Azərbaycançılıq
ideyasının təbliğində Rəşid Behbudovun rolu...
XX əsr Azərbaycan musiqi tarixində, ifaçılıq sahəsində öz dəst-xətti ilə seçilən dahi sənətkar Rəşid Behbudov neçə-neçə əsrlərin, nəsillərin yaddaşında yaşayacaq. Gəlişigözəl söz deyil bu. Bu əbədiyaşarlığı R.Behbudova ölməz sənəti, qeyri-adi səsi, bənzərsizliyi bəxş edib.
R.Behbudov Azərbaycan musiqi tarixində əbədi yaşamaq haqqı qazanan sənətkar kimi bütün dünyada ölkəmizi, xalqımızı, xalqımızın musiqisini təbliğ edib. R.Behbudov böyük azərbaycanlı kimi azərbaycançılığın da keşiyində dayanıb. Dünyanın müxtəlif yerlərində konsertlər verən R.Behbudov həmin ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıları öz səsinin işığına toplamaqla, onlar arasında azərbaycançılıq ideyasını yayıb. Azərbaycançılıq, tolerantlıq, xalqlar dostluğunu tərənnüm etmək onun başlıca işinə çevrilib. R.Behbudov Azərbaycandan dünyaya qardaşlıq, dostluq mesajları göndərən sənətkarlardan olub. Onun repertuarında Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri, xalq mahnılarımızla yanaşı, dünyanın müxtəlif xalqlarının mahnıları da böyük yer tutub. R.Behbudov ayrı-ayrı xalqların dilində mahnılar oxuyub. Bu mahnılar sənətkarımızın necə sülhsevər, tolerant, qardaşlıq tərəfdarı olmasından xəbər verir.
Bu il görkəmli Azərbaycan müğənnisi Rəşid Məcid oğlu Behbudovun 100 illik yubileyidir. SSRİ xalq artisti, SSRİ və Azərbaycan SSR dövlət mükafatları laureatı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, Dağıstan MSSR-in xalq artisti, Gürcüstan SSR-in əməkdar incəsənət xadimi R.Behbudov 1915-ci il 14 dekabr tarixində, Tiflisdə, xanəndə Məcid Behbudalı oğlunun ailəsində dünyaya gəlib. Məlumatlara görə, anası Firuzə xanım Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kəndinin Vəkilovlar nəslinə mənsub idi.
Məlumatlara görə, uşaq yaşlarından məktəb xorunda oxuyan Rəşid 1933-cü ildə Dəmir Yolu Texnikumuna daxil olub. Təhsili dövründə tələbə özfəaliyyət orkestrində çalışıb.
Tədqiqatçılar yazır ki, hərbi xidməti zamanı ordu ansamblının solisti olan R.Behbudov əsgəri xidmətdən sonra Tiflisdəki estrada qruplarından birində solistlik edir və tezliklə bəstəkar A.Eyvazyanın rəhbərlik etdiyi Ermənistan Dövlət Caz Orkestrində solistliyə başlayır. Keçən əsrin 30-cu illərində Ermənistan Dövlət Opera və Balet Teatrında klassik operaların xor səhnələrində solo oxuyur. 1939-cu ildə həmin teatrın truppası ilə birlikdə Moskvada Ermənistan incəsənəti günlərində iştirak edir. 1942-ci ildə kollektivlə birgə Krım cəbhəsinə yollanır.
Tədqiqatçılar yazır ki, 1943-cü ilin sonunda Bakı Kinostudiyasında Üzeyir Hacıbəyovun eyniadlı operettasının motivləri əsasında çəkilən "Arşın mal alan" filmində baş rola dəvət alır. 1945-ci ildə film efirə çıxır və çox tez bir zamanda nəinki Azərbaycanda, bütün Sovet İttifaqında böyük populyarlıq qazanır. 1946-cı ildə bu filmdəki Əsgər roluna görə Rəşid Behbudov "Stalin mükafatı" ilə təltif olunur.
Tədqiqatçılar yazır ki, 1949-cu ildə Budapeştdə keçirilən Gənclərin və Tələbələrin Ümumdünya Festivalında çıxış edir.
Məlumatlara görə, 1946-1956-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının, 1953-1960-cı illərdə fasilələrlə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti, 1957-1959-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Konsert Ansamblının təşkilatçısı və rəhbəri olub. 1966-cı ildən musiqi və estrada sənətinin caz, balet, pantomim kimi müxtəlif janrlarını üzvi surətdə birləşdirən Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrını təşkil etmiş və ömrünün sonunadək onun solisti və bədii rəhbəri olub.
Qeyd edilənə görə, bütün sovet respublikaları ilə yanaşı, Argentina, Bolqarıstan, Belçika, Çili, Çin, Efiopiya, Finlandiya, Hindistan, İran, İraq, İtaliya, Misir, Türkiyə və s. ölkələrdə geniş repertuarla çıxış edən R.Behbudov Azərbaycan xalq mahnılarının və Azərbaycan bəstəkarlarının vokal əsərlərinin xarici ölkələrdə populyarlaşmasında çox böyük rol oynayıb. R.Behbudov Hindistana səfəri haqqında "Uzaq Hindistanda" kitabını yazıb.
Dahi sənətkar 1989-cu il iyunun 9-da Moskva şəhərində vəfat edib.
R.Behbudovun yeganə övladı Rəşidə xanım Rəşid tanınmış müğənnidir.
Azərbaycan dövləti R.Behbudovun ruhuna, xatirəsinə, onun tükənməz irsinə hər zaman böyük sayğı ilə yanaşıb.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev haqlı olaraq "Rəşid Behbudov doğma xalqına, millətinə çox bağlı insan idi" deyir. Dahi sənətkarın xatirəsinə böyük ehtiram bəsləyən Prezident İlham Əliyev R.Behbudovun 100 illik yubileyinin keçirilməsi üçün Sərəncam imzalayıb.
Bu il oktyabrın 4-də Bakıda, Rəşid Behbudov küçəsində dünya şöhrətli müğənni R.Behbudovun abidəsinin açılış mərasimi olub. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva mərasimdə iştirak ediblər.
Qeyd edək ki, Dövlət
Mahnı Teatrının qarşısında
ucaldılan heykəlin müəllifi xalq rəssamı,
Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının
prorektoru, professor Fuad Salayevdir. Heykəlin
hündürlüyü 3, pyedestalla birlikdə isə 4,5 metrdir.
Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev dahi sənətkarın heykəlinin
açılış mərasimində
çıxış edib: "Onun ifa etdiyi mahnılar
sovet məkanında çox populyar idi. Deyə
bilərəm ki, o, Sovet İttifaqında ən populyar
ifaçılardan biri idi. Eyni zamanda,
o bir çox xarici ölkələrdə qastrollarda
olmuşdur. O, qastrollarda həm Azərbaycan mahnılarını,
eyni zamanda, xarici dillərdə mahnılar ifa edirdi və
Azərbaycanı təbliğ edirdi. Bir
çox ölkələrdə Azərbaycanı
R.Behbudova görə tanıyırdılar. O vaxt
Azərbaycan müstəqil dövlət deyildi, biz Sovet
İttifaqının tərkib hissəsi idik. Ancaq R.Behbudov kimi istedadlı insanlar Azərbaycanı
dünyada təmsil edirdilər və göstərirdilər
ki, bizim xalqımız nə qədər istedadlı
xalqdır.
Rəşid müəllim hərtərəfli
istedadlı bir insan, gözəl aktyor idi. Onun ifa etdiyi
rollar bizim qızıl fondumuzdadır. Onun ifa etdiyi rollara, o filmlərə dəfələrlə
baxmaq olar. O filmlər, ilk növbədə, səslənən
musiqiyə və onun oynadığı rollara görə
əbədi yaşayacaq.
R.Behbudov ölkəmiz, xalqımız
üçün çox işlər görüb. Biz həmişə
onu yadda saxlayırıq. Həmişə
televizorda onun mahnıları səslənəndə
bir daha görürük ki, bu insan nə qədər
istedadlı və gözəl insan idi. Rəşid müəllim çox xeyirxah, səmimi
insan idi. Mən onu uşaqlıqdan
tanıyırdım. Çünki mənim
atam Heydər Əliyevlə onu çox səmimi dostluq əlaqələri
bağlayırdı. O bizim evimizdə dəfələrlə
olmuşdur. Mən o görüşlərin
bəzilərində olmuşam, görmüşəm,
özüm şəxsən müşahidə
aparmışam. Görürdüm ki, o
çox sadə, səmimi, xeyirxah bir insan idi. Bir daha demək istəyirəm ki, Heydər
Əliyevi Rəşid müəllimlə çox
möhkəm dostluq əlaqələri
bağlayırdı.
R.Behbudov Sovet İttifaqında çox
böyük qiymətə layiq
görülmüşdür. O, Sovet İttifaqının ən
ali mükafatı olan Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı adına layiq
görülmüşdür. Bu həm onun fəaliyyətinə,
eyni zamanda, bütün Azərbaycan mədəniyyətinə
verilən qiymət idi. O, gənc yaşlarında
Sovet İttifaqının xalq artisti adına
layiq görülmüşdür. O vaxt bu adı qazanmaq
doğrudan da onu göstərirdi ki, Rəşid müəllim
təkrarolunmaz mədəniyyət xadimidir. Təbii ki, Azərbaycan Respublikasının
xalq artisti idi. Eyni zamanda, Rəşid
müəllimin çox geniş ictimai fəaliyyəti
var idi. O həm Azərbaycan Ali Sovetinin, həm də
Sovet İttifaqı Ali Sovetinin deputatı kimi çox
böyük işlər görürdü. Çünki
o həm Azərbaycanda, həm sovet məkanında həddindən
artıq populyar bir insan idi. Sovet
İttifaqında onu tanımayan insan tapılmazdı.
Onun oxuduğu mahnılar Sovet
İttifaqının bütün guşələrində
səslənirdi, digər dillərdə də ifa
olunurdu.
Qeyd etdiyim kimi, Rəşid müəllim müxtəlif
dillərdə gözəl mahnılar ifa edirdi, ancaq ən
gözəl mahnılar bizim xalq mahnılarımız və
Azərbaycan bəstəkarlarının
mahnıları idi. Bu mahnıları ondan əvvəl və ondan sonra
onun kimi heç kim ifa edə bilməyib
və yəqin ki, bilməyəcək. Çünki
Rəşid müəllimin nəinki təkrarolunmaz səsi
var idi, eyni zamanda, onun ifaçılıq qabiliyyəti,
şəxsi keyfiyyətləri, şəxsiyyəti bu
nadir istedadı bizə bəxş edib. Fəxr edirik ki, bizim xalqımızın
nümayəndəsi dünya şöhrətli musiqi
xadimidir. Azərbaycan xalqı fəxr
edə bilər ki, dünyaya R.Behbudov kimi böyük
insanı bəxş edib.
Əfsuslar olsun ki, Rəşid müəllim
müstəqil Azərbaycanda yaşamayıb. O, 1989-cu ildə həyatdan
getdi, müstəqil Azərbaycanı görmədi. Ancaq çox görmək istərdi. Çünki öz xalqına, millətinə
bağlı, milli ruhu yüksək olan insanların
hamısı istərdilər ki, müstəqil dövlətdə
yaşasınlar, öz müstəqil dövlətini təbliğ
etsinlər.
Azərbaycanda Rəşid müəllimin adı əbədiləşdirilib. Onun
adını daşıyan Dövlət Mahnı
Teatrı fəaliyyət göstərir. Musiqi məktəbi onun adını
daşıyır. Bax, bu küçə
R.Behbudovun adını daşıyır. Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin ən
müasir gəmilərindən birinə onun adı
verilmişdir. Keçən il
R.Behbudovun 100 illik yubileyi ilə əlaqədar tədbirlər
planı tərtib edilmişdir, mənim tərəfimdən
müvafiq Sərəncam imzalanmışdır və bu
gün R.Behbudovun abidəsi açılır. Bu gözəl hadisə münasibətilə
Rəşid müəllimin ailə üzvlərini,
yaxınlarını, dostlarını, bütün Azərbaycan
xalqını bir daha təbrik etmək istəyirəm.
Rəşid müəllim həmişə
bizim ürəyimizdə yaşayacaq."
Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının sədri, xalq
artisti, professor Firəngiz Əlizadə isə
R.Behbudov haqqında bunları deyib: "...Əziz dostlar,
biz R.Behbudovun səsi ilə böyümüşük,
musiqiçi olmuşuq, Azərbaycan musiqisini
sevmişik, onu öyrənmişik.
R.Behbudov doğrudan da nadir səsə malik insan və
şəxsiyyət idi. Onda həm avropasayağı gözəl
tenor səs, həm Azərbaycan musiqisinə xas olan incəliklər,
xırdalıqlar, digər tərəfdən, klassik
opera ifa etmək üçün güclü gözəl
səs var idi.
Bizim iki dahi müğənnimiz keçmiş Sovet
İttifaqında çox məşhur idi. Bunlar
Müslüm Maqomayev və Rəşid Behbudov idi. M.Maqomayevin səsi tamamilə başqa bir səs
idi. Demək olar ki, onun səsi Sovet
İttifaqının və bütün dünyanın estrada musiqisinə inteqrə olan səs
idi. Amma R.Behbudov milyonlarla insana Azərbaycan
musiqisinin koloritini çatdırırdı. Onun səsində bu kolorit, azərbaycançılıq,
milli ruh həmişə duyulurdu. Heç
də təsadüfi deyil ki, bizim xalq
mahnılarımız onun ifasında təkrarolunmaz bir
interpretasiyada təqdim olunurdu.
R.Behbudov çox kreativ bir insan idi. Onun
ideyası nəticəsində bu gözəl teatr fəaliyyət
göstərməyə başladı və burada hər
mahnı, demək olar ki, maraqlı bir səhnə əsəri
kimi təqdim olunurdu. R.Behbudov
özü də hər mahnıya bir səhnəcik kimi
yanaşırdı, çox məsuliyyətli insan idi. Bilirik ki, R.Behbudov
bizim Opera və Balet Teatrında Balaş rolunu çox
yüksək səviyyədə ifa etmişdi. Həmçinin onun müxtəlif filmlərdə
rollar oynadığını da bilirik. Demək
olar ki, 100 ən tanınmış sinema nümunəsi
arasında "Arşın mal alan"
öz yerini tutub. Nəyə görə?
Təbii ki, ilk öncə Üzeyir Hacıbəyovun
dahi musiqisinə, ikincisi, R.Behbudovun məlahətli səsinə
və üçüncüsü, Leyla Bədirbəylinin
gözəlliyinə görə. Bu
film doğrudan da 100 ən tanınmış film
arasında ən gözəl filmlərdən biridir.
R.Behbudovun səsi bizi həmişə
müşayiət edir. Biz onu eşidib Azərbaycanı,
vətənimizi sevirik. Mən bir daha
möhtərəm cənab Prezidentimizə öz dərin
minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm
ki, bizim mədəniyyətimizə, incəsənətimizə,
musiqimizə bu qədər dəstək verir, bu qədər
maraq göstərir. Təşəkkür
edirəm və hamını təbrik edirəm.
Sağ olun".
Azərbaycanın
xalq artisti Mübariz Tağıyev isə ustadı
haqqında bildirib: "...Mənim sənət yolumun
iyirmi ili Mahnı Teatrı ilə bağlı olub. Yəni R.Behbudovun tələbəsi
olmuşam, onun yetirmələrindən biriyəm.
Dünyanın iyirmidən artıq ölkəsində
Rəşid müəllimlə qastrol səfərlərində
olmuşuq. O illərdə Azərbaycanımızı
qarış-qarış gəzmişik. Mən
Mahnı Teatrının veteranları adından Sizə
dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
Sizin qeyd etdiyiniz kimi, R.Behbudovun sənətinə
layiqincə qiymət verilib. Onun adına
küçə, Mahnı Teatrı, Fond və s. var. Bu
gün açılışını etdiyiniz bu abidə
bütün bu deyilənlərə bir sübutdur və
ürəkdən gələn bütün sözləri
tamamlayır.
Çünki teatrın bu binada fəaliyyətə
başladığı və pərdəsi asılan
gündən mən onun şahidi olmuşam. Əfsuslar
olsun ki, Rəşid müəllim bunun
açılışını edə bilmədi. Ancaq onun sənəti o qədər
böyükdür ki, Mahnı Teatrı bu gün də
yaşayır. Burada gənc nəsil
böyüyür, öyrənir və s. Bu heykəl
canlı Rəşid kimi indi bu binanın
qarşısındadır. Mən
"heykəl" sözünü işlətdim. Heykəllər əbədi olurlar, R.Behbudovun sənəti
kimi. Sağ olun".
Xalq artisti, dövlət mükafatı
laureatı Xuraman Qasımova isə "Bu gün
doğrudan da böyük bir bayramdır. Nəhayət,
çox gözlədiyimiz bu heykəli biz gördük.
Buna görə, cənab Prezident, şəxsən
Sizə təşəkkürümüzü bildiririk.
Çünki Siz neçə-neçə sərəncamlar
imzalamısınız və bizim sənətçilərin
adını əbədiləşdirmisiniz, bax, belə
heykəllərlə - Fikrət Əmirovun, Qara
Qarayevin, nəhayət, R.Behbudovun.
Bəli, R.Behbudov təkrarolunmaz səsə malik
ifaçı idi. Doğrudan da onun yaratdığı
Mahnı Teatrının önündə belə bir heykəl
ucalmalı idi. Biz dəfələrlə
onunla səhnələrdə çıxış
etmişik. Onun çıxışlarına
hazırlıq dəqiqələrini hiss etmişik,
görmüşük, onun tövsiyələrini
eşitmişik. İndiki gənclər kimi,
biz də gənc yaşlarımızda hər zaman
R.Behbudovun ifa etdiyi əsərləri dinləyib ifa
edirdik".
R.Behbudov
Fondunun rəhbəri Kamil Şahverdiyev R.Behbudov irsinə
göstərdiyi sayğıya görə ölkə
başçısına təşəkkür edib:
"...Sizə R.Behbudovun ailəsi və R.Behbudov Fondu
adından, bütün rəşidsevərlər
adından dərin təşəkkürümüzü
bildiririk... R.Behbudovun bu gözəl abidəsinin
açılışı nəinki bizim ailə, rəşidsevərlər
üçün, ümumiyyətlə, bütün Azərbaycan
mədəniyyəti üçün çox
böyük tarixi hadisədir".
R.Behbudov böyük azərbaycançı kimi hər
zaman xatirələrdə yaşayır. Böyük
sənətkarın irsi çox zəngindir. Onun missiyası Azərbaycan sənətini
dünyaya tanıtmaq, vətənimizi tərənnüm
etmək olub. O bu missiyanı uğurla həyata
keçirib.
İradə
SARIYEVA
Bakı xəber.- 2016.- 15 dekabr.- S.15