Azərbaycan həm neft, həm də qeyrineft sektorundan böyük gəlir ərəfəsində...

Son gün­lər­də dün­ya neft ba­za­rın­da cid­di də­yi­şik­lik­lər qey­də alı­nır. Bu­na əsas sə­bəb nef­tin qiy­mə­ti ilə bağ­lı Neft İx­rac edən Öl­kə­lər Təş­ki­la­tı­nın (OPEK) mən­zil-qə­rar­ga­hın­da OPEK və qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri­nin gö­rü­şün­də konkret ra­zı­lıq­la­rın əl­də olun­ma­sı­dır.

Məhz bu ra­zı­lıq­lar­dan son­ra neft qiy­mət­lə­rin­də yük­sə­liş qey­də alı­nır və gə­lən il­dən eti­ba­rən nef­tin qiy­mə­ti­nin da­ha yük­sək həd­lə ifa­də olun­ma­sı göz­lə­nir. Son mə­lu­mat­la­ra gö­rə, ar­tıq "Brent" mar­ka­lı nef­tin qiy­mə­ti 21 iyul 2015-ci il ta­ri­xin­dən bu ya­na ilk də­fə ola­raq bir bar­re­lə gö­rə 57 dol­la­rı ötüb. Qeyd olun­du­ğu ki­mi, bu­na əsas sə­bəb Vya­na­da OPEK və qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri­nin ha­si­lat sə­viy­yə­si­lə bağ­lı ra­zı­lıq əl­də et­mə­lə­ri­dir. Be­lə ki, qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri gün­də­lik neft ha­sı­la­tı­nı 600 min bar­rel­dən çox ol­maq­la azal­da­caq­la­rı­na da­ir OPEK öl­kə­lə­ri ilə ra­zı­lı­ğa gə­lib.

Hə­lə no­yab­rın 30-da OPEK-in Vya­na­da ke­çi­ri­lən top­lan­tı­sın­da gün­də­lik neft ha­si­la­tı­nın 1,2 mil­yon bar­rel azal­dıl­ma­sı qə­ra­ra alı­na­raq, qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri­nin də öz ha­si­lat proq­ram­la­rın­da də­yi­şik­lik et­mə­si üçün məs­lə­hət­ləş­mə­lər apa­rıl­mış­dı. Ar­tıq qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri, o cüm­lə­dən Azər­bay­can da bu tə­şəb­bü­sə qo­şu­la­raq, dün­ya ba­zar­la­rın­da nef­tin qiy­mə­ti­nin sa­bit­ləş­mə­si və tə­ləb-tək­lif mü­tə­na­sib­li­yi­nin qo­run­ma­sı məq­sə­di­lə ha­si­la­tın azal­ma­sı­na da­ir qə­rar qə­bul edib. Bu ra­zı­laş­ma hər iki tə­rəf ara­sın­da 15 il­dən bə­ri qə­bul edil­miş ilk bir­gə paktdır. Ra­zı­laş­ma ümu­mi­lik­də 25 öl­kə tə­rə­fin­dən dəs­tək­lə­nir.

Həm OPEK, həm də qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri gə­lən il yan­va­rın 1-dən eti­ba­rən ra­zı­laş­ma­la­rın tət­bi­qi­nə baş­la­ya­caq. Bil­di­rək ki, OPEK-ə üzv ol­ma­yan öl­kə­lə­rin neft ha­si­la­tı­nı azaltma­sı­na da­ir də­qiq mə­lu­mat­lar da açıq­la­nıb. Ra­zı­lı­ğa əsa­sən, Ma­lay­zi­ya nef­tin sə­viy­yə­si­ni sut­ka­da 20 min, Ek­va­to­ri­al Qvi­ne­ya 12 min, Bəh­reyn isə 10 min bar­rel azal­da­caq. Cə­nu­bi Su­dan ha­si­la­tı sut­ka­da 8 min bar­rel, Su­dan və Bru­ney isə hər bi­ri 4 min bar­rel aşa­ğı sa­la­caq. Azər­bay­can, Ru­si­ya, Mek­si­ka, Qa­za­xıs­tan və di­gər öl­kə­lər üçün ha­si­la­tın azal­dıl­ma­sı həcmlə­ri ba­rə­də də mə­lu­mat­lar bəl­li­dir. Be­lə ki, Ru­si­ya sa­zi­şə gö­rə ha­si­la­tı 300 min, Mek­si­ka 100 min, Oman 45 min, Azər­bay­can 35 min, Qa­za­xıs­tan isə 20 min bar­rel  azal­da­caq. Ümu­mi­lik­də kar­te­lə da­xil ol­ma­yan 11 öl­kə neft ha­si­la­tı­nı sut­ka­da 558 min bar­rel azaltmış ola­caq.

Azər­bay­ca­nın ener­ge­ti­ka na­zi­ri Na­tiq Əli­yev bü­tün bun­la­rı yük­sək qiy­mət­lən­di­rir. Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, gö­rüş­də OPEK öl­kə­lə­ri gün­də­lik neft ha­si­la­tı­nı 32,5 mil­yon bar­rel həc­min­də sax­la­maq­la bağ­lı öh­də­lik­lə­ri­ni bir da­ha təs­diq­lə­yə­rək, bu həcmdən çox neft is­teh­sal et­mə­yə­cək­lə­ri­ni bə­yan edib­lər: "Gö­rüş­də OPEK-ə üzv ol­ma­yan 11 öl­kə də iş­ti­rak edib. Bu öl­kə­lə­rin 2017-ci il yan­va­rın 1-dən gün­də­lik neft ha­si­la­tı­nı 558 min bar­rel azaltma­la­rı ba­rə­də ra­zı­lıq əl­də olu­nub. Ra­zı­laş­ma­ya əsa­sən, Azər­bay­can üçün bu gös­tə­ri­ci sut­ka­da 35 min bar­rel mü­əy­yən­ləş­di­ri­lib". Na­zir bil­di­rib ki, qə­bul edi­lən qə­ra­rın ic­ra­sı­na nə­za­rət məq­sə­di­lə Ru­si­ya və Kü­vey­tin rəh­bər­li­yi ilə Mo­ni­to­rinq Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı məq­sə­də­uy­ğun he­sab edi­lib. OPEK və təş­ki­la­ta da­xil ol­ma­yan öl­kə­lər ra­zı­lı­ğa gə­lib­lər ki, neft ba­za­rın­da qiy­mət­lə­rin sa­bit­li­yi­nin uzun­müd­dət­li ol­ma­sı üçün mü­tə­ma­di gö­rüş­lər ke­çi­ril­sin. Ey­ni za­man­da, təd­bir­də iş­ti­rak et­mə­yən di­gər qey­ri-OPEK öl­kə­lə­ri də bu sa­zi­şə qo­şul­ma­ğa də­vət olu­nub. Bü­tün bun­lar neft gə­lir­lə­ri­nin, di­gər öl­kə­lər­də ol­du­ğu ki­mi, Azər­bay­can­da da artma­ğa doğ­ru ge­də­cə­yi­ni təs­diq edir. Am­ma Azər­bay­can, bu­na pa­ra­lel ola­raq, həm də qey­ri-neft sek­to­ru­nu sü­rət­lə in­ki­şaf et­dir­mə­yə xü­su­si diq­qət ye­ti­rir. Va­şinqto­nun "Fron­ti­er Stra­tegy Gro­up" kon­sal­tinq şir­kə­ti məhz bu fon­da Azər­ba­yan­da da­vam­lı iq­ti­sa­di ar­tı­mın ola­ca­ğı­nı bə­yan edir. Qu­ru­mun ana­li­tik he­sa­ba­tın­da qeyd olu­nur ki, 2017-ci ilin büd­cə­si nef­tin bir bar­re­li­nin or­ta il­lik qiy­mə­ti 40 dol­lar nə­zər­də tu­tul­maq­la kon­ser­va­tiv mo­del üz­rə for­ma­laş­dı­rı­lıb. Həm­çi­nin bil­di­ri­lir ki, hö­ku­mət hər il öz xərclə­ri­ni 5 fa­iz sə­viy­yə­sin­də azaltma­ğa baş­la­ya­caq. "Fron­ti­er Stra­tegy Gro­up"un proq­no­zu­na gö­rə, da­xi­li və id­xal məh­sul­la­rı­nın cəm­ləş­di­ril­mə­si Azər­bay­can iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın ar­tı­mı­na sə­bəb ola­caq və bu çər­çi­və­də ar­tıq bir sı­ra id­xal mal­la­rı­nın rü­su­mu ar­tı­rı­lıb. "Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın mil­li iq­ti­sa­diy­yat perspek­ti­vi üz­rə Stra­te­ji Yol Xə­ri­tə­si" fo­nun­da isə qey­ri-neft sa­hə­si üz­rə iq­ti­sa­di ar­tım da­ha di­na­mik xa­rak­ter ala bi­lər. Bu­ra­da nə­zər­də tu­tu­lan plan­lar he­sa­bı­na Azər­bay­can hö­ku­mə­ti Azər­bay­can Döv­lət Neft Fon­du­nun (ARDNF) döv­lət büd­cə­si gə­lir­lə­rin­də­ki pa­yı­nı təx­mi­nən 3 də­fə azaltma­ğı plan­laş­dı­rır: "Bu gün döv­lət sek­to­run­da xərclə­nən hər ikin­ci ma­nat (təq­ri­bən 50%-i) ARDNF-dən edi­lən transfertlə­rin he­sa­bı­na ma­liy­yə­ləş­di­ri­lir. Bu rə­qəm 2025-ci ilə qə­dər 15%-ə en­di­ril­mə­li­dir. ARDNF-in transfert edə bi­lə­cə­yi məb­ləğ onun gə­lir­lə­ri ilə, yə­ni nef­tin qiy­mət­lə­ri ilə sıx əla­qə­lən­di­ri­lib. Bu ası­lı­lıq Azər­bay­can iq­ti­sa­diy­ya­tı­na neft qiy­mət­lə­rin­də­ki də­yi­şik­lik­lə­rin cid­di tə­si­ri­nin əsas sə­bəb­lə­rin­dən bi­ri­dir. İq­ti­sa­diy­yat­da özəl in­ves­ti­si­ya­la­rın pa­yı­nı ar­tır­maq üçün sa­bit ar­tım tem­pi­nin ol­ma­sı çox va­cib­dir və döv­lət büd­cə­si­nin Fon­dun transfertlə­rin­dən da­ha az ası­lı ol­ma­sı­nı tə­ləb edir". Bü­tün bun­lar o de­mək­dir ki, neft gə­lir­lə­ri­nin artma­sı ilə ya­na­şı, Azər­bay­can qey­ri-neft sek­to­run­dan da bö­yük həcmdə gə­lir əl­də edə­cək.

Tahir TAĞIYEV

Bakı xəbər.- 2016.- 13 dekabr.- S.10