abdullayevin anadan olmasının 100 illiyi tamam olur: "Fitri istedada, yüksək səhnə mədəniyyətinə malik sənətkar kimi Lütfəli Abdullayev özünəməxsus təkrarolunmaz üslubda canlandırdığı son dərəcə koloritli, rəngarəng obrazlarla Azərbaycan teatr tarixinə və kino salnaməsinə yeni parlaq səhifələr yazıb".

Qeyd edək ki, L.Abdullayevin 100 illik yubileyi həm doğulduğu Şəki şəhərində, həm Bakıda, həm də doğma teatrında keçirildi.

Məlumat üçün bildirək ki, L.Abdullayev Azərbaycan aktyoru, Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının yaradıcılarından biri, milli xalq oyun-tamaşalarının gülüş estetikasını bacarıq və həssaslıqla mənimsəmiş, vəziyyət komediyalarında oynamağı xoşlayan, məsxərə hərəkətləri ilə mimika-jest ifadə vasitələrindən obrazın komik xarakterini açmaq üçün istifadə edən aktyor kimi tarixə düşüb.

Onu da vurğulayaq ki, keçən il aprel ayının 8-də Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrında xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı L.Abdullayevin 100 illik yubileyi münasibətilə təntənəli tədbir keçirilib.

Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyev çıxışında L.Abdullayevi Azərbaycan mədəniyyətinin, teatr sənətinin ən parlaq və ləyaqətli korifey nümayəndələrindən, Azərbaycan gülüş sənətinin yaradıcılarından biri kimi qiymətləndirib: "L.Abdullayev çox qısa, lakin son dərəcə zəngin bir ömür yolu keçib. Nəsibə Zeynalova, Bəşir Səfəroğlu kimi sənətkarlarla bir səhnəni bölüşüb. Bu üçlük teatr sənətimizdə komediya janrına sanki bir canlılıq gətirib. Onların səhnədəki hər oyunu minlərlə tamaşaçı üçün sağlam gülüş, əsl sənət və yaradıcılıq qaynağı olub. Bu sənətkarlar xalqla xalq dilində danışıb, onları güldürüb, səhnədə göstərilənlərdən nəticələr çıxarmağa şərait yaradıblar".

Qeyd etdiyimiz kimi, L.Abdullayevin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Prezident Sərəncamına əsasən, paytaxtda və ölkənin bütün bölgələrində ilboyu gülüş gecələri, çoxlu sayda sərgi, xatirə gecəsi, filmlərin nümayişi və tədbirlər təşkil edilib.

L.Abdullayevin 100 illik yubileyi münasibətilə keçən il sentyabrın 19-da Şəkidə onun xatirəsinə həsr olunan birinci böyük gülüş bayramı keçirilib.

Yubiley tədbirlərinə qatılan mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev L.Abdullayevin Azərbaycan komediyasında qısa müddət olmağına baxmayaraq, öz sözünü demiş sənətkar olduğunu qeyd edirdi: "Bizim hər birimiz onun çəkildiyi filmləri izləməklə böyümüşük. Lütfəli öz obrazı ilə sanki o dövrün nöqsanlarını komediyaya əks etdirib. Elə buna görədir ki, hər kəs onu çox sevir. Onunla birgə Bəşir Səfəroğlu, Nəsibə Zeynalova da Azərbaycan komediyasının bünövrəsini qoyub. Düşünürəm ki, cəmiyyət hər zaman Lütfəli kimi sənətkarlara ehtiyac duyacaq".

Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru, xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli L.Abdullayev kimi sənətkarların hazırda Azərbaycan səhnəsində olmadığını qeyd edib: "L.Abdullayev gənc yaşlarından məşhurluq zirvəsinə yüksəlib. "Arşın mal alan" filmindəki "Vəli" obrazından sonra Stalinin özü ona "Stalin" mükafatını təqdim edib. Bu da o dövr üçün ən böyük mükafat hesab olunurdu. Sevinirəm ki, Azərbaycan incəsənətində L.Abdullayev kimi sənətkar olub".

L.Abdullayevin qızı Xurşud Abdullayeva da atasının 100 illik yubileyinin təmtəraqlı şəkildə keçirilməsinə görə Prezident İlham Əliyevə və Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə öz təşəkkürünü bildirib: "Çox xoşbəxt insanam ki, mənim L.Abdullayev kimi atam olub. O zamanlar atamın bu cür sənətkar olduğunu tam anlaya bilmirdim. Atamla harasa gedəndə çox narahat idim. Çünki diqqət mərkəzində olurduq. Deyə bilərəm ki, L.Abdullayev Azərbaycan komediyasının simasıdır".

Məlumat üçün qeyd edək ki, L.Abdullayev 1914-cü il 22 martda Nuxa şəhərində (indiki Şəki) doğulub. Oradakı yeddillik məktəbi bitirib. Bir neçə ay Şəki fəhlə gənclər klubunun dram dərnəyində çalışıb. Burada kiçik məsxərələrdə və vodevillərdə oynayıb.

Tədqiqatçılar yazır ki, 1928-ci ilin sentyabrında Bakıya gələn L.Abdullayev Dövlət Konservatoriyasının valtorna sinfinin məşğələlərində iştirak etməyə başlayıb. Vokal sənətinə marağı olduğuna görə paralel olaraq Berolskinin kursunda ifaçılıqla məşğul olub, səsinin oxu ölçü-quruluşunu cilalayaraq müəyyən qəlibə salıb. Dərslərinin gedişatını müəyyən yönə salıb sistemləşdirdikdən sonra, yaşının azlığına baxmayaraq, müsabiqə ilə opera teatrının xor heyətinə qəbul olunub. Tezliklə o, yardımçı aktyor kimi sözsüz və epizod rollarda, qısa vaxtdan sonra "Arşın mal alan" operettasında Vəli rolunda oynayıb. 1938-ci ildə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı yarananda L.Abdullayev truppaya qəbul edilib. Teatr 1949-cu ilin yazında maliyyə çətinliyi ilə bağlı fəaliyyətini dayandırmalı olanda L.Abdullayev Milli Dram Teatrına keçib. Burada Tulio ("Rəqs müəllimi", Lope de Veqa), Rəşid ("Kimdir müqəssir?", Georgi Mdivani), Tağı ("Köhnə duman", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Oddamdı ("Od gəlini", Cəfər Cabbarlı), Nadir ("Çiçəklənən arzular", Məmmədhüseyin Təhmasib) rollarında çıxış edib. İki ildən sonra o, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində estrada ansamblı kimi çıxış edən muskomediya truppasında işləməyə başlayıb. 1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının Azərbaycan və rus bölmələri Şəmsi Bədəlbəylinin bədii rəhbərliyi ilə yenidən fəaliyyətə başlayıb. L.Abdullayev teatrın aparıcı sənətkarı kimi Musiqili Komediya Teatrının, demək olar, ən populyar, uğurlu və uzunömürlü tamaşalarında çıxış edib.

Tədqiqatçılar yazır ki, onun yaradıcılığını üç bölümə ayırmaq olar-klassik operettalarda oynadığı rollar, tərcümə əsərlərində ifa etdiyi səhnə surətləri, çağdaş bəstəkarların musiqili komediyalarında yaratdığı koloritli personajlar.

Böyük sənətkarın klassik operettalardakı rollar siyahısına Üzeyir bəy Hacıbəyovun əsərlərində oynadığı Vəli və Soltan bəy ("Arşın mal alan"), Hambal, Cəfər və Məşədi İbad ("Məşədi İbad"), Zülfüqar bəy Hacıbəyovun əsərlərində ifa etdiyi Kəblə Heydər ("Evliykən subay"), Vəli və Sandro ("Aşıq Qərib"), Qulu ("Əlli yaşında cavan") obrazları daxildir. Tədqiqatçılar yazır ki, aktyorun milli və tərcümə klassik əsərlər əsasında müasir bəstəkarların musiqi bəstələdikləri komediyalardakı Kərim ("Lənkəran xanının vəziri", Mirzə Fətəli Axundov və Niyazi), Qulaməli ("Dərviş Məstəli şah", Mirzə Fətəli Axundov və musiqi tərtibçisi Şəmsəddin Fətullayev), Trufaldino ("İki ağanın bir nökəri", Karlo Haldoni və musiqi tərtibçisi Şəmsəddin Fətullayev), Hacı Qara ("Hacı Qara", Mirzə Fətəli Axundov və Vasif Adıgözəlov ilə Ramiz Mustafayev), Baqqal ("Keçmişin məişət səhnələri", Mirzə Ələkbər Sabirin satirik şeirləri əsasında libretto, müəllifi Soltan Dadaşov və bəstəkar Vasif Adıgözəlov) rollarını da buraya daxil etmək olar.

Tərcümə edilən musiqili komediyada oynadığı komik personajlar: Hamlet ("Tiflis nəğməsi", Levon Çubabiriya və Şoto Milorava), Avo ("Şirin arzular"), Çako ("Keto və Kote", Vladimir Dolidze).

Tədqiqatçıların yazdığına görə, aktyorun əlvan yaradıcılığında çağdaş sənətkarların yazdıqları musiqili komediyalarda oynadığı rollar çoxluq təşkil edir. Bunlardan əsasları Möhsün ("Beş manatlıq gəlin", Məmməd Səid Ordubadi və Səid Rüstəmov), Qoşun ("Toy kimindir?", Məhərrəm Əlizadə və Soltan Hacıbəyov), Qəhrəman ("Gözün aydın", Məhərrəm Əlizadə və Fikrət Əmirov), Dursun və Kərim kişi ("Durna", Süleyman Rüstəm və Səid Rüstəmov), Məhəmməd ("Ulduz", Sabit Rəhman və Süleyman Ələsgərov), Güloğlan ("Kəndimizin mahnısı", Kərim Kərimov və Zakir Bağırov), Şakir ("Qızıl axtaranlar", Həsən Seyidbəyli və Tofiq Quliyev), Dilavərzadə ("Rəisin arvadı", Məhərrəm Əlizadə və Səid Rüstəmov), Səməndər ("Bir dəqiqə", Məhərrəm Əlizadə və Hacı Xanməmmədov), Hacı Kərim ("Hacı Kərimin Aya səyahəti", Qulamrza Cəmşidi ilə Əbülfəz Hüseyni və Azər Rzayev), Murtuzov və Alanzadə, Eynəkii ("Özümüz bilərik", "Olmadı elə, oldu belə" və "Milyonçunun dilənçi oğlu", Şıxəli Qurbanov və Süleyman Ələsgərov), Darçmov ("Səndən mənə yar olmaz", Məhərrəm Əlizadə və Əşrəf Abbasov), Səbrəli ("Bizə bircə xal lazımdır", Qulamrza Cəmşidi ilə Bəşir Səfəroğlu və Telman Hacıyev), Qüdrət Səda ("Haradasan, ay subaylıq?", Salam Qədirzadə və Süleyman Ələsgərov), Cabbar ("Axırı yaxşı olar", Rəfiq Zəka Xəndan və Ramiz Mustafayev), Məmmədəli ("Məmmədəli kurorta gedir", Atif Zeynallı və Tofiq Bakıxanov ilə Nəriman Məmmədov), Polad baba ("Dağlar qoynunda", Ədil İsgəndərov və Əşrəf Abbasov), Ələsgər ("Həmişəxanım", Salam Qədirzadə və Süleyman Ələsgərov), Mitoş ("Hicran", Sabit Rəhman və Emin Mahmudov (Sabitoğlu) obrazlarıdır.

Tədqiqatçılar yazır ki, L.Abdullayev həm də populyar kino aktyoru idi. Kinoda ilk və son dərəcə uğurlu işi Rza Təhmasibin 1945-ci ildə lentə aldığı "Arşın mal alan" filmində Vəli rolu olub. O bu rola görə 1946-cı ildə Stalin mükafatına (sonralar "SSRİ Dövlət mükafatı" adlanıb) layiq görülüb. L.Abdullayev həmçinin "Əhməd haradadır?" (Zülümov), "Ulduz" (Məhəmməd), "Qəribə əhvalat" (Kefçilov) filmlərinə çəkilib.

Öz yaradıcılığında "Qaravəlli" oyun-tamaşa estetikasının "açıq yumor" üslubundan daha çox bəhrələnən L.Abdullayev tipik xarakterlər yaratmağa üstünlük verib. Bu barədə yazan tədqiqatçılar qeyd edir ki, sözügedən istiqamətdə əsasən şarjla qroteskə əsaslanıb. Zil olmayan, lakin şirin ləhcəli avazını oynadığı obrazların xarakterinə uyğunlaşdırmağı məharətlə bacarıb.

Tədqiqatçıların qeyd etdiyinə görə, yaradıcılıq uğurlarına və Musiqili Komediya Teatrının inkişafındakı xidmətlərinə görə 17 iyun 1943-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti və 24 may 1960-cı ildə ona xalq artisti fəxri adı verilib. Xalqın bütün zümrələrinin sevimli aktyorlarından olan L.Abdullayev 9 dekabr 1973-cü ildə Bakıda vəfat edib. Məzarı ikinci Fəxri Xiyabandadır. Bakıda adına küçə var.

Azərbaycan səhnəsinin bənzərsiz aktyoru L.Abdullayev yaddaşlarda həm böyük sənətkar, həm də gözəl ata, ləyaqətli insan, hər kəsə əl tutan, yardım edən şəxsiyyət kimi qalıb. Deyirlər çörək verən kişi olub Lütfəli müəllim. Onun süfrəsindən kasıb tələbələr, aktyorlar hər zaman bəhrələnib. L.Abdullayev ölməyib, yaratdığı obrazlarla əbədilik qazanıb.

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.- 2015.- 5 noyabr.- S.15.