Azərbaycan kinosu və azərbaycançılıq...
I yazı
Azərbaycan
kinosu yarandığı gündən azərbaycançılığa,
milli düşüncəyə, vahid ideologiyaya xidmət edib.
Hər bir sənət növünün yaradılmasında məqsəd
birmənalı olaraq maarifçiliklə bağlıdır. Sənət
milli düşüncəyə, dövlət və dövlətçiliyə,
cəmiyyətin inkişafına xidmət etməlidir.
Böyük tarixi yol keçən Azərbaycan kinosu cəmiyyətin
inkişafında böyük rol oynayıb. Azərbaycançılığa,
dövlətçiliyə töhfələr verən milli
kinomuz heç vaxt öz yolundan dönməyib.
Avqustun
2-si Milli Kino Günü kimi tarixə düşüb. Azərbaycan
kinosu-milli kinematoqrafiyası xalqımıza böyük mədəni-mənəvi
töhfə verib.
Qeyd edək
ki, Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci il iyunun 21-dən
başlayır. İlk filmlər fotoqraf və nasir Aleksandr
Mişon tərəfindən çəkilmiş xronika
süjetləri ("Bibiheybətdə neft fontanı
yanğını", "Balaxanıda neft fontanı",
"Şəhər bağında xalq gəzintisi",
"Qafqaz rəqsi" və s.) və bir bədii
kinosüjetdən ("İlişdin") ibarət idi.
Məlumatlara
görə, 1915-ci ildə Qafqazda Pirone qardaşlarının
açdığı səhmdar cəmiyyətləri (ticarət
evləri) tərəfindən Bakı, Tiflis, İrəvan
şəhərlərində prokat kontorları
yaradılıb. 1915-ci ildə adıçəkilən cəmiyyət
neft sənayeçilərinin pulu ilə İbrahim bəy Musabəyovun
"Neft və milyonlar səltənətində" romanı
əsasında eyni adlı ilk Azərbaycan bədii filminin
çəkilişinə başladı. Filmi çəkmək
üçün Peterburqdan rejissor Boris Svetlov dəvət
olunub. Təbiət mənzərələri Bakıda və ətraf
kəndlərdə, pavilyonla bağlı səhnələr isə
Tiflisdə çəkilirdi. Filmdə Lütfəli bəy rolunu
Hüseyn Ərəblinski oynayıb. 1916-cı ildə
Bakıda Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal
alan" operettası əsasında ilk Azərbaycan
kinokomediyası çəkildi. 1919-cu ildə isə Azərbaycanın
müstəqilliyinin ildönümü münasibətilə
"Təntənə" adlı tammetrajlı film ekranlarda
nümayiş etdirildi.
Azərbaycan
kinosunun inkişafı xalqın maariflənməsinə, mədəni
səviyyəsinin yüksəlməsinə təkan verirdi.
1920-ci illər
Azərbaycan kinosunda yeni mərhələ oldu. Azərbaycan
Demokratik Cumhuriyyəti sovet ordusu tərəfindən
işğal edildikdən sonra sənətə, ədəbiyyata,
mədəniyyətə fərqli tələblər irəli
sürüldü. Kino dövrün, hakim rejimin təbliğat
maşınına çevrildi. Uzun illər kinomuz siyasi rejimin
nəzarətində oldu. Ancaq, bununla belə, filmlərimizdə
milli çalarlar, ştrixlər, hadisələr oldu.
Azərbaycan
kinosunun inkişaf mərhələlərini təhlil etdikcə
qarşımıza olduqca maraqlı faktlar çıxır.
Bilirik ki, müasir Azərbaycan kinosunun inkişafında
dövlətin böyük rolu var. Son illər kino ilə
bağlı böyük işlər görülüb, yeni
filmlər çəkilib. Məlum olduğu kimi, SSRİ-nin
dağılması ilə əlaqədar kino sahəsində
kadrların hazırlanmasında da ciddi problemlər yaranıb
və bu sahədə müəyyən çətinliklər
yaşanırdı. Lakin ölkə başçısı
İlham Əliyevin son illər verdiyi sərəncamlardan sonra
kinonun bütün sahələrinin problemlərinin həllinə
başlanıb.
Bu sərəncamlarda
respublikamızda, eyni zamanda, dünyanın bir neçə
ölkəsində Azərbaycan kinosu üçün
kadrların hazırlanması məsələsi də öz əksini
tapıb. Onu da qeyd edək ki, yerli və xarici filmlərin
yüksək səviyyədə nümayiş etdirilməsi üçün
kinoteatrların dünya standartlarına uyğun yenidən
qurulması əsas vəzifə kimi qarşıya qoyulub.
"Nizami" Kino Mərkəzi yalnız kinoteatr kimi deyil, həm
də tarixi abidə kimi qorunduğu üçün ən
müasir tələblərə cavab verən formada yenidən
bərpa edilib, ən müasir texniki avadanlıqlarla təchiz
olunub.
Bəlli
olduğu kimi, 2008-ci il avqustun 4-də cənab Prezidentin Sərəncamı
ilə təsdiq olunan "Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər
üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı"
artıq öz müsbət nəticələrini verməkdədir.
Belə ki, proqramın qəbulundan sonra kino sənətimizdə
əsaslı yeniliklər müşahidə olunmağa
başlandı. Kinoda yeni inkişaf tendensiyası yarandı. Bu
həm filmlərin çəkilişində, həm
nümayişində, həm də texniki təchizatın
gücləndirilməsində özünü büruzə
verir. Onu da bildirək ki, son bir neçə ildə Azərbaycanda
dövlət sifarişi ilə 70-dən çox sənədli,
30-dək tammetrajlı film çəkilib. "Mən evə
qayıdıram", "Dolu", "Sübhün
elçisi", "Qırmızı bağ",
"Qisasını alıb öl", "Qorxma, mən səninləyəm-2"
filmləri müxtəlif mövzu və janrda istehsal olunan
ekran əsərləridir. 2006-2011-ci illərdə ekran əsərlərimiz
40-dək ölkədə, 100-dən artıq festivalda
uğurla iştirak edib. Təkcə ötən il gənc
kinematoqraflarımızın çəkdiyi qısametrajlı
bədii filmlər 25-dən artıq beynəlxalq kinofestivalda göstərilib.
64-cü
Beynəlxalq Kann Kinofestivalında ilk dəfə olaraq Azərbaycan
pavilyonu təşkil olunub. Londonda film festivalı keçirilən
"XV Rainbow" Beynəlxalq Film Festivalında Azərbaycan
Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin
sifarişi ilə "Azərbaycanfilm" Kinostudiyasında
lentə alınmış "Çölçü"
filmi "Ən yaxşı bədii film" nominasiyasında
mükafatlandırılıb. Kinoşünaslar bildirir ki, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi
altında ölkəmizin ümumi iqtisadi, sosial və mədəni
inkişafı kino sənətinin də böyük
uğurlar qazanmasına şərait yaradacaq, Azərbaycan
kinosu layiq olduğu yüksək sənət zirvələrinə
ucalacaq.
Ekspertlər
bildirir ki, milli kinomuzun keçən illərdə çəkilən
filmləri tamaşaçıların indi də sevdiyi filmlər
sırasındadır. Yaşlı və orta nəslin
nümayəndələri illər əvvəl çəkilən
filmlərə indi də böyük maraq və nostalgiya hissilə
baxır. Ancaq su bir yerdə dayana bilmədiyi kimi, kino mədəniyyətimiz
də inkişafdan qala bilməz. Yeni kinonun tələblərilə
köhnə kinonun şərtləri arasında böyük fərqlər
var. Buna görə də onların bir-birindən seçilməsi
təbiidir. Əslində çağdaş kino ilə illər
öncə çəkilən filmlər arasında
yaxınlıq və doğmalıq da var, olmalıdır da.
Bu da ondan ibarətdir ki, milli kinomuzun seçdiyi dəst-xətt
hər zaman milli olub və ictimai, eləcə də dövlətçilik
maraqlarına xidmət edib. İstənilən filmimizdə
ictimaiyyəti maraqlandıran məsələlər öz əksini
tapıb. İndi çəkilən filmlərdə də, həmçinin,
o ideya davam etdirilir. Azərbaycan kinosunun günü-gündən
inkişaf etməsi, özünə yeni yaradıcılıq
xətti seçməsi diqqəti cəlb edir. Bir tərəfdən
kino ictimaiyyətinin, başqa bir yandan dövlətin milli
kinoya isti münasibət və qayğısı kinomuzun daha
uzaqlara gedəcəyinə bir təkandır.
Kinoşünas
Təranə Əlizadənin bildirdiyinə görə, Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci
illər üzrə inkişafına dair Dövlət
Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında Sərəncamı
kino sənətinin sürətli inkişafına böyük
təkan oldu: "Bilirik ki, Dövlət Proqramına qədər
kinomuzun perspektivi elə də ümid doğurmurdu. Hətta
kino məmurları belə onun gələcəyinə
ümid bəsləmirdi. Bu da faktdır ki, keçən əsrin
90-cı illərindən başlayaraq Azərbaycanda kommersiya
filmlərinin çəkilişlərinə başlanıb.
"Yarasa" və digər bir-iki filmi çıxmaq şərtilə,
o biri filmlərin səviyyəsi elə də yüksək
deyildi. "Yarasa"nın gücü onda idi ki, peşəkar
rejissor tərəfindən
ekranlaşdırılmışdı. Kommersiya filmlərinin
kinomuzun inkişafına, milli kino industriyasının
yaranmasına heç bir xeyri olmadı. Məlumdur ki, bu
dövrdə kommersiya filmlərinin bir çoxunun çəkilməsində
məqsəd heç də kinonun inkişafına nail olmaq
deyil, kinodan pul qazanmaq idi. Bəllidir ki, kommersiya kinosunun gəlir
gətirmək imkanı olmadı. Bu da kinomuzun
dayaqlarının laxlamasına səbəb oldu. Sözsüz
ki, bundan peşəkar kino işçiləri daha çox zərər
çəkdi. Çətin dövr yaşamasına, bir
sıra itkilərə məruz qalmasına baxmayaraq, Azərbaycan
kinosu sınmadı, dövlət qayğısı nəticəsində
yenidən həyata qayıda bildi".
Müstəqillik
dövrünün Azərbaycan kinosuna dövlətin göstərdiyi
diqqət haqqında çox danışılıb, çox
yazılıb. Müstəqillik dövrü Azərbaycan kinosu
haqqında danışarkən çağdaş kinomuza verilən
dövlət dəstəyini mütləq qeyd etməliyik.
Özünün yeni dövrünü yaşayan Azərbaycan
kinosunun xeyli uğurları var və yeni filmlər çəkilib.
Dövlətin kinoya göstərdiyi davamlı maddi yardım
sayəsində Azərbaycanda kino sənayesi yenidən qurulur.
Artıq kinonun bir sıra vacib xətləri inkişaf etməkdədir.
Müstəqil
Azərbaycan inkişaf etdikcə, iqtisadi cəhətdən
gücü artdıqca, bütün sahələrlə
yanaşı, mədəniyyətə, onun vacib qollarından
biri olan kinoya da diqqət, qayğı artırıldı. Azərbaycan
kinosu son on-on beş ildə inkişaf relsinə
düşdü. Ümidi tükdən asılı olan kino
adamları bu qayğı sayəsində dirçəldi, yeni
yaradıcılıq planlarını reallaşdırdı.
Çoxları güman edirdi ki, Azərbaycan kinsu taqətdən
düşüb və o bir daha ayağa qalxa bilməyəcək.
Lakin dövlətin göstərdiyi güclü dəstək
nəticəsində kinonun büdrəyən dizi gücləndi
və irəliyə addımlamağa başladı. Son on
beş il ərzində Azərbaycan dövlətinin kinoya qoyduğu
vəsaitin məbləği davamlı şəkildə
artırılır. Məlumat üçün qeyd edək ki,
bu sahəyə 2000-ci ildə 600 min, 2004-cü ildə 850 min,
2005-ci ildə 1 milyon 400 min, 2006-cı ildə 2 milyon, 2007-ci
ildə isə 3 milyon 300 min manat vəsait ayrılıb. Bu vəsaitə
uyğun olaraq əvvəllər 3-4 ildə cəmi 1-2 bədii
film çəkilirdisə və ya heç çəkilmirdisə,
son 5-6 il ərzində "Ovsunçu", "Hacı
Qara", "Küçələrə su səpmişəm",
"Arxada qalmış gələcək", "Girov",
"Əlvida, cənub şəhəri", "Cavid
ömrü", "Hökmdarın taleyi",
"Manifest", "Biz qayıdacağıq" kimi 15 bədii
film, habelə bir neçə sənədli və cizgi filmləri
çəkilib.
Onu da
vurğulayaq ki, 2007-ci il fevralın 20-də Prezident İlham
Əliyev "Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf
etdirilməsi haqqında" Sərəncam imzaladı. Bu sərəncam
kinomuzun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə
yeni bir təkan verdi. "Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər
üzrə inkişafına dair Dövlət
Proqramı"nın icrası ilə əlaqədar işlər
il ərzində davam etdirilib. Nazirliyin sifarişi ilə
"Azərbaycanfilm" kinostudiyasında "Buta", "Tərsinə
çevrilmiş dünya", "Əlavə təsir",
"Vəkil haradadır?" filmləri, müstəqil kino
şirkətlərində "Sahə", "Ölüm
növbəsi", "Aktrisa", "Kabusun gözüylə"
filmləri çəkilib. "Qisas almadan ölmə"
filmi də son illərin maraqlı ekran işlərindəndir.
Bundan başqa, "Ondan yaxşı qardaş yox idi",
"Mən evimə qayıdıram", "Dolu",
"Canlı" bədii filmlərinin də çəkilişləri
həyata keçirilib. "Onun ürəyi"
qısametrajlı musiqili nağıl filmi də dövlət
büdcəsi hesabına ərsəyə gəlib.
"Salnamə"
və "Yaddaş" studiyalarında bir sıra sənədli
filmlər - "İz...Qala", "Qafqaz qartalının
uçuşu", "Neft akademiyası", "Qarabağa
gedən yollar", görkəmli sənət adamlarından
Tahir Salahov, Elmira Şahtaxtinskaya və Cənnət Səlimovaya
həsr olunan ekran əsərləri çəkilib.
Onu da
vurğulayaq ki, son illər mütəmadi olaraq xarici ölkələrdə
Milli Kino Həftəsi keçirilir. Özbəkistanda "Azərbaycan
kinosu həftəsi", Bakıda isə "Özbəkistan
kinosu həftəsi", həmçinin, Rusiya kinosu günləri,
Avropa filmləri festivalı, Yaponiya, Türkiyə kinosu həftələri
gerçəkləşib. "Bu meydan, bu ekran" və
"Vətən and yerimizdir" kino layihələri
müsabiqələri keçirilib və onların nəticələrinə
əsasən qısametrajlı bədii filmlər çəkilir.
Kino sahəsində gənclərlə işə xüsusi
diqqət ayrılır. Keçən illər ərzində
kino istehsalına ayrılan ümumi vəsaitin 63 faizi
debütantların filmlərinə yönəldilib.
Onu da
vurğulayaq ki, 2011-ci il fevralın 14-də isə Azərbaycan
Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin
bazasında "Mədəniyyət" kanalı fəaliyyətə
başlayıb...
İradə SARIYEVA
Yazı Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap
olunur.
Bakı Xəbər.- 2016.- 3 avqust.-
S.15.