Azərbaycan multikulturalizmi respublikamızdan dünyaya necə yayılır?

Mul­ti­kul­tu­ra­lizm öl­kə­miz­də döv­lət si­ya­sə­ti­dir. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin Sə­rən­ca­mı ilə 2016-cı ilin "Mul­ti­kul­tu­ra­lizm ili" elan edil­mə­si bu­na əya­ni mi­sal­dır. "Mul­ti­kul­tu­ra­lizm ili" çər­çi­və­sin­də res­pub­li­ka­mı­zın müx­tə­lif böl­gə­lə­rin­də təd­bir­lər, konfranslar, gö­rüş­lər ke­çi­ri­lir.

Se­vin­di­ri­ci hal­dır ki, Azər­bay­can cə­miy­yə­ti­nin mul­ti­kul­tu­ra­lizm an­la­yı­şı­na ya­naş­ma­sı tam ola­raq sə­mi­mi­dir. Mə­lum­dur ki, bu gün Azər­bay­can­da çox güc­lü gənclik ye­ti­şib. O gənclik mil­li-mə­nə­vi, döv­lət­çi­lik, azər­bay­can­çı­lıq, mul­ti­kul­tu­ra­lizm və to­le­rantlıq də­yər­lə­ri­nə sa­hib­lən­mə­yə ça­lı­şır. Azər­bay­can gəncli­yi o qə­dər in­ki­şaf edib ki, öl­kə­miz­də­ki möv­cud mü­hi­ti bü­tün dün­ya­da təb­liğ edə bi­lir. 

Bil­di­yi­miz ki­mi, Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi (BBMM) mul­ti­kul­tu­ral ənə­nə­lə­rin cə­miy­yət­də otu­ruş­ma­sı üçün ki­fa­yət qə­dər iş­lər gö­rür, təd­bir­lər, la­yi­hə­lər ger­çək­ləş­di­rir.

Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi­nin (BBMM) mət­bu­at xid­mə­tin­dən "Ba­kı-Xə­bər"ə mü­tə­ma­di ola­raq ma­raq­lı xə­bər­lər, mü­sa­hi­bə­lər da­xil olur.

Xə­bər­lər­dən bi­ri də Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi­nin (BBMM) mü­şa­vi­ri, pro­fes­sor Ay­tən Qəh­rə­ma­nın mü­sa­hi­bə­si­dir. "Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi fe­no­me­ni­nin də­yər­lə­ri­ni bey­nəl­xalq gənc nəs­lə çat­dır­maq la­zım­dır"-fik­ri­ni irə­li sü­rən A.Qəh­rə­man BBMM-in mət­bu­at xid­mə­ti­nə Mər­kə­zin in­di­yə­dək hə­ya­ta ke­çir­di­yi la­yi­hə­lər, gə­lə­cək­də gö­rü­lə­cək iş­lər, elə­cə də bu gün­lər­də UNES­CO-da ke­çir­di­yi gö­rüş­lə­ri ilə bağ­lı ge­niş açıq­la­ma ve­rib.

O, BBMM-in həm öl­kə­də, həm də onun hü­dud­la­rın­dan kə­nar­da "Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi" fən­ni­nin təd­ri­si la­yi­hə­sin­dən söz açıb, qu­ru­mun ya­xın gə­lə­cək­də gö­rə­cə­yi iş­lər­dən da­nı­şıb: "Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi "Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi" fən­ni­nin təd­ri­si­nə bö­yük diq­qət ye­ti­rir, ha­zır­da 38 yer­li və dün­ya­nın ta­nın­mış 15 uni­ver­si­te­tin­də Azər­bay­ca­nın mul­ti­kul­tu­ral də­yər­lə­ri təb­liğ və təş­viq edi­lir. 2017-ci il­də Mər­kəz Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi fən­ni­nin təd­ri­si la­yi­hə­si çər­çi­və­sin­də Fran­sa və İta­li­ya­nın da­ha 3 uni­ver­si­te­ti ilə sa­ziş im­za­la­ma­ğı nə­zər­də tu­tur.

Mər­kə­zin bö­yük diq­qət ye­tir­di­yi nəşrlə­ri də qeyd et­mək va­cib­dir. Bu sı­ra­ya qə­dim "Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud" das­ta­nı­nın "Ba­sat bo­yu"nun nə­fis ki­tab­ça­lar şək­lin­də Azər­bay­can­da ya­şa­yan et­nik qrup­la­rın, elə­cə də dün­ya­nın 25 di­li­nə tər­cü­mə­si, "Mul­ti­kul­tu­ra­lizm" jur­na­lı və "Mul­ti­kul­tu­ra­liz­min qay­naq­la­rı" se­ri­ya­sın­dan olan nəşrlər aid­dir. So­nun­cu­nun "Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi­nin ədə­bi-bə­dii qay­naq­la­rı" ad­lı bi­rin­ci cil­di ar­tıq rus və Azər­bay­can dil­lə­rin­də nəşr edi­lib. Nəş­rin in­gi­lis­dil­li ver­si­ya­sı da ar­tıq ha­zır­dır və çap pro­se­sin­də­dir".

Pro­fes­sor A.Qəh­rə­man həm­çi­nin bu ya­xın­lar­da Fran­sa­nın Mü­luz şə­hə­ri­nin Yu­xa­rı El­zas Uni­ver­si­te­ti­nin Ni­za­mi Gən­cə­vi adı­na ka­fed­ra­sın­da ke­çi­ri­lən "Qaf­qa­zın tim­sa­lın­da mul­ti­kul­tu­ra­lizm və mə­də­niy­yət­lə­ra­ra­sı mü­na­si­bət­lər" ad­lı Bey­nəl­xalq Ədə­biy­yat Kol­lok­vi­u­mun­da adı­çə­ki­lən nəşrlə­rin təq­di­mat­la­rı ilə çı­xış et­di­yi­ni qeyd edib: "Təd­bi­rin so­nun­da adı­nı çək­di­yim nəşrlər ka­fed­ra­nın ki­tab­xa­na­sı­na hə­diy­yə olu­nub. Au­di­to­ri­ya əsa­sən mi­nil­lik ta­ri­xə ma­lik klas­sik ədə­biy­ya­tı­mı­zın mul­ti­kul­tu­ral də­yər­lə­rin da­şı­yı­cı­la­rı ol­maq­la ya­na­şı, həm də bu ali ide­ya­la­rın ötü­rü­cü­lə­ri, yə­ni bu ümum­bə­şə­ri də­yər­lə­ri öz dün­ya­ya ba­xış priz­ma­sın­dan ke­çi­rən Ni­za­mi Gən­cə­vi, Mə­həm­məd Fü­zu­li, Mir­zə Fə­tə­li Axun­dov, Se­yid Əzim Şir­va­ni, Hü­seyn Ca­vid, Ab­dul­la Şa­iq ki­mi gör­kəm­li nü­ma­yən­də­lə­ri­nin əsər­lə­rin­dən par­ça­la­rın yer al­dı­ğı "Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi­nin ədə­bi-bə­dii qay­naq­la­rı" nəş­rə bö­yük ma­raq gös­tə­rib. Təd­bir­də iş­ti­rak edən, uzun il­lər da­hi Ni­za­mi ir­si­ni araş­dı­ran və XII əsr Azər­bay­can şa­i­ri­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın eksper­ti olan Prinston Uni­ver­si­te­ti­nin pro­fes­so­ru Maykl Bar­ri Ni­za­mi ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nın to­le­rantlıq və mul­ti­kul­tu­ra­lizm ki­mi də­yər­lər priz­ma­sın­dan öy­rə­nil­mə­si ide­ya­sı­nın va­cib­li­yi­ni və qey­ri-adi­li­yi­ni qeyd edib".

A.Qəh­rə­man BBMM-in mət­bu­at xid­mə­ti­nə bil­di­rib ki, ha­zır­da Mər­kəz tə­rə­fin­dən UNES­CO-nun Təh­sil üz­rə Bey­nəl­xalq Bü­ro­su­nun dəs­tə­yi ilə kur­ri­ku­lu­mun tər­tib edil­mə­si pro­se­si­nə to­le­rantlıq üz­rə dərsli­yin qo­şul­ma­sı mə­sə­lə­si­nə ba­xı­lır: "Xa­tır­la­dım ki, bu ya­xın­lar­da UNES­CO-nun Təh­sil üz­rə Bey­nəl­xalq Bü­ro­su­nun baş di­rek­to­ru xa­nım Mantset­sa Ma­ro­pe ilə gö­rü­şü­müz olub. Gö­rüş za­ma­nı Mər­kə­zin və Bü­ro­nun gənc nəs­lin ma­a­rif­lən­di­ril­mə­si sa­hə­sin­də bir­gə gö­rü­lə­cək iş­lə­ri­nə da­ir mü­va­fiq sə­nəd­lə­rin im­za­lan­ma­sı üz­rə tə­rəf­lə­rin ra­zı­laş­ma­sı əl­də olu­nub. He­sab edi­rəm ki, Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi və to­le­rantlı­ğı fe­no­me­ni­nin özün­də da­şı­dı­ğı də­yər­lə­ri bey­nəl­xalq gənc nəs­lə çat­dır­maq la­zım­dır".

A.Qəh­rə­man bu­gün­lər­də UNES­CO-nun Pa­ris­də yer­lə­şən mən­zil-qə­rar­ga­hın­da Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi­nin (BBMM) təş­ki­lat­çı­lı­ğı və Azər­bay­ca­nın UNES­CO ya­nın­da Da­i­mi Nü­ma­yən­də­li­yi­nin tex­ni­ki dəs­tə­yi ilə "Mul­ti­kul­tu­ra­liz­min əhə­miy­yə­ti və Azər­bay­ca­nın uğur­lu mo­de­li" möv­zu­sun­da ke­çi­ri­lən və xü­su­si təq­di­mat­la çı­xış et­di­yi konfransla bağ­lı fi­kir­lə­ri­ni bö­lü­şüb: "Konfransda UNES­CO-nun so­si­al və hu­ma­ni­tar elmlər şö­bə­si­nin rəh­bə­ri Ann-Be­lin­da Pre­is baş­da ol­maq­la sö­zü­ge­dən qu­ru­mun ka­tib­li­yi­nin mə­sul əmək­daş­la­rı, Azər­bay­ca­nın UNES­CO ya­nın­da da­i­mi nü­ma­yən­də­si Anar Kə­ri­mov, xa­ri­ci dip­lo­ma­tik he­yət­lə­rin UNES­CO ya­nın­da akkre­di­tə olun­muş baş­çı­la­rı, dip­lo­ma­tik kor­pu­sun üzvlə­ri, Fran­sa ic­ti­ma­iy­yə­ti­nin nü­ma­yən­də­lə­ri iş­ti­rak edib.

Azər­bay­can­da 2016-cı ilin "Mul­ti­kul­tu­ra­lizm ili" elan edil­mə­si ilə bağ­lı, bu­na uy­ğun ola­raq, Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin sə­rən­ca­mı ilə 2016-cı il üçün 49 bənddən iba­rət "Təd­bir­lər Pla­nı" im­za­la­nıb. "UNES­CO-da baş tut­muş bu təd­bir 2016-cı il üçün nə­zər­də tu­tu­lan təd­bir­lər pla­nı­nın "Mə­də­ni müx­tə­lif­lik, to­le­rantlıq, mü­na­qi­şə­lə­rin həl­lin­də mə­də­niy­yət­lə­ra­ra­sı di­a­lo­qun ro­lu, Azər­bay­ca­nın mul­ti­kul­tu­ra­lizm mo­de­li və dün­ya­da­kı mul­ti­kul­tu­ra­lizm mo­del­lə­ri möv­zu­la­rın­da res­pub­li­ka və bey­nəl­xalq miq­yas­lı el­mi-nə­zə­ri və el­mi-prak­tik konfransla­rın, se­mi­nar­la­rın, "də­yir­mi ma­sa"la­rın, mü­ha­zi­rə­lə­rin və ədə­bi-bə­dii məc­lis­lə­rin təş­ki­li və ke­çi­ril­mə­si" məz­mun­lu 10-cu bən­di­nə uy­ğun ola­raq ke­çi­ri­lib.

Ba­kı Bey­nəl­xalq Mul­ti­kul­tu­ra­lizm Mər­kə­zi­nin İs­ra­il fi­li­a­lı­nın rəh­bə­ri, si­ya­si ekspert Ar­ye Qut da konfransda çı­xış edə­rək Azər­bay­ca­nın ta­ri­xi hə­qi­qət­lə­ri ba­rə­də ət­raf­lı mə­lu­mat­la­ra ma­lik bir şəxs ki­mi öl­kə­miz­də ya­şa­yan yə­hu­di ic­ma­sı­nın hə­ya­tı tim­sa­lın­da sə­nəd­lə­rə əsas­la­nan ət­raf­lı təq­di­mat­la Av­ro­pa au­di­to­ri­ya­sı­na mü­səl­man­la­rın, yə­hu­di­lə­rin və xris­ti­an­la­rın bir­gə ya­şa­ma­sı­na da­ir dün­ya­nın diq­qə­ti­nə çat­dı­rıl­ma­lı olan na­dir təc­rü­bə ba­rə­də da­nı­şıb. Çı­xış­da sül­hün, əmi­na­man­lı­ğın və cə­miy­yə­ti­mi­zin ahəngdar in­ki­şa­fı­nın rəh­ni olan, mil­lət­lə­ra­ra­sı və din­lə­ra­ra­sı mü­na­si­bət­lə­rin ef­fek­tiv şə­kil­də tən­zim­lən­mə­si­ni tə­min edən, dostluq və meh­ri­ban qon­şu­luq şə­ra­i­tin­də ya­şa­maq im­ka­nı ve­rən Azər­bay­ca­nın mul­ti­kul­tu­ra­lizm fe­no­me­ni­nin xü­su­si əhə­miy­yə­ti vur­ğu­la­nıb. Ar­ye Qut qeyd edib ki, mul­ti­kul­tu­ral mü­na­si­bət­lə­rin uni­kal mo­de­li­ni təq­dim edən Azər­bay­can ox­şar mə­də­ni, et­nik və di­ni müx­tə­lif­li­yin rast gə­lin­di­yi öl­kə­lər üçün nü­mu­nə ola bi­lər. Azər­bay­ca­nın müs­bət təc­rü­bə­si, həm də za­ma­nın in­ki­şaf edən şərtlə­ri­nə uy­ğun­luq be­lə ge­niş diq­qət cəlb edir. Azər­bay­can to­le­rantlıq və mə­də­ni-ta­ri­xi müx­tə­lif­lik ənə­nə­lə­ri­nə hə­mi­şə sa­diq olub. Bu da, öz növ­bə­sin­də, öl­kə­nin əsrlər bo­yu bu əra­zi­lər­də ya­şa­yan tər­ki­bi­nin et­no-mə­də­ni və et­no-di­ni in­ki­şa­fın­da öz ək­si­ni ta­pıb. Mər­kə­zin İs­ra­il fi­li­a­lı­nın rəh­bə­ri həm­çi­nin son iki il ər­zin­də qu­rum tə­rə­fin­dən bu mü­na­si­bət­lə­rə ye­ni tə­kan ve­rən təd­bir­lə­rin hə­ya­ta ke­çi­ril­di­yi­ni konfrans iş­ti­rak­çı­la­rı­nın diq­qə­ti­nə çat­dı­rıb.

He­sab edi­rəm ki, mə­də­ni və hu­ma­ni­tar sa­hə­lər­də dü­şü­nü­lə­rək atıl­mış ad­dım­lar eti­bar­lı mü­na­si­bət­lər plat­for­ma­sı­nın möh­kəm­lən­mə­si­nə üz­vi su­rət­də kö­mək edir, mə­nə­vi ya­xın­lıq ami­li isə qar­şı­lıq­lı ca­zi­bə üçün əl­ve­riş­li im­kan­lar açır. 2016-cı ilin "Mul­ti­kul­tu­ra­lizm ili" elan edil­mə­si qə­ra­rı bir da­ha cə­miy­yə­ti­miz­də möv­cud­lu­ğu­nu qo­ru­yan, eti­bar və qar­şı­lıq­lı hör­mət ki­mi mü­hüm mə­nə­vi-etik da­yaq­lar üzə­rin­də qu­rul­muş mul­ti­kul­tu­ral mü­na­si­bət­lə­rin ma­hiy­yə­ti­ni nü­ma­yiş et­dir­di. Həm­çi­nin Mər­kə­zin fi­li­al səd­ri Ar­ye Qu­tun Azər­bay­can və yə­hu­di xalqla­rı­nın na­dir bir­gə ya­şa­ma təc­rü­bə­si və Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi­nin tər­kib his­sə­lə­rin­dən bi­ri olan köh­nə dostlu­ğu tim­sa­lın­da öl­kə­mi­zin hə­qi­qət­lə­ri­ni par­laq şə­kil­də əks et­di­rən çı­xı­şı da bu­na par­laq nü­mu­nə ol­du".

A.Qəh­rə­man qeyd edib ki, Azər­bay­can to­le­rantlıq və mə­də­ni-ta­ri­xi müx­tə­lif­lik ənə­nə­lə­ri­nə hər za­man sa­diq olub və bu yal­nız öl­kə­də do­mi­nantlıq təş­kil edən mil­lə­tin de­yil, həm də əsrlər bo­yu qə­dim öl­kə­nin əra­zi­sin­də ya­şa­mış bü­tün mil­li və di­ni qrup­la­rın ru­hu­nu əks et­di­rir.

A.Qəh­rə­man konfran­sın au­di­to­ri­ya tə­rə­fin­dən bö­yük ma­raq­la qar­şı­lan­dı­ğı­nı bil­di­rib: "Konfrans bö­yük coş­qun­luq­la keç­di, au­di­to­ri­ya ma­raq­la qu­laq asır­dı və bu da mü­za­ki­rə­lər böl­mə­sin­də fə­al­lı­ğa tə­kan ver­di. Konkret ola­raq Zər­düş­ti­lər və köh­nə tə­ri­qət­çi­lə­rin nü­mu­nə­sin­də öl­kə­nin di­ni tər­ki­bi ilə bağ­lı, elə­cə də şə­hə­rin "qo­tik", "klas­sik", "mo­dern" və ən nə­ha­yət, "mü­səl­man" üs­lub­la­rı­nı özün­də bir­ləş­di­rən qey­ri-adi me­mar­lı­ğı ilə bağ­lı ma­raq­lı su­al­lar səs­lən­di­ril­di, bun­dan son­ra au­di­to­ri­ya müx­tə­lif din­lə­rin və ya cə­rə­yan­la­rın nü­ma­yən­də­lə­ri­ni han­sı bay­ram və təd­bir­lə­rin bir­ləş­dir­mə­si ilə ma­raq­lan­dı. Bir­lik­də qeyd edi­lən bay­ram nü­mu­nə­si ki­mi Azər­bay­can­da ya­şa­yan xris­ti­an və mü­səl­man din­lə­ri­nin nü­ma­yən­də­lə­ri­nin Gür­mük bay­ra­mı, da­ha son­ra cü­mə gün­lə­rin­də məs­cid­lər­də sün­ni və şi­ə­lə­rin bir­gə vəh­dət na­ma­zı, Res­pub­li­ka Pre­zi­den­ti­nin Pas­xa, Ha­nu­ka, Roş Ha­şa­na, Qur­ban, Ra­ma­zan, Mi­lad və di­gər bay­ram­la­rı qeyd edən ic­ma­la­rı təb­rik et­mə­si, di­ni bay­ram­lar­da bü­tün di­ni kon­fes­si­ya nü­ma­yən­də­lə­ri­nin bir­gə iş­ti­ra­kı ilə bağ­lı fi­kir­lər di­lə gə­ti­ril­di, sülhpər­vər sə­nət­çi, xa­nım Hed­va Ser də həm­çi­nin Azər­bay­can­da hökm sü­rən mə­nə­vi gö­zəl­lik, qo­naq­pər­vər­lik, azad­lıq ru­hu­na to­xu­na­raq öz ma­raq­lı tə­əs­sü­rat­la­rı­nı bö­lüş­dü və Ba­kı­da bey­nəl­xalq fo­rum­la­rın tez-tez qo­na­ğı ol­ma­sın­dan də­rin məm­nun­lu­ğu­nu ifa­də et­di. Hed­va Ser Azər­bay­can­la əya­ni şə­kil­də ta­nış ol­ma­yan hər kə­sə müt­ləq öl­kə­ni zi­ya­rət et­mə­yi məs­lə­hət gör­dü".

BBMM-in mü­şa­vi­ri hə­ya­ta ke­çi­ri­lən be­lə təd­bir­lə­rin ef­fek­tiv­li­yi­ni yük­sək qiy­mət­lən­di­rib: "Mər­kə­zi­mi­zin həm Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi fe­no­me­ni­nin el­mi tə­mə­li­nin iş­lən­mə­si sa­hə­sin­də, həm də onun ya­yıl­ma­sı və təd­ri­si sa­hə­sin­də hə­ya­ta ke­çir­di­yi işi ba­rə­də da­nış­ma­ğı və onu bö­lüş­mə­yi çox va­cib he­sab edi­rəm. Həm­çi­nin Mər­kəz tə­rə­fin­dən mü­tə­ma­di ola­raq apa­rı­lan re­al və vir­tu­al "də­yir­mi ma­sa"la­rın, konfransla­rın, müx­tə­lif möv­zu­lar və is­ti­qa­mət­lər üz­rə kol­lok­vi­um­la­rın ma­te­ri­al­la­rı və həm öl­kə­də, həm də xa­ric­də alim­lə­ri, el­mi və mə­də­ni eli­ta­nın nü­ma­yən­də­lə­ri­ni na­ra­hat edən qlo­bal­laş­ma­nın ça­ğı­rış­la­rı yer­li və bey­nəl­xalq ic­ti­ma­iy­yə­tin ge­niş da­i­rə­lə­ri­nin diq­qət mər­kə­zin­də ol­ma­lı­dır. Bu tip­li təd­bir­lər ta­nış­lıq xa­rak­te­ri da­şı­yır, elə­cə də dün­ya miq­yas­lı ekspertlə­rin və alim­lə­rin Mər­kə­zin işi­nə cəlb edil­mə­si üçün mak­si­mum im­kan ya­ra­dır, həm­çi­nin in­san­la­rı Azər­bay­can mul­ti­kul­tu­ra­liz­mi mo­de­li­ni da­ha də­rin­dən öy­rən­mə­yə və öl­kə­ni zi­ya­rət et­mə­yə, eşit­dik­lə­ri və öz göz­lə­ri ilə gör­dük­lə­ri­nin ob­yek­tiv mü­qa­yi­sə­si­ni apar­ma­ğa cəlb edir".

Əl­bət­tə, BBMM-in bu sa­hə­də gör­dü­yü iş­lər çox­dur və bu iş­lə­rin hər bi­ri Azər­bay­can döv­lə­ti­nin hə­ya­ta ke­çir­di­yi uğur­lu mul­ti­kul­tu­ra­lizm si­ya­sə­ti­nə söy­kə­nir.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2016.- 23 dekabr.- S.15