Təbrizin məşhur
"Dalğa" qrupunun rəhbəri "Bakı Xəbər"də...
Çingiz
Mehtipur: "Bir zamanlar bizim musiqimiz toylarda yaşayırdı,
amma bu gün toylarda məhv olur"
Təbrizdə fəaliyyət göstərən və dünyanın əksər ölkələrində aşıq və folklor musiqisini uğurla təbliğ edən "Dalğa" qrupunun çıxışlarını uzun illərdir izləyirik. Fikrimizcə, Azərbaycanda bu qrupun ifasını sevməyən aşıqsevər tapılmaz. Biləndə ki, 26 yaşlı "Dalğa"nın yaradıcısı və rəhbəri, tanınmış təbrizli aşıq Çingiz Mehtipur Bakıdadır, onunla müsahibə fürsətini qaçırmaq istəmədik. Ustadla görüşdük, söhbətləşdik və onun maraqlı fikirləri ilə sizi də tanış etmək qərarına gəldik...
- Aşıq Çingiz, xoş gördük... Bu gün elə bir sazsevər tapılmaz ki, o, "Dalğa" qrupunun ifasına maraqla qulaq asmasın. "Dalğa" necə yarandı?
- Təşəkkür edirəm. Mən illər əvvəl musiqi sahəsinə bir solo saz ifaçısı kimi gəldim. Azından 35 il əvvəldən başlayaraq musiqi öyrətməklə məşğulam. Rəsmi olaraq sazı tədris etməyə Tehranın musiqi məktəblərindən başlamışam. "Dalğa" qrupundan əvvəl xeyli işlərim olub. Onlardan biri sazı nota almaq haqqında düşüncələrimdir ki, bir neçə il çalışdıqdan sonra buna nail ola bildim. "Saz məktəbi" ("Qopuz məktəbi") adlı kitabım var, orada saz havalarını yazmışam. Bundan başqa, illər əvvəl "Rövşən" musiqi məktəbini yaratdıq. Hazırda o məktəbin 400-ə yaxın tələbəsi var. Bu sənətin inkişafı üçün əlimdən gələni etmişəm, bu gün də edirəm. Bu məktəbdə çox yüksək səviyyəli gənc aşıqlar yetişib. Çalışmışıq ki, bu sənətin qulluğunda duraq və ona sədaqətlə xidmət edək. "Rövşən"dən bir neçə il sonra isə "Dalğa" qrupunu yaratmaq fikrinə düşmüşəm. Azərbaycanın o tayda dahi sənətkarlarından biri - ustad Əli Səlimi tar ifaçısı idi.
- Siz bəstəkar Əli Səlimini nəzərdə tutursunuz?
- Bəli, "Ayrılıq"
mahnısının müəllifini deyirəm. Bir
gün Əli Səlimin məktəbində idim. Bir də
gördüm ki, qapını döyüb deyir ki, iki nəfər
gəlib sizi soruşur. Gələn adamlardan biri
İranın incəsənət nazirinin
müşaviri, o biri isə böyük musiqi alimi Səid
Şəhram idi. Səid Şəhram Amerikada musiqi təhsili
almışdı. Onlar dedilər ki, biz not bilən
aşıq axtarırıq, konsert keçirmək
fikrimiz var. Onlar istəyirdi ki, konsertdə müxtəlif
musiqilərlə yanaşı, saz musiqisi də səslənsin.
Biz o konsertdə iştirak etmək üçün beş nəfər musiqiçi ilə
işə başladıq.
- Kimlər
idi qrupun ilk üzvləri?
-
Oxuyanımız aşıq Novruz Səməni idi. Hələ onda aşıq Məhbub səhnəyə
gəlməmişdi. Yəni oxuyurdu,
amma peşəkar səhnədə yox idi. Qrupda ilk
olaraq gözəl balaban ifaçısı Həsən
Namə, qardaşım, saz ustadı Fərrux Mehtipur,
gözəl qaval ifaçısı Hüseyn Azəri və
bir də mən idim. Arada qrupa başqa
aşıqları da dəvət edirdik. İşlədik, fəaliyyət göstərdik,
get-gedə qrup böyüdü. 20 il
bundan əvvəl, Milli Hökumət dövründən
sonra ilk dəfə olaraq Təbrizdə "Dalğa"
qrupu bilet sataraq konsert verdi. Doğrudur, müxtəlif
tədbirlər, hadisələr zamanı aşıqlar
konsertlər verirdi.
-
Tamaşaçılar sizin ifanızı necə
qarşıladı?
- İnanın ki, xalq tərəfindən aşıq
musiqisi, sənətimiz çox yüksək səviyyədə
qarşılandı. 850 nəfərlik zalda 4 gün
konsertimiz oldu. Bu dörd gündə
salonda yer olmadı. Bu hadisə "Dalğa"nın yaranmasından 6 il sonra baş
verirdi. Bu konsertdə aşıq Novruz Səməni
və aşıq Məhbub Xəlili oxuyurdu. Bura aşıq Əhməd Həmidinin də
adını əlavə edək. Xalqdan
belə söhbət eşitdim ki, Milli Hökumət zamanından
bəri Təbrizdə belə yüksək səviyyəli
konsert görməyiblər. Həqiqətən
də o konsert proqramının üstündə çox
işləmişdik.
- "Dalğa" çox tez tanındı və Azərbaycan
sazını dünyaya çıxardı. Buna necə nail oldunuz?
- Bizim
konsertdən sonra gənclərin aşıq sənətinə
marağı artdı və onlar bu sənətə gəlməyə
başladılar. Hamı üçün maraqlı idi
ki, necə ola bilir, aşıq qrupu
bilet satıb konsert verir?
- Belə
çıxır ki, sizin qrupun meydana çıxması,
konsert verməsi bu sahədə böyük bir
oyanışa səbəb oldu?
- Bəli.
Gənclər gəlir deyir ki, siz bizi xeyli
müddətdən sonra bu sənətlə
barışdırdınız. Çünki
gənclər aşıq sənətindən
uzaqlaşırdı. Bu gün sizə
deyim ki, "Dalğa" qrupu yeni oranjemanla aşıq
musiqisini təqdim edir. Biz bunu
bugünkü tamaşaçının
marağını, zövqünü və dünya
tamaşaçısının tələbatını
ödəmək üçün edirik. Bu
tayda vəziyyət necədir bilmirəm, onu siz daha
yaxşı müşahidə edə bilirsiniz. Ancaq hazırda o tayda bu sənəti hədsiz
sevirlər. Bizim konsertlərdə 3 min
nəfərlik zalda bizi dinləməyə gələn
tamaşaçıların yarısı qeyri-millətlərin
nümayəndələri olur. Onlar
farslar, kürdlər, ərəblər və başqa
xalqların nümayəndələridir. Bir də
görürsən fars, yaxud ərəb
bizə zəng edib deyir ki, biz sizin filan konsertinizdə
olmuşuq, onun diskini istəyirik. Onlardan
bizə çoxlu zəng gəlir. Düşüncəmə
görə, hər zamanın bir tələbatı var.
- Siz
zamanın nəbzini tutursunuz?
- Həm
zamanın nəbzini tutmağa
çalışırıq, həm də bu sənəti
yaşatmağın yolunu arayırıq. Gördüyümüz
işlərə gələcəkdə qiymət verilər,
bunu xalq bilir. Ancaq, məncə,
"Dalğa" qrupu buna nail oldu.
-
"Dalğa"nın
repertuarındakı üstünlüklərdən
biri odur ki, həm klassikanı qoruyursunuz, həm də
Azərbaycanın müxtəlif aşıq, saz
mühitlərinin yolunu, ifaçılıq tərzini
qoruyursunuz. Eyni zamanda da xalq
mahnıları və təsniflərimizi ifa edirsiniz.
Buna necə nail olursunuz?
- Əvvəla onu qeyd edim ki, mənim ilk ustadım əmim
Eynulla Mehtipur olub və o çox zəhmətimi çəkib. İkinci
ustadım yaxınlarda rəhmətə gedən
Hüseyn Əsədi olub. Allahdan əmimə can
sağlığı, Hüseyn Əsədiyə isə rəhmət
diləyirəm. Sevinirəm ki, ustadlarım bizi
bütün aşıq mühitləri ilə tanış etdilər. Özüm də bu tay aşıqların ifası ilə
çox maraqlanırdım. Xudafərin
rayonunda olardıq, hər səhər qalxıb radioda
aşıqların ifasına qulaq asardım. Bu taydakı bütün böyük
aşıqları dinləyərdik. Bu
gün ustad aşıqlarımızın ifa etdikləri
bütün havaları öz barmaqları kimi ifa edə
bilərəm. Ustad Kamandar Əfəndiyev, ustad
Əmrah Gülməmmədov, ustad Hüseyn Saraclı,
ustad Ədalət Nəsibov, ustad Əkbər Cəfərov,
ustad İmran Həsənov, ustad İsfəndiyar
Rüstəmovun ifaçılıq yollarına qulaq
asıb onları mənimsəmişəm. Eləcə də Şirvan aşıq
mühitinin qüdrətli aşıqları -
aşıq Məmmədağa, aşıq Şakir,
aşıq Bəylər və başqalarının
ifası, sənəti ilə yaşamışam. Biz bunları dinləmişik. Bu gün mənim xoşbəxtliyim ondadır ki,
mən yalnız bir yolu tutmamışam, bütün
klassik aşıqların yolunu özümdə cəmləyib
özüməxas bir ifa tərzi meydana
çıxarmışam. Çünki
özüm aşıq ailəsindən olduğuma və
aşıq musiqisi ilə böyüdüyümə
görə oranjemanlarım təbii alınır.
- Sizin
ümumiyyətlə musiqi təhsiliniz varmı?
- Bəli.
Bəstələrim də var. Həm
aşıq havaları, həm lirik mahnılar bəstələmişəm.
Peşəkar bəstəkar deyiləm,
amma bu sahəni sevirəm, ürəyimdən gəlib bəstələmişəm.
Böyük sənətkarların sənəti,
ruhu ilə tanışam, ona görə də mənim
oranjemanlarımda aşıq sənətinin klassikliyi
və əsaləti qorunub saxlanıb. "Mansırı" havasını oranjeman
etmişəm. Zəmanəmizin
böyük sənətkarlarından olan Alim Qasımov
Təbrizdə olanda biz onunla Marağa şəhərində
bir böyük şair var, onun görüşünə
gedirdik. Yolda diskdə
"Mansırı"ya qulaq asırdı. Bəlkə
on dəfə mənə dedi ki, Çingiz, geri qaytar,
yenidən qulaq asım, hələ bu səviyyədə
güclü əsər eşitməmişdim. Deyirdi ki, elə oranjeman etmisən ki, eşidən
bunun qədimdən belə olduğunu fikirləşər.
Bu onunla bağlı idi ki, bu sənətlə
qaynayıb qarışmışam. Mənim
ifalarımda, oranjemanlarımda yamaq görməzsiniz.
Elə ustadlarımız var ki, onlar ifa edəndə
deyirsən ki, filan hava elə qədimdən belə olub.
Yəni o qədər təbii, canlı
çatdırır... Məsələn, ustad Ədalət
Nəsibovun ifa etdiyi "Yanıq Kərəmi"də
və digər havalarda yamaq görmürəm, adam qulaq asanda belə düşünür
ki, elə bu hava minillər əvvəl də belə
imiş. Amma bəzi ifaçıların ifasına
qulaq asıram, istəyir nə isə iş görsün,
gördüyü iş yamaq kimi görsənir, o ifa
havanın ruhundan uzaqlaşır.
- Bu tayla
müqayisə etsək, hazırda o tayda aşıq sənətinin
vəziyyəti necədir? Hansı daha
yaxşı inkişaf edir?
-
Çox cəsarətlə deyə bilərəm ki, bu
gün orada aşıq sənəti çox güclü
inkişaf edib. Bir də orada gənc
aşıqlar biz getdiyimiz yolu davam etdirir. Onlar yalnız Borçalı, Gədəbəy,
Şirvan yolunda dayanmır, bütün mühitlərin
yollarını, bütün havaları öyrənməyə
çalışır. Mən
oradakı bütün aşıq məktəblərinin
ifaçılarını buradakılardan güclü
görürəm. Bunu isbat da edə
bilərəm. Bilirsiniz ki, bizdə
aşıq Məhbub Xəlili, aşıq Muxtar
Borçalı yolunu çox güclü oxuyur.
Aşıq Əkbərin yolunda Cavad Məhərrəmi
kimi oxuyan var. Şirvan aşıqlarının yolunu
davam etdirən aşıqlarımız var. Onlardan Məmməd
Fərzəqaninin, aşıq Məhbub Əbdinin və
digərlərinin adını çəkə bilərəm
ki, onlar Şirvan məktəbinin çox layiqli
davamçılarıdır. Burada da yaxşı sənətkarlar
çoxdur təbii ki... Demək istəyirəm
ki, o tayda bu məktəblər cəm halında
yaşadılır. Bəzən deyirlər
ki, filan aşıq məktəbi bizimdir, filan yox. Buna təəssüf edirəm. Bu məktəblərin hamısı bizimdir,
hamısına sahib durmalıyıq. Sevindirici
haldır ki, hər aşıq məktəbindən bir
şey öyrənirik. Onu deyim ki, bizdə
həm də güclü balaban ustaları var, onlardan
biri də Cəlil Həmididir. Siz onun da, digər
balabançıların da ifasını yəqin ki,
dinləmisiniz...
- Bayaq
xarici ölkələrdə konsertlərinizin necə
qarşılandığı haqqında söhbətimiz
yarımçıq qaldı... Ümumiyyətlə,
hansı ölkələrdə konsert vermisiniz və əcnəbilər
sazımızı necə qarşılayıb?
- Bir
neçə dəfə Yaponiyada, Çində,
Kolumbiyada, Amerikada, Kanadada və digər ölkələrdə
konsert proqramı ilə çıxış etmişik. Deyərdim ki, 30-dan artıq ölkədə
sazımızı təmsil etmişik. Sazımızı çox yüksək səviyyədə
qəbul edirlər. Desəm ki, onlar bəlkə
də sazımızı bizim öz xalqımızdan
yaxşı anlayırlar, inanarsınız?
1990-cı ildə Hollandiyada konsertdə iştirak
edirdim, başqa sənətkarlar da vardı. Hər
ifaçıya 5 dəqiqə vaxt verilirdi. Mən də çıxıb ifa etdim. Orada mister Bipink adlı böyük musiqi alimi
vardı, gecəni də o aparırdı. İfam
başa çatanda səhnəni tərk etmək istəyəndə
"hara gedirsiniz" dedi. Dedim ki, vaxtım başa
çatıb. İsrar etdi ki, yenidən səhnəyə
qayıdın və ifanızı davam etdirin,
çünki tamaşaçılar sizin ifanızı
tələb edir. Mənə dedi ki, bilmirəm
hardansınız, haralısınız, ancaq musiqinizdən
belə anladım ki, yaşadığınız yer
dağ-daş, soyuq olan yerdir və orada insanlar çox məhrum
yaşayıb. Yəni bir xalqın 5 dəqiqəlik
musiqisi ilə onun tarixini, yaşadığı
coğrafiyanı, mühiti təsvir etmək
mümkündür, yəni qulaq asana elə gəlir ki,
qalın bir kitab oxuyur...
Başqa bir hadisə də Kolumbiyada baş verib. Kolumbiyada
bir yerə 1500 nəfər musiqi məktəbinin tələbəsini
dəvət etmişdilər. Orada solo
saz ifaçısı kimi çıxış edirdim.
Mənim yanımda bir kamança
ifaçısı, bir də zərb aləti
ifaçısı vardı. Konsertdən
sonra milli paltarımızı soyunub dincəldik.
Çölə çıxanda
gördük ki, güclü yağış yağır,
ancaq tamaşaçılar divar boyu düzülüb
bizi gözləyir. Deyirdilər ki,
sizin musiqi ilahi musiqidir, insanları göylərə
qaldırır. Hər yerdə yüksək
səviyyədə qarşılanırıq. Sözümün canı odur ki, bizim belə
möhtəşəm musiqimiz var. Amma bunu öz
xalqımıza lazımi səviyyədə
çatdıra bilməmişik. Bəlkə
bu biz sənətkarların qüsurudur, sazımızın
potensialını göstərə bilməmişik
ki, sənətimizdə belə güc var. Sazı
tanıtmaq, onun gücünü göstərmək
lazımdır.
-
Bakıda konsert vermək fikriniz varmı?
- Allah
qoysa, bu yaxın zamanlarda konsertimiz olacaq. Bu
konsertdə sazın imkanlarını göstərmək
üçün Mosartın 25-ci simfoniyasından 15 dəqiqəlik
kvartet olaraq sazlarda ifa edəcəyik. Bilirsiniz,
bununla özümüzü göstərmək məqsədi
güdmürük. İstəyirik ki,
öz xalqımıza sazımızın qabiliyyətini,
gücünü göstərək. Bunu
cəsarətlə deyə bilərəm ki, bir zamanlar
musiqimiz toylarda yaşayırdı, amma bu gün
toylarda məhv olur. Zaman olub ki, tariximizi, qəhrəmanlıq
səhifələrimizi aşıqlar yaşadıb...
- Bir
neçə gün əvvəl bir fikriniz Şirvan
aşıqları ilə qalmaqala səbəb oldu. Əslində söhbət nədən gedirdi?
- İllər boyu mən Şirvan aşıq
mühitinin böyük sənətkarlarının
ifası ilə yaşamışam. Aşıq Məmmədağadan
tutmuş, aşıq Şakirə, aşıq Bəylərə
sevə-sevə qulaq asmışam. İndi Abbas
Musaxanoğlu, aşıq Əhliman Rəhimov,
aşıq Vüqar Mahmudoğlu, aşıq Ağamurad və
digərləri ilə dostluğum var. Mən bütün
not kitablarımda Şirvan aşıq mühitinin
havaları haqqında yazmışam, konsertlərimizdə
Şirvan aşıqlarının repertuarından
istifadə edirik. Bu halda, mən necə
Şirvan məktəbinə kəc baxa bilərəm?
Bəzi insanlar özlərini elə
aparır ki, guya biz yad millətik, erməniyik, bu sənətin
müdafiəçisi təkcə odur, o olmasaydı,
guya bu sənət aradan gedəcəkdi. Bax, bu münasibət məni çox incitdi.
Onu deyə bilərəm ki, Şirvan aşıqlarının
qədim zamanlardan bəri çalğıda elə də
məharəti olmayıb. Ancaq sevindirici
haldır ki, bu gün Şirvan aşıq mühitinin gəncləri
çox gözəl solo saz ifa edir, gözəl
barmaqları var. Aşıq Məharət var, çox
yaxşı saz çalır. Yəni belə
gənclər çoxdur. Mənim
bütün fəaliyyətimi araşdırsalar
görərlər ki, Şirvan aşıq mühitinə
çox böyük hörmət bəsləyirəm.
İradə
SARIYEVA
Bakı xəbər.-
2016.- 29 noyabr.- S.13