Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin yaradıcılığında azərbaycançılıq motivləri...

I ya­zı

Yu­sif Və­zir Çə­mən­zə­min­li Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı, ic­ti­mai fik­ri, so­si­al-fəl­sə­fi, si­ya­si, döv­lət­çi­lik ta­ri­xin­də önəm­li yer tu­tan si­ma­lar­dan bi­ri­dir. Y.V.Çə­mən­zə­min­li şəx­siy­yə­ti, ya­ra­dı­cı­lı­ğı azər­bay­can­çı­lıq məf­ku­rə­si ilə sıx bağ­lı olub. Bö­yük ədib, dip­lo­mat azər­bay­can­çı­lıq ide­o­lo­gi­ya­sı­nın in­ki­şa­fı­na xid­mət edib. Yu­sif Və­zi­rin bə­dii ya­ra­dı­cı­lı­ğı, ic­ti­mai-si­ya­si fə­a­liy­yə­ti haq­qın­da araş­dır­ma apa­rar­kən qar­şı­mı­za ki­fa­yət qə­dər diq­qət­çə­kən faktlar çı­xır.

Bü­tün hə­ya­tı­nı Azər­bay­can xal­qı­nın ri­fa­hı, mə­nə­vi sə­viy­yə­si­nin yük­səl­mə­si­nə, ma­a­rif­lən­mə­si­nə həsr edən Y.V.Çə­mən­zə­min­li­nin ömür yo­lu daş­lı-kə­sək­li olub. Xal­qı uğ­run­da mü­ba­ri­zə­lər apa­ran, mü­ca­di­lə­lər ve­rən gör­kəm­li ic­ti­mai-si­ya­si xa­dim, ədib Yu­sif Və­zir xal­qı­mı­zın döv­lət­çi­lik ta­ri­xi, mə­də­niy­yə­ti, adət-ənə­nə­si haq­qın­da ma­raq­lı əsər­lər ya­ra­dıb, mə­qa­lə­lər ya­zıb.

Azər­bay­can­çı­lıq ide­o­lo­gi­ya­sı­nın bay­raq­dar­la­rın­dan olan Yu­sif Və­zi­rin bu is­ti­qa­mət­də gör­dü­yü iş­lər çox də­yər­li­dir.     

Fəl­sə­fə üz­rə fəl­sə­fə dok­to­ru Va­hid Ömə­rov Y.V.Çə­mən­zə­min­li ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da azər­bay­can­çı­lıq ide­o­lo­gi­ya­sı ilə bağ­lı araş­dır­ma­sın­da qeyd edir ki, ədib 1917-1919-cu il­lər­də Azər­bay­ca­nı öy­rə­nib onu ta­nıt­maq haq­qın­da ge­niş ic­ti­mai rəy do­ğur­maq sa­hə­sin­də xey­li əmək sərf edib: "O, Ba­kı­da çap olu­nan "Azər­bay­can mux­ta­riy­yə­ti", "Biz ki­mik və is­tə­di­yi­miz nə­dir?" ki­tab­la­rı, 1918-ci il­də "Mil­lət" qə­ze­tin­də çı­xan "Azər­bay­can və azər­bay­can­lı­lar" və s. sil­si­lə mə­qa­lə­lə­ri­ni məhz bu məq­səd­lə ya­zıb.

Bö­yük mü­tə­fək­kir "Qüv­vət­li is­tiq­lal" ad­lı mə­qa­lə­sin­də döv­lə­tin təş­ki­li­nin üç ami­li­ni gös­tə­rir: tor­paq, mil­lət və ha­ki­miy­yət. Bu gün Azər­bay­can­da bu üç amil möv­cud ol­du­ğu üçün Azər­bay­can müs­tə­qil məm­lə­kət­dir, - de­yən mü­əl­lif bü­tün sil­si­lə­də mil­li is­tiq­la­lı qüv­vət­lən­di­rən cə­hət­lər­dən, xü­su­si­lə də Azər­bay­can Cum­hu­riy­yə­ti­nin xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin əsas is­ti­qa­mət­lə­rin­dən ge­niş bəhs edir. Tür­ki­yə­də ya­şa­dı­ğı il­lər­də, özü­nün yaz­dı­ğı ki­mi, "Azər­bay­can və azər­bay­can­lı­lar" sil­si­lə mə­qa­lə­lə­ri­nin hər böl­mə­si­nə da­ir da­ha ge­niş və mü­fəs­səl təd­qi­qat apar­mış, "Azər­bay­can və azər­bay­can­lı­lar" ad­lı bö­yük bir əsər yaz­maq fik­rin­də olub.

Be­lə bir bö­yük ki­ta­bın da­xi­lin­də "Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­na bir nə­zər", "Ta­ri­xi, coğ­ra­fi və iq­ti­sa­di Azər­bay­can" ki­tab­la­rı, "Azər­bay­can və azər­bay­can­lı­lar" sil­si­lə mə­qa­lə­lə­ri ol­ma­lı imiş.

Azər­bay­can ide­a­lı mü­səl­man Şərq dün­ya­sın­da bi­rin­ci de­mok­ra­tik res­pub­li­ka sa­yı­lan Azər­bay­can Xalq Cum­hu­riy­yə­ti ilə özü­nün ta­ri­xi tə­cəs­sü­mü­nü, təs­di­qi­ni ta­pıb. Azər­bay­can Xalq Cum­hu­riy­yə­ti­nin fə­a­liy­yə­ti il­lə­rin­də Yu­sif Və­zi­ri ən çox na­ra­hat edən Azər­bay­ca­nın fak­tik, hə­qi­qi mil­li sər­həd­lə­ri­nin qo­ru­nub sax­lan­ma­sı­na mil­lət­də­ki tə­əs­süb­keş­li­yin ki­fa­yət qə­dər ol­ma­ma­sı­dır. Çə­mən­zə­min­li­şü­nas pro­fes­sor T.Hü­sey­noğ­lu­nun üzə çı­xa­rıb təd­qiq et­di­yi "Ta­ri­xi, coğ­ra­fi və iq­ti­sa­di Azər­bay­can" ad­lı əsər­lə ta­nış olar­kən mil­li mə­sə­lə­nin mü­hüm tər­kib his­sə­lə­rin­dən bi­ri ki­mi mil­li əra­zi­mi­zə xü­su­si təq­di­mat as­pek­tin­dən ya­na­şan Çə­mən­zə­min­li­nin hə­qi­qi və­tən­daş­lıq möv­qe­yi, və­tən­pər­vər­lik duy­ğu­la­rı, azər­bay­can­çı­lıq ide­ya­la­rı ilə üz­lə­şir, bun­lar­la tə­mas­da olu­ruq. Mü­a­sir hə­ya­tı­mız üçün bu san­bal­lı mən­bə­nin bir da­ha əhə­miy­yə­ti on­da­dır ki, əzə­li tor­paq­la­rı­mı­zın, yur­du­mu­zun əra­zi bü­töv­lü­yü­nü bir da­ha təs­diq­lə­yən növ­bə­ti bir əş­ya­yi-də­li­lin, ar­qu­men­tin mey­da­na çıx­ma­sı­na sü­but olub".

Qeyd edək ki, Y.V.Çə­mən­zə­min­li 1887-ci il sentyabr ayı­nın 12-də Azər­bay­ca­nın Şu­şa şə­hə­rin­də ana­dan olub. 2017-ci il­də 130 ya­şı ta­mam ola­caq Yu­sif Və­zi­rin ata­sı Mə­şə­di Mir­ba­ba Mi­rab­dul­la oğ­lu Və­zi­rov Şu­şa bəy­lə­rin­dən bi­ri idi. Ədə­biy­yat ta­rix­çi­lə­ri ya­zır ki, onun bəy­li­yi 1873-cü il ap­rel ayı­nın 13-də Şu­şa qə­za ida­rə­si tə­rə­fin­dən təs­diq edi­lib və ona bu haq­da şə­ha­dət­na­mə ve­ri­lib. Yu­sif Və­zi­rin da­şı­dı­ğı Və­zi­rov so­ya­dı XVIII əsr Qa­ra­bağ hökmda­rı İb­ra­him­xə­lil xa­nın nü­fuz­lu və­zir­lə­rin­dən bi­ri olan Mir­zə Əli­məm­məd ağa­nın tut­du­ğu və­zir və­zi­fə­si­nə bağ­lı ola­raq nə­sil­dən-nəs­lə ke­çib. Təd­qi­qat­çı­lar bil­di­rir ki, İb­ra­him­xə­lil xa­nın və­zi­ri Mir­zə Əli­məm­məd ağa Və­zi­rov so­ya­dı­nı da­şı­yan Mə­şə­di Mir­ba­ba (Yu­sif Və­zi­rin ata­sı) nəs­li­nin ulu ba­ba­sı­dır.

Ya­zı­lan­la­ra gö­rə, 1797-ci ilin iyun ayın­da İran hökmda­rı Ağa­məm­məd şah Qa­car Şu­şa­nı zəbt et­di­yi za­man İb­ra­him­xə­lil xan tə­rə­fin­dən Tür­ki­yə döv­lə­ti­nə ye­ni­cə sə­fir tə­yin olu­nan Mir­zə Əli­məm­məd ağa­nı dus­taq et­di­rib qət­lə ye­ti­rir. Bu­nun­la da Mir­zə Əli­məm­məd ağa­ya sə­fir ol­maq qis­mət ol­mur.

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, uzun il­lər­dən son­ra Tür­ki­yə­də sə­fir­lik et­mək Mir­zə Əli­məm­məd ağa nəs­li­nin nü­ma­yən­də­si Y.V.Çə­mən­zə­min­li­yə nə­sib olur. O, 1919-cu il­də ye­ni ya­ran­mış Azər­bay­can De­mok­ra­tik Cum­hu­riy­yə­ti­nin Tür­ki­yə­də ilk sə­fi­ri olur. Yu­sif Və­zi­rin ata­sı Mə­şə­di Mir­ba­ba İran, Or­ta Asi­ya və Tür­ki­yə­nin bir qis­mi­ni gə­zib, fars və türk dil­lə­ri­ni mü­kəm­məl bi­lib. O, ədə­biy­yat ilə də məş­ğul olar­dı və Fir­dov­si ilə Fü­zu­li­ni çox se­vər­di. Ey­ni za­man­da xa­nən­də­lə­rə mu­ğa­mat­dan dərs de­yər­di. Mə­şə­di Mir­ba­ba gənc ya­şın­da var-döv­lə­ti­ni qo­naq­lıq­lar­da xa­nən­də-sa­zən­də­lə­rə, ye­yib-iç­mə­yə xərclə­yib ka­sıb düş­dük­dən son­ra Ağ­dam­da at­tar (dər­man və əd­viy­yat sa­tan) dü­ka­nı açır və ora­da nüs­xə­bəndlik (qə­dim tibb ki­tab­la­rı əsa­sın­da dər­man dü­zəl­dən hə­kim) edir.

Təd­qi­qat­çı­lar qeyd edir ki, Yu­sif Və­zir ilk əv­vəl Şu­şa­da "Kar Xə­li­fə" lə­qə­bi ilə ta­nı­nan Mol­la Meh­di­nin mək­tə­bin­də oxu­yur. Mol­la Meh­di­nin ya­nın­da təh­si­lin sə­mə­rə­siz ol­du­ğu­nu hiss edən Mə­şə­di Mir­ba­ba oğ­lu Yu­si­fi Ağ­da­ma apa­rır və onun təh­si­li ilə özü məş­ğul olur. Ona türk və fars dil­lə­ri­ni öy­rə­dir. Yu­si­fin ata­sı onun rus­ca öy­rən­mə­si­ni də is­tə­yir­di. Ağ­dam­da rus mək­tə­bi ol­ma­dı­ğı üçün Yu­sif Mu­rad­bəy­li­də­ki rus mək­tə­bi­nə get­mə­li olur. Yu­sif bir il bu mək­təb­də oxu­yan­dan son­ra ha­zır­la­şıb re­al­nı mək­tə­bi­nə gir­mək üçün 1896-ci il­də Şu­şa­ya qa­yı­dır və im­ta­han ve­rib Şu­şa re­al­nı mək­tə­bi­nə da­xil olur. O za­man Şu­şa re­al­nı mək­tə­bi təd­ris və təc­hi­zat eti­ba­ri­lə Qaf­qaz or­ta mək­təb­lə­ri sı­ra­sın­da bi­rin­ci­lər­dən sa­yı­lır­dı.

Təd­qi­qat­çı­lar bil­di­rir ki, Şu­şa re­al­nı mə­tə­bi­nin yu­xa­rı kurs tə­lə­bə­si, Yu­si­fin bö­yük qar­da­şı Əbül­hə­sən nü­mu­nə­vi tə­lə­bə ol­du­ğu üçün Yu­si­fin də re­al­nı mək­təb­də yax­şı tə­lə­bə ol­ma­sı­na ça­lı­şır­dı. La­kin Əbül­hə­sən is­tə­di­yi ki­mi ona mü­vəf­fəq ola bil­mir­di. Çün­ki Yu­si­fin ri­ya­ziy­ya­ta o qə­dər də ma­ra­ğı yox idi. Yu­sif oxu­du­ğu ki­tab­lar­da hər şey­dən çox rəs­sam­la­rın və hey­kəl­tə­raş­la­rın tər­cü­me­yi-ha­lı­na diq­qət ye­ti­rər­di.

Ya­zı­lan­la­ra gö­rə, Yu­sif Və­zir hə­lə ki­çik yaş­la­rın­da rəsm əsər­lə­ri çək­mək­lə məş­ğul olur­du. Əv­vəl­cə tə­bi­ət mən­zə­rə­lə­ri, son­ra­lar isə ic­ti­mai-si­ya­si mo­tiv­li ka­ri­ka­tu­ra­lar çək­mə­yə baş­la­yır. Yu­si­fin tə­lə­bə­lik il­lə­ri­nin se­vin­ci uzun sür­mür. Göz­lə­nil­mə­dən onun bö­yük qar­da­şı Əbül­hə­sən xəs­tə­lə­nir və 1904-cü il­də və­fat edir. Yu­sif Və­zi­rin 21 yaş­lı qar­da­şı Əbül­hə­sə­nin vaxtsız ölü­mü onu həd­siz də­rə­cə­də sar­sı­dır. Baş ve­rən bəd­bəxt ha­di­sə ata­sı Mə­şə­di Mir­ba­ba­nın və ana­sı Se­yid Əziz xa­nı­mın tez-tez xəs­tə­lən­mə­si­nə sə­bəb olur. Bu ha­di­sə dün­ya­da haqq və əda­lət ol­ma­sı­na ina­nan Yu­sif­də də ümid­siz­lik do­ğu­rur və onun uzun müd­dət dərslə­ri ilə məş­ğul ola bil­mə­mə­si­nə sə­bəb olur.

Təd­qi­qat­çı­lar qeyd edir ki, bir müd­dət ke­çən­dən son­ra qar­da­şı Əbül­hə­sə­nin ya­rat­dı­ğı zən­gin ki­tab­xa­na Yu­si­fə ve­ri­lir. Yu­sif Və­zir ki­tab­xa­na­da­kı rus və əc­nə­bi klas­sik­lə­rin ki­tab­la­rı ilə ya­xın­dan ta­nış olan­dan son­ra on­da rəsm ilə bə­ra­bər ədə­biy­ya­ta da bö­yük ma­raq oya­nır. Yu­sif Və­zir Şu­şa re­al­nı mək­tə­bin­də təh­si­li­ni rus di­lin­də al­dı­ğı üçün 1904-cü il­də hə­ya­tın­dan şi­ka­yət tər­zin­də qə­lə­mə alı­nan "Ja­lo­ba" ad­lı ilk şe­i­ri­ni rus­ca ya­zıb. Yu­sif Və­zir rus­ca yaz­dı­ğı bir ne­çə şe­i­ri­ni Şu­şa re­al­nı mək­tə­bin­də­ki rus di­li mü­əl­li­mi Kle­mi­yə gös­tə­rir. Mü­əl­lim şe­ir­lə­ri göz­dən ke­çi­rib ona Çe­xo­vu oxu­ma­ğı məs­lə­hət gö­rür. Çe­xo­vun şi­rin və duz­lu he­ka­yə­lə­ri Yu­sif Və­zi­rin çox xo­şu­na gə­lir.

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, Yu­sif re­al­nı mək­təb­də oxu­yan za­man əmi­si oğ­lu və dos­tu Mir­hə­sən Və­zi­rov­la bir­lik­də rus di­lin­də "Fo­kus­nik" ad­lı, əl ilə ya­zıl­mış, yu­mo­ris­tik və ka­ri­ka­tu­ra­lı ay­lıq jur­nal çı­xa­rır­lar. Bu jur­nal­da ve­ri­lən ya­zı­lar həcmcə ki­çik ol­sa da, məz­mun­ca diq­qə­ti cəlb edir­di.

1905-ci ilin ya­yın­da er­mə­ni daş­nak­la­rı­nın təb­li­ğa­tı nə­ti­cə­sin­də Şu­şa­da mil­li qır­ğın baş­la­yır. Po­lis və hö­ku­mət əs­gər­lə­ri bu düş­mən­çi­li­yə qar­şı la­qeyd mü­na­si­bət bəs­lə­yir.  Şu­şa­nın təh­lü­kə­li və­ziy­yə­tin­dən do­ğan əsə­bi­lik Yu­sif Və­zi­rin ata­sı Mə­şə­di Mir­ba­ba­nın tez-tez xəs­tə­lən­mə­si­nə sə­bəb olur.

Təd­qi­qat­çı­lar qeyd edir ki, Yu­sif Və­zi­rin ata­sı 1906-cı il fev­ral ayı­nın 20-də və­fat edir. Onun və­fa­tın­dan son­ra ai­lə hə­yat təc­rü­bə­si ol­ma­yan 19 yaş­lı Yu­si­fin hi­ma­yə­sin­də qa­lır. Ata­sı­nın və­fa­tın­dan son­ra Yu­sif ilk əv­vəl Ağ­dam­da­kı ət­tar dü­ka­nı­nın şey­lə­ri­ni və dü­ka­nın özü­nü sat­maq üçün mart ayı­nın bi­rin­də Ağ­da­ma ge­dir. Bir ne­çə gün ora­da qal­dıq­dan son­ra xəs­tə­lə­nib Mu­rad­bəy­li­də ya­şa­yan Tel­li bi­bi­si­gi­lə ge­dir. İki ay ya­ta­laq xəs­tə­li­yin­dən ya­tıb ağır böh­ran ke­çi­rir. Son­ra Yu­si­fin bi­bi­si onun sa­ğa­la­ca­ğı­na ümi­di­ni iti­rib Şu­şa­ya gön­də­rir. Xəs­tə­lik­dən zə­if düş­müş Yu­si­fin üç ay ya­taq­dan qal­xa bil­mə­mə­si ai­lə­ni bö­yük çə­tin­lik­lər qar­şı­sın­da qo­yur. Ai­lə kö­mək­siz qa­lır. Yu­si­fin ana­sı Se­yid Əziz xa­nım ge­cə-gün­düz ra­hat­lıq bil­mə­dən onun hə­ya­tı­nı xi­las et­mək üçün əlin­dən gə­lə­ni edir. Ai­lə­nin ağır və­ziy­yə­tin­də Yu­sif hə­lə uşaq ikən Cə­nu­bi Azər­bay­ca­nın Çə­mən­zə­min ad­lı kən­din­də ac­lıq nə­ti­cə­sin­də ora­dan qa­çıb Şu­şa­ya pə­nah gə­ti­rən, Yu­sif­gi­lin hə­yə­tin­də sı­ğı­na­caq tap­mış Hə­sən­xan, Nif­ti və Fə­rəc qar­daş­la­rın­dan baş­qa heç bir qo­hu­mu on­la­ra kö­mək et­mir. Yu­si­fin ata­sı yurdla­rı ol­ma­yan bu qar­daş­la­ra öz hə­yə­tin­də sı­ğı­na­caq ve­rib hi­ma­yə­si­nə al­mış­dı.

Təd­qi­qat­çı­la­rın yaz­dı­ğı­na gö­rə, Yu­sif sa­ğal­dıq­dan son­ra ana­sı­na de­yir ki, mən gə­lə­cək­də ad­lı-san­lı adam ol­sam, müt­ləq Cə­nu­bi Azər­bay­can­dan gəl­miş sə­da­qət­li qon­şu­la­rı­mı­zın kəndlə­ri­nin adı­nı özü­mə tə­xəl­lüs qə­bul edə­cə­yəm. Yu­sif Və­zi­rin "Çə­mən­zə­min­li" tə­xəl­lü­sü­nü qə­bul et­mə­si onun hə­min ai­lə­yə bəs­lə­di­yi hör­mət və mə­həb­bət­dən irə­li gə­lir. Şu­şa­da ya­ra­nan er­mə­ni-mü­səl­man toq­quş­ma­la­rı nə­ti­cə­sin­də azər­bay­can­lı tə­lə­bə­lər mək­tə­bi tərk et­mək məc­bu­riy­yə­tin­də qa­lır. Yu­sif Və­zir də təh­si­li­ni da­vam et­dir­mək üçün Ba­kı­ya ge­dib re­al­nı mək­tə­bin al­tın­cı sin­fi­nə da­xil olur. O, bö­yük səy­lə oxu­maq­la bə­ra­bər ic­ti­mai iş­lər­lə də məş­ğul olur. Yu­sif Və­zir xal­qın mə­i­şə­ti­ni, onun adət və ənə­nə­lə­ri­ni, hə­yat tər­zi­ni bi­lə­rək 1907-ci il­də "Şah­qu­lu­nun xe­yir işi" ad­lı he­ka­yə­si­ni ya­zır. Bu he­ka­yə ilk də­fə 1911-ci il­də "Sə­da" qə­ze­tin­də çap olu­nur.

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, Şu­şa­da­kı mil­li mü­na­qi­şə Və­zi­rov­lar ai­lə­si­ni də ata-ba­ba yur­dun­dan di­dər­gin düş­mə­yə məc­bur edir. On­lar Aş­qa­ba­da köç­mə­li olur. 1907-ci ilin ya­yın­da Yu­sif Və­zir Aş­qa­ba­da ana­sı­na baş çək­mə­yə get­di­yi za­man ora­da Aş­qa­bad Gim­na­zi­ya­sı­nın 3-cü si­nif şa­gir­di Ber­ta Ma­i­se­ye­va ilə ta­nış olur. Ber­ta­nın "Əli və Ni­no" ro­ma­nın­da­kı Ni­no­nun pro­to­ti­pi ol­du­ğu eh­ti­mal edi­lə bi­lər. Əs­lin­də, gün­də­lik­lə­ri­nə əsa­sən de­mək olar ki, ro­man­da­kı ta­ri­xi ha­di­sə­lə­rin bir ço­xu Yu­sif Və­zir Ba­kı­da re­al­nı mək­təb­də oxu­du­ğu döv­rə tə­sa­düf edir.

Təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, Yu­sif Və­zir 1909-cu il­də Ba­kı re­al­nı mək­tə­bi­ni bi­ti­rir, təh­si­li­ni da­vam et­dir­mək üçün hə­min ilin iyul ayın­da Pe­ter­bur­qa ge­dib sə­nəd­lə­ri­ni Mül­ki Mü­hən­dis­lər İnsti­tu­tu­na ve­rir. La­kin ri­ya­ziy­ya­ta qə­lə­bə çal­ma­ya­ca­ğı­nı hiss edib sə­nəd­lə­ri­ni ge­ri alır. Ora­da qal­dı­ğı vaxtdan is­ti­fa­də edib məş­hur "Cən­nə­tin qəb­zi" he­ka­yə­si­ni və Qaf­qa­zın fəth edil­mə­si­nin 50 il­li­yi mü­na­si­bə­ti­lə Da­ğıs­ta­nın məş­hur mil­li qəh­rə­ma­nı Şeyx Şa­mi­li ya­da sa­la­raq ona şe­ir həsr edir. Bir ay­dan son­ra Yu­sif Və­zir Pe­ter­burqdan Aş­qa­ba­da qa­yı­dır. O, Aş­qa­bad­da qal­dı­ğı müd­dət­də la­tın­ca­nı öy­rən­mə­yə baş­la­yır. Son­ra isə Daş­kən­də ge­dib al­tı ay kursda oxu­yur və Daş­kənd Gim­na­zi­ya­sın­da im­ta­han ve­rib uni­ver­si­te­tə gir­mək hü­qu­qu qa­za­nır.

Çə­mən­zə­min­li­şü­nas­lar vur­ğu­la­yır ki, Yu­sif Və­zir 1910-cu il­də Ki­ye­və ge­dib Mü­qəd­dəs Vla­di­mir adı­na İm­pe­ra­tor Uni­ver­si­te­ti­nin hü­quq fa­kül­tə­si­nə da­xil olur. Yu­sif Və­zi­rin Ki­yev­də­ki 5 il­lik tə­lə­bə­lik döv­rün­də də o, və­tən­lə heç bir za­man əla­qə­ni kəs­mir. Yu­sif Və­zir Ba­kı­da nəşr olu­nan qə­zet­lə­ri və jur­nal­la­rı mün­tə­zəm ola­raq alır və Azər­bay­can­da baş ve­rən ha­di­sə­lər­lə ya­xın­dan ta­nış olur­du. Ey­ni za­man­da öz ya­zı­la­rı­nı da Ba­kı­da çı­xan qə­zet­lər­də çap et­di­rir­di. Yu­sif Və­zi­ri dü­şün­dü­rən əsas mə­sə­lə­lər­dən bi­ri də Azər­bay­can di­lin­də ki­tab­la­rın nəş­ri və ya­yıl­ma­sı olub. O bu məq­səd­lə Ki­ye­vin ali mək­təb­lə­rin­də təh­sil alan azər­bay­can­lı tə­lə­bə­lər­dən iba­rət xü­su­si nəş­riy­yat he­yə­ti təş­kil edir. Bu ba­rə­də Yu­sif Və­zir 1911-ci il iyun ayı­nın 3-də "Sə­da" qə­ze­tin­də çap et­dir­di­yi "Ki­yev­də he­yə­ti-nəş­riy­yat təş­ki­li" mə­qa­lə­sin­də ya­zır­dı: "Ki­tab­ça­lar bir ədə­biy­ya­ta da­ir ol­ma­yıb, si­ya­si, tib­bi, ta­ri­xi, iq­ti­sa­di mə­sə­lə­lər­dən də bəhs edə­cək".

Y.V.Çə­mən­zə­min­li ya­ra­dı­cı­lı­ğın­dan bəhs edən təd­qi­qat­çı­lar ya­zır ki, qa­yı­na­na­sı Ki­çik­xa­nım Aca­lo­va Sta­lin rep­res­si­ya­sı döv­rün­də Çə­mən­zə­min­li­nin ədə­bi əsər­lə­ri­ni qo­ru­yub sax­la­ya bi­lib və onun sa­yə­sin­də Çə­mən­zə­min­li ar­xi­vi ha­zır­da ən zən­gin ar­xiv­lər­dən bi­ri sa­yı­lır.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2016.- 23 noyabr.- S.11