Bütün dünyaya səpələnmiş və dənə-də­nə toplanan folklorumuz...

 

Xal­qı­mı­zın mə­də­niy­yət sis­te­mi­nin for­ma­laş­ma­sın­da ağız ədə­biy­ya­tı­nın bö­yük ro­lu var. Əs­lin­də, mə­də­niy­yət­lər folk­lor­dan qay­naq­la­na­raq for­ma­la­şır, aya­ğa du­rur, özü­nü təq­dim edə bi­lir. Ağız­dan ya­zı­ya kö­çü­rü­lən ör­nək­lər xal­qı­mı­zın dün­ya­gö­rü­şü­nü tam ola­raq əks et­di­rə bi­lir.

Folk­lor nü­mu­nə­lə­ri­nin top­la­nıb nəşr edil­mə­si sa­hə­sin­də so­vet il­lə­rin­də ge­niş­miq­yas­lı iş­lər gö­rü­lüb. Na­ğıl və das­tan­la­rı­mız, ba­ya­tı­la­rı­mız, tap­ma­ca, ata­lar sö­zü, zər­bi mə­səl­lər, sa­ya­çı söz­lə­ri və s. folk­lor­çu­lar tə­rə­fin­dən xalq­dan top­la­na­raq ki­tab­la­ra kö­çü­rü­lüb. Xal­qın yad­daş abi­də­si olan folk­lo­run top­lan­ma­sı, öy­rə­nil­mə­si, çap edil­mə­si sa­hə­sin­də in­di­yə qə­dər gö­rü­lən iş­lər ol­duq­ca qiy­mət­li­dir.

Keç­miş çağ­lar­da folk­lor­şü­nas­lar kənd-kənd, el-el do­la­şa­raq yaş­lı sa­kin­lə­rin, nə­nə və ba­ba­la­rın si­nə­sin­də ya­şa­yan xalq ədə­biy­ya­tı nü­mu­nə­lə­ri­ni top­la­yar­dı­lar. Bu folk­lor ör­nək­lə­ri xal­qı­mı­zın keç­di­yi yo­lu ifa­də edir.

Son vaxt­lar fol­ko­lor sa­hə­sin­də pe­şə­kar mü­na­si­bət­lə ya­na­şı, qey­ri-pe­şə­kar ya­naş­ma­lar da möv­cud­dur. Bə­zən elə hal­lar olur ki, tə­sa­dü­fi bir adam "asan­dır" de­yib bu sa­hə­yə ma­raq gös­tə­rir, hət­ta "el­mi iş" də ya­zır. Əl­bət­tə, bu ne­qa­tiv hal­la­ra qar­şı hər bi­ri­miz ba­rış­maz ol­ma­lı­yıq. Ki­fa­yət qə­dər də­qiq, cid­di mü­na­si­bət tə­ləb edən folk­lo­ra pe­şə­kar­la­rın mü­na­si­bə­ti, ya­naş­ma­sı da­ha bö­yük fay­da ve­rir. Hət­ta be­lə mən­fi bir ten­den­si­ya da var. Bə­zi "folk­lor­şü­nas"lar əsl folk­lor­şü­nas­la­rın top­la­yıb nəşr et­dir­di­yi folk­lor ör­nək­lə­ri­nin hə­rə­sin­dən bir qə­dər gö­tü­rüb "ori­ji­nal" təd­qi­qat işi ki­mi or­ta­ya qo­yur. Bu hal­la­ra bir ne­çə il əv­və­lə qə­dər da­ha sıx-sıx rast gə­li­nir­di. Əl­bət­tə, kənd-kə­sək gör­mə­dən, xalq­la ün­siy­yət qur­ma­dan, onun dü­şün­cə­si­nə bə­ləd ol­ma­dan folk­lor­şü­nas or­ta­ya heç bir məh­sul qo­ya bil­məz. Bu re­al­lıq­dır. Bə­zən folk­lor­çu Ba­kı­da otu­rub böl­gə­dən ya­zır...

Ar­tıq bir ne­çə il­dir Azər­bay­can Mil­li Elm­lər Aka­de­mi­ya­sı­nın Folk­lor İns­ti­tu­tu fəa­liy­yət gös­tə­rir. Bu gün müx­tə­lif ali mək­təb­lər­də də folk­lor şö­bə­lə­ri var. Folk­lor İns­ti­tu­tu ilə ya­na­şı, uni­ver­si­tet­lə­rin folk­lor şö­bə­lə­ri də bu sa­hə­də iş­lər gö­rür. Am­ma, tə­bii ki, əsas yük Folk­lor İns­ti­tu­tu­nun üzə­ri­nə dü­şür.

Folk­lor İns­ti­tu­tu­nun əmək­daş­la­rı folk­lor eks­pe­di­si­ya­la­rı­na ge­dir­mi?

AMEA-nın Folk­lor İns­ti­tu­tu­nun di­rek­to­ru Mux­tar İma­nov "Ba­kı-Xə­bər"ə açıq­la­ma­sın­da bil­dir­di ki, ins­ti­tut əmək­daş­la­rı mü­tə­ma­di ola­raq böl­gə­lə­rə eks­pe­di­si­ya­la­ra ge­dir və xalq ya­ra­dı­cı­lı­ğı nü­mu­nə­lə­ri­ni top­la­ya­raq çap et­di­rir. Bu sa­hə­də xey­li iş­lər gö­rül­dü­yü­nü de­yən M.İma­no­vun söz­lə­ri­nə gö­rə, son il­lər ar­dı­cıl ola­raq müx­tə­lif la­yi­hə­lər hə­ya­ta ke­çi­ri­lib: "Bi­zim ins­ti­tu­tun əsas və­zi­fə­lə­rin­dən bi­ri folk­lor ma­te­ri­al­la­rı­nın top­lan­ma­sı, sis­tem­ləş­di­ril­mə­si, tər­tib edil­mə­si, nəşr olun­ma­sı­dır. Bu is­ti­qa­mət­də 2012-2014-cü il­lər­də Qa­ra­bağ folk­lo­ru­nun top­lan­ma­sı, sis­tem­ləş­di­ril­mə­si və tər­tib olun­ma­sı la­yi­hə­si­ni hə­ya­ta ke­çir­dik. X cild­dən iba­rət ki­ta­ba "Qa­ra­bağ: folk­lor da bir ta­rix­dir" adı­nı ver­dik. Qeyd edim ki, Qa­ra­bağ xalq mah­nı­la­rı və xalq oyun­la­rın­dan iba­rət CD-lər bu­ra­xı­lıb. Ümu­miy­yət­lə, la­yi­hə çər­çi­və­sin­də böl­gə­dən 300-dən ar­tıq mi­fo­lo­ji mətn, 1250-yə ya­xın əf­sa­nə və rə­va­yət, 400-dən ar­tıq na­ğıl, 500-dən ar­tıq lə­ti­fə, 750-dən ar­tıq ata­lar sö­zü və mə­səl, 2500-ə ya­xın ba­ya­tı, həm­çi­nin, lay­la­lar, ox­şa­ma­lar, düz­gü­lər və uşaq folk­lo­ru­na aid di­gər nü­mu­nə­lər top­la­na­raq el­mi ic­ti­ma­iy­yə­tə təq­dim edi­lib. Bu top­lu­lar­da böl­gə­də ya­şa­yan kə­bir­li, af­şar, şah­se­vən, qa­ra­do­laq, təh­lə, mu­ğan­lı, bo­zax və s. tay­fa­la­rın keç­mi­şi­nə, ta­ri­xi­nə, et­noq­ra­fi­ya­sı­na da­ir ma­te­ri­al­lar, həm­çi­nin, so­vet re­ji­mi­nə qar­şı mü­ba­ri­zə apar­mış qa­çaq­lar haq­qın­da tay­fa mən­sub­la­rı­nın di­lin­dən ya­zı­ya alın­mış ma­raq­lı mə­lu­mat­lar yer alıb. Bu­nun sa­yə­sin­də hə­min top­lu­lar folk­lor­şü­nas­lar­la ya­na­şı, ta­rix­çi­lə­rin, et­noq­raf­la­rın, dia­lek­to­loq­la­rın mü­ra­ci­ət edə bi­lə­cə­yi bir mən­bə­yə çev­ri­lib. Bu top­lu­lar həm də Azər­bay­can folk­lo­ru­nun müa­sir və­ziy­yə­ti­ni, so­si­al-iq­ti­sa­di də­yi­şik­lik­lər­lə əla­qə­dar folk­lor­da ge­dən pro­ses­lə­ri iz­lə­mək üçün əvəz­siz mən­bə ro­lu oy­na­yır".

İns­ti­tut di­rek­to­ru qeyd et­di ki, la­yi­hə çər­çi­və­sin­də Qa­ra­bağ xalq oyun­la­rı da diq­qət­də sax­la­nıb və Ağ­dam, Tər­tər, Cəb­ra­yıl, Bey­lə­qan və Kəl­bə­cər ra­yon sa­kin­lə­rin­dən 45-dən ar­tıq uşaq oyu­nu ya­zı­ya alı­nıb, bir çox oyun­lar vi­deo­len­tə kö­çü­rü­lüb.

Bu la­yi­hə ilə bağ­lı fik­ri­ni da­vam et­di­rən M.İma­no­vun söz­lə­ri­nə gö­rə, la­yi­hə bir çox baş­qa ye­nil­ki­lə­ri ilə də diq­qə­ti cəlb edir: "La­yi­hə çər­çi­və­sin­də 40-a ya­xın ye­ni na­ğıl sü­je­ti, Lo­tu Qəm­bər, Bic Pa­şa, Də­li Ba­vış, Rə­fi, Kal­va­lı ki­mi ye­ni lə­ti­fə qəh­rə­man­la­rı üzə çı­xa­rı­lıb, Əli Sü­ley­ma­nov, Mu­sa Bay­ra­mov, Na­rış Bay­ra­mo­va, Ab­bas Ab­ba­sov ki­mi xü­su­si ifa­çı­lıq qa­bi­liy­yə­ti­nə ma­lik us­ta söy­lə­yi­ci­lə­rin zən­gin re­per­tua­rı top­la­na­raq çap olu­nub. Hə­min mətn­lər gə­lə­cək­də söy­lə­yi­ci mə­sə­lə­si­nin öy­rə­nil­mə­sin­də bö­yük əhə­miy­yət kəsb edir. La­yi­hə çər­çi­və­sin­də gö­rü­lən iş­lə­rin ye­ku­nu ola­raq 2012-ci il de­kab­rın 26-da Ba­kı şə­hə­rin­də "Qa­ra­bağ folk­lo­ru: prob­lem­lər, pers­pek­tiv­lər" möv­zu­sun­da I Res­pub­li­ka El­mi Kon­fran­sı, 2013-cü il no­yab­rın 15-də Ağ­ca­bə­di şə­hə­rin­də "Qa­ra­bağ folk­lo­ru: prob­lem­lər, pers­pek­tiv­lər" möv­zu­sun­da II Res­pub­li­ka El­mi Kon­fran­sı, 2014-cü il no­yab­rın 14-də Tər­tər şə­hə­rin­də "Ümum­türk kon­teks­tin­də Qa­ra­bağ xalq oyun­la­rı və mey­dan ta­ma­şa­la­rı" möv­zu­sun­da Bey­nəl­xalq El­mi Kon­frans ke­çi­ri­lib və kon­frans ma­te­ri­al­la­rı çap olu­na­raq el­mi ic­ti­ma­iy­yə­tə təq­dim edi­lib".

M.İma­no­vun söz­lə­ri­nə gö­rə, in­di­yə qə­dər "İraq-Türk­man", "Şə­ki", "Şə­rur", "Gə­də­bəy", "Sa­at­lı", "Göy­çə", "Gən­cə­ba­sar", Şir­van, Gü­ney Azər­bay­can folk­lor ör­nək­lə­ri ay­rı­ca cild­lik­lər ki­mi nəşr edi­lib.

İns­ti­tut di­rek­to­ru, həm­çi­nin, vur­ğu­la­dı ki, Azər­bay­ca­nın hü­dud­la­rın­dan kə­nar­da ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın da folk­lo­ru top­la­na­raq nəşr edi­lib: "Gü­ney Azər­bay­can folk­lo­ru­nun  ör­nək­lə­ri" top­lu­su­nun 5-ci cil­di nəşr edi­lib. 6-7-ci cild­lər də ça­pa ha­zır­dır. Azər­bay­can res­pub­li­ka­sı hü­dud­la­rın­dan kə­nar­da ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın da folk­lo­ru­nun top­lan­ma­sı­nı baş­lı­ca və­zi­fə­lə­ri­miz­dən bi­ri he­sab edi­rik. Ona gö­rə də Gü­ney Azər­bay­can­dan, Dər­bənd­dən, Bor­ça­lı­dan top­lan­mış folk­lor ma­te­ri­al­la­rı ilə bağ­lı bi­zim top­lu­la­rı­mız çap olu­nub. Bun­lar bi­zim gör­dü­yü­müz iş­lə­rin mü­hüm bir is­ti­qa­mə­ti­dir".

Bil­di­yi­miz ki­mi, əv­vəl­ki il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də son vaxt­lar gənc­lər el­mə bö­yük ma­raq gös­tə­rir. Folk­lor sa­hə­si­nə gə­lən gənc­lər də bu iş­lə­rə cəlb edi­lir­mi?

Sua­lı­mı­za ca­vab ola­raq M.İma­nov "Mən de­məz­dim ki, gənc­lə­rin el­mə bö­yük axı­nı var. An­caq, bə­li, irə­li­lə­yiş hiss olu­nur. Bi­zim sa­hə­yə, baş­qa sa­hə­lə­rə də gənc­lər ya­vaş-ya­vaş ma­raq gös­tə­rir, elm­lə məş­ğul ol­maq is­tə­yir­lər. Dok­to­ran­tu­ra­ya çox is­te­dad­lı gənc­lər qə­bul olu­nub. O cüm­lə­dən də dis­se­ran­tu­ra yo­lu ilə bi­zə mü­ra­ci­ət edən­lə­rin ara­sın­da is­te­dad­lı gənc­lər var. Hiss olu­nur ki,, doğ­ru­dan da, get-ge­də el­mə ma­raq art­maq­da­dır. Am­ma oğ­lan­la­rın dok­to­ran­tu­ra­ya, dis­se­ran­tu­ra­ya gə­li­şin­də ləng­lik var. Çox tə­əs­süf ki, bu sa­hə­də oğ­lan­lar say eti­ba­rı ilə az­lıq təş­kil edir. O da, gö­rü­nür, mad­di çə­tin­lik­lə əla­qə­dar­dır. Çox ar­zuo­lu­nan­dır ki, oğ­lan­lar da  bu sa­hə­yə ma­raq gös­tər­sin, el­mi-təd­qi­qat işi ilə məş­ğul ol­sun­lar" - de­yə bil­dir­di.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 11 aprel.- S.13.