Ermənilərin Qafqaza gəlişinin real tarixi və ermənilərin özlərinin saxtalaşdırdığı tarix - II y­zı

Sax­ta­kar­lıq­la Azər­bay­can tor­paq­la­rı­na yi­yə­lə­nən er­mə­ni­lə­rin Cə­nu­bi Qaf­qaz­da tö­rət­dik­lə­ri fit­nə­kar əməl­lər ta­ri­xə səs sa­lıb. Azər­bay­ca­nın müx­tə­lif əra­zi­lə­ri­nə kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lər bu­ra­da öz­lə­ri­nə yer edib. Azər­bay­can türk­lə­ri­nin ta­ri­xi tor­paq­la­rı­na id­dia­lı olan er­mə­ni­lər ha­va­dar­la­rı­nın dəs­tə­yi ilə bu­na na­il ola bi­lib. Ta­ri­xin qa­ra ya­ra­sı olan er­mə­ni­lə­rin ta­ri­xi tor­paq­la­rı­mı­za kö­çü­rül­mə­si xal­qı­mı­zın hə­ya­tın­da mən­fi rol oy­na­yıb.

Er­mə­ni­lə­rin ta­ri­xi də­də-ba­ba tor­pa­ğı­mız və bu gün də Azər­bay­ca­nın ay­rıl­maz tər­kib his­sə­si olan Nax­çı­va­na kö­çü­rül­mə­si si­ya­sə­ti də əv­vəl­cə­dən ha­zır­lan­mış plan üz­rə hə­ya­ta ke­çi­ri­lib.

Ta­rix­çi­lər bil­di­rir ki, Çar Ru­si­ya­sı­nın er­mə­ni­lə­ri Şi­ma­li Azər­bay­ca­na kö­çür­mə si­ya­sə­tin­də Nax­çı­van böl­gə­si­nə də xü­su­si yer ay­rıl­mış­dı. On­la­rın bil­dir­di­yi­nə gö­rə, Ru­si­ya bu si­ya­sə­tə haqq qa­zan­dır­maq üçün İrə­van və Nax­çı­van ki­mi ta­ri­xi Azər­bay­can əra­zi­lə­ri­ni er­mə­ni tor­pa­ğı ki­mi qə­lə­mə ver­mək­də da­vam edir­di.

Ta­rix­çi Tə­zə­gül Yu­si­fo­va bi­zim­lə söh­bə­tin­də bil­dir­di ki, çar I Ni­ko­lay (1825-1855) İrə­van və Nax­çı­van xan­lıq­la­rı əsa­sın­da qu­ra­ma "Er­mə­ni vi­la­yə­ti" ya­ra­dıl­ma­sı haq­qın­da 1828-ci ilin mar­tın­da fər­man ver­miş­di: "La­kin qı­sa bir müd­dət son­ra, 1840-cı il­də bu vi­la­yə­ti ləğv et­miş, be­lə­lik­lə, hə­min ide­ya­nın doğ­ru ol­ma­dı­ğı təs­diq olun­muş­du. Bu­na bax­ma­ya­raq, 1828-1831-ci il­lər­də Nax­çı­van böl­gə­si­nə xey­li miq­dar­da er­mə­ni kö­çü­rül­müş­dü.

Nax­çı­van vi­la­yə­ti və Or­du­bad dai­rə­si­nə İran­dan 2387 ai­lə, ya­xud 11992 nə­fər (6339 ki­şi, 5653 qa­dın), Tür­ki­yə­dən 8 ai­lə, ya­xud 27 nə­fər (17 ki­şi, 10 qa­dın) kö­çü­rü­lüb.

Təd­qi­qat­çı­la­rın yaz­dı­ğı­na is­ti­nad edə­rək qeyd edək ki, Qri­qor­ye­vin er­mə­ni­lə­rin İran­dan Nax­çı­va­na kö­çü­rül­mə­si­nə da­ir fakt­la­rı Şo­pen­dən mü­əy­yən qə­dər fərq­lə­nir. Şo­pen İran­dan Nax­çı­va­na kö­çü­rü­lən­lə­rin ümu­mi sa­yı­nın 2387 ai­lə (Nax­çı­van əya­lə­ti üz­rə 2137, Or­du­bad dai­rə­si üz­rə 250 ai­lə) ol­du­ğu­nu gös­tə­rir­sə, Qri­qor­yev­də bu rə­qəm­lər mü­va­fiq ola­raq 2551 (+164), 2285 (+148) və 266 (+16) təş­kil edir­di. Qri­qor­ye­vin təq­dim et­di­yi cəd­vəl er­mə­ni­lə­rin ha­ra­dan ha­ra­ya kö­çü­rül­mə­si­ni də ay­dın­laş­dı­rır. Cəd­vəl­dən ay­dın olur ki, Nax­çı­van əya­lə­ti­nə kö­çü­rü­lən 2285 ai­lə­dən 416-sı (18,2 %) Nax­çı­van şə­hə­rin­də məs­kun­laş­mış­dı. Qa­lan ai­lə­lər Nax­çı­van əya­lə­ti­nin 43, Or­du­bad dai­rə­si­nin 5 kən­din­də yer­ləş­miş­di.

Qri­qor­ye­vin təq­dim et­di­yi cəd­və­lin mü­hüm cə­hət­lə­rin­dən bi­ri də on­dan iba­rət­dir ki, o, Nax­çı­va­na kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lə­rin yaş və cins ki­mi va­cib de­moq­ra­fik gös­tə­ri­ci­lə­ri haq­qın­da tə­səv­vür ya­ra­dır. Kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lə­rin (13160 nə­fər) 6954 nə­fə­ri­ni (52,8 %) ki­şi­lər təş­kil edir­di. Ki­şi­lə­rə da­ir mə­lu­mat iki ye­rə bö­lün­müş, bu­ra­da bö­yük­lər və ki­çik yaş­lı­lar ay­rıl­mış­dı. Bu rə­qəm­lər də, əs­lin­də, cid­di in­for­ma­si­ya mən­bə­yi­dir. Kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lə­rin 4459 nə­fə­ri (64,12 %) bö­yük­lər, 2495 nə­fə­ri (35,88 %) ki­çik yaş­lı­lar idi. Bu fakt kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lər içə­ri­sin­də de­moq­ra­fik ar­tım po­ten­sia­lı­nı gös­tə­rir. Kö­çü­rü­lən er­mə­ni­lə­rin 6206 nə­fə­ri­ni (42,2 %) qa­dın­lar təş­kil edir­di".

Ta­rix­çi qeyd et­di ki, er­mə­ni fit­nə­kar­lı­ğı­nın ge­niş miq­yas al­ma­sın­da er­mə­ni­lə­rin mil­lət­çi par­ti­ya­la­rı­nın ro­lu da­ha çox olub. Onun de­di­yi­nə gö­rə, er­mə­ni­lə­rin Cə­nu­bi Qaf­qaz­da əra­zi id­dia­la­rı­nın ideo­lo­ji əsa­sı 1885-ci il Fran­sa­da ya­ran­mış "Ar­me­na­kan", 1887-ci il­də Ce­nev­rə­də ya­ra­dı­lan "Qnçaq" və 1890-cı il­də Tif­lis­də əsa­sı qo­yu­lan "Daş­nak­süt­yun" mil­lət­çi par­ti­ya­la­rı­nin fəa­liy­yə­ti ilə bağ­lı olub. Bu par­ti­ya­lar Os­man­lı im­pe­ri­ya­sı və İran­dan qaç­mış er­mə­ni­lə­rin ya­şa­dı­ğı əra­zi­lə­ri bir­ləş­dir­mək üçün bü­tün va­si­tə­lər­dən, ən əsa­sı isə, qi­yam və ter­ror akt­la­rın­dan ge­niş is­ti­fa­də et­mə­yi qar­şı­la­rı­na məq­səd qoy­muş­du. "Qnçaq" par­ti­ya­sı­nın proq­ra­mı xü­su­si­lə bu fik­ri ifa­də edir­di: "Bü­tün şə­ra­it­lər­də türk­lə­ri və kürd­lə­ri məhv et­mək və öz xal­qı­nın ri­fa­hı­na xə­ya­nət et­miş er­mə­ni­lə­rə aman ver­mə­yə­rək on­lar­dan qi­sas al­maq".

"Daş­nak­süt­yun" na­sist tip­li par­ti­ya olub, Al­ma­ni­ya Mil­li So­sia­list Par­ti­ya­sı­nın ideo­lo­gi­ya­sı­nı on­lar­dan hə­lə 30 il əv­vəl for­ma­laş­dır­mış və proq­ram­la­rı bu söz­lər­dən iba­rət idi: "Daş­nak­süt­yun" par­ti­ya­sı­nın məq­sə­di bun­lar­dır: 1) si­lah­lı qi­yam, 2) yal­nız er­mə­ni­lər ara­sın­da yox, bü­tün xalq­lar ara­sın­da in­qi­la­bi fik­rin for­ma­laş­ma­sı üçün in­ten­siv iş gör­mək, 3) er­mə­ni­lə­rin si­lah­lan­ma­sı və təş­ki­lat­lan­ma­sı, 4) hö­ku­mət adam­la­rı­na və ida­rə­lə­ri­nə qar­şı ter­ror və on­la­rın məhv edil­mə­si". "Bu məq­sə­də na­il ol­maq üçün hər şe­yə ica­zə ve­ri­lir; pro­pa­qan­da, ter­ror, az­ğın par­ti­zan mü­ha­ri­bə­lə­ri".

"Daş­nak­süt­yun" par­ti­ya­sı­nın fəa­liy­yə­ti­ni ar­dı­cıl­lıq­la iz­lə­yən gür­cü ya­zı­çı­sı Ka­ri­bi 1919-cu il­də ağ­rı his­si­lə ya­zır­dı: "Daş­nak­lar gə­lər­kən öz­lə­ri ilə mil­li nif­rət to­xu­mu gə­tir­di­lər. Və de­mə­li­yəm ki, be­lə bir to­xum­lar sə­pil­miş tor­paq üzə­rin­də er­mə­ni-mü­səl­man qan da­va­sı və er­mə­ni-gür­cü mü­ha­ri­bə­sin­dən baş­qa bir şey­lə bi­tə bil­məz­di".

Ta­rix­çi­lər ya­zır ki, bu elə bir təş­ki­lat idi ki, Ru­si­ya im­pe­ri­ya­sı­nın ha­kim dai­rə­lə­ri ilə bir­lik­də Qaf­qaz­da in­qi­la­bi və mil­li azad­lıq hə­rə­ka­tı­nı boğ­ma­ğa ça­lış­mış­dı. Bu­nun nə­ti­cə­si ola­raq 1905-ci il­də ilk er­mə­ni-azər­bay­can­lı qar­şı­dur­ma­sı baş ver­miş­di. 1907 və 1912-ci il­lər ər­zin­də Os­man­lı im­pe­ri­ya­sı əra­zi­lə­rin­dən və İran­dan təq­ri­bən ya­rım mil­yon er­mə­ni İrə­van və Ye­li­za­vet­pol qə­za­la­rı­na kö­çü­rül­dü. Böl­gə­də et­nik qar­şı­dur­ma­la­rı alov­lan­dı­ra­raq he­ge­mon­lu­ğu əli­nə al­maq məq­sə­di gü­dən Ru­si­ya hö­ku­mə­ti əha­li­nin bu axı­nı­na su­sa­raq dəs­tək ver­di".

Onu da qeyd edək ki, er­mə­ni­lə­rin Cə­nu­bi Qaf­qa­za kö­çü­rül­mə­si ba­rə­də məş­hur şəxs­lə­rin fi­kir­lə­ri də çox ma­raq­lı­dır.

Be­lə ki, ya­zı­lan­la­ra gö­rə, er­mə­ni­lə­rin əc­dad­la­rı­nın Qərb­dən Şər­qə: Bal­kan­lar­dan, yə­ni Av­ro­pa­dan Asi­ya­ya, Qaf­qa­za, o cüm­lə­dən Azər­bay­ca­na miq­ra­si­ya pro­se­si mər­hə­lə-mər­hə­lə, əsr­lər bo­yu da­vam edib".

Ta­rix­çi qeyd edir ki, er­mə­ni mü­əl­li­fi V.İş­xan­yan XX yü­zil­li­yin əv­vəl­lə­rin­də yaz­dı­ğı da on­la­rın Cə­nub Qaf­qa­za son əsr­lər­də gəl­mə­si­ni bir da­ha təs­diq edir: "Er­mə­ni­lə­rin hə­qi­qi və­tə­ni Ki­çik Asi­ya­dır, yə­ni Ru­si­ya hü­quq­la­rın­dan kə­nar­da­dır və Za­qaf­qa­zi­ya­da bir ne­çə sırf er­mə­ni əya­lət­lə­rin­dən baş­qa (baş­lı­ca ola­raq İrə­van qu­ber­ni­ya­sın­da) Qaf­qaz əra­zi­si­nin müx­tə­lif his­sə­lə­ri­nə er­mə­ni­lər yal­nız son yü­zil­lik­lər ər­zin­də sə­pə­lə­nib".

Ta­ri­xi mən­bə­lər­də qeyd edi­lir ki, Al­ba­ni­ya­nın vi­la­yə­ti olan Ar­sa­kın əha­li­si er­mə­ni kil­sə­si­nin tə­si­ri­nə çox mə­ruz qal­mış­dı. Rus ta­rix­çi­si İ.P.Pet­ru­şevs­ki­yə gö­rə, "Qa­ra­bağ heç bir za­man er­mə­ni mə­də­ni mər­kəz­lə­ri­nə mən­sub ol­ma­yıb". O ya­zır ki, er­mə­ni kil­sə­si Al­ba­ni­ya­da "Öl­kə­ni er­mə­ni­ləş­dir­mək alə­ti olub".

Mü­tə­xəs­sis­lə­rin fik­rin­cə, (prof.S.Onul­la­hi, prof.V.Pi­ri­yev və b.) Qa­ra­bağ sö­zü­nə ilk də­fə Rə­şi­dəd­di­nin (1247-1318) "Ca­mi-ət­tə­va­rix" əsə­rin­də rast gə­li­nir. Qa­ra­bağ əha­li­si­nin müt­ləq ək­sə­riy­yə­ti­ni təş­kil edən azər­bay­can­lı­la­rın el ara­sın­da ad­lan­dır­dıq­la­rı Qa­ra­bağ adı heç bir fər­man­sız-nə­siz əya­lə­tin ha­mı tə­rə­fin­dən iş­lə­di­lən adı­dır. Yə­ni is­tər Ar­sak, is­tər Uti, is­tər­sə də Qa­ra­bağ to­po­nim­lə­ri­nin ya­ran­ma­sı sırf azər­bay­can­lı­la­ra məx­sus ifa­də olub, onu ya­ba­nı­laş­dır­maq, "özü­nün­kü­ləş­dir­mək" qey­ri-müm­kün­dür. Tə­sa­dü­fi de­yil ki, XVII əsr səy­ya­hı Öv­li­ya Çə­lə­bi Qa­ra­ba­ğı "Ki­çik Azər­bay­can" ad­lan­dırm­şı­dı.

T.Yu­si­fo­va ta­ri­xi mən­bə­lə­rə is­ti­na­dən qeyd edir ki, I Şah Ab­ba­sın döv­rün­də Qa­ra­bağ­da ya­ra­dı­lan ki­çik in­zi­ba­ti ida­rə sis­te­mi olan mə­lik­lik­lər Şi­ma­li Azər­bay­can tor­paq­la­rı­nın, o cüm­lə­dən Qa­ra­ba­ğın rus­lar tə­rə­fin­dən tu­tul­ma­sın­da də­ri­dən-qa­bıq­dan çı­xır­dı­lar. Be­lə ki, 1729-cu ilin fev­ra­lın­da mə­lik­lər II Pyot­ra ya­zır­dı­lar: "Si­zin ayaq­la­rı­nı­zın al­tı­na yı­xı­lı­rıq, əl tu­tun".

Ta­rix­çi vur­ğu­la­dı ki, ya­lan uy­dur­maq er­mə­ni­lə­rin gen­lə­rin­dən irə­li gə­lən hal idi: "Mə­sə­lən, 1790-cı il­də on­lar Ye­ka­te­ri­na­ya yaz­mış­dı­lar ki, tək­cə Şa­ma­xı ət­ra­fın­da 17 min si­lah­lı er­mə­ni var. Hal­bu­ki, 1811-ci il­də Şa­ma­xı xan­lı­ğın­da olan 24 min ai­lə­nin yal­nız 1500-ü er­mə­ni ai­lə­si idi.

XX əsr­də 2 mil­yon azər­bay­can­lı­nı ter­ror, de­por­ta­si­ya­lar, soy­qı­rım­lar va­si­ət­si­lə məhv et­miş­lər.

Ümu­miy­yət­lə, er­mə­ni­lə­rin qis­mən Ru­si­ya im­pe­ri­ya­sı­na ilk gə­liş­lə­ri XIII əs­rə, rus çar­la­rı Qa­lit­si­nin və Uo­lins­ki Da­ni­lin dövr­lə­ri­nə tə­sa­düf edir. Rus-er­mə­ni mü­na­si­bət­lə­ri çar Alek­sey Mi­xay­lo­viç (1645-1676) və xü­su­sən də I Pyot­run za­ma­nın­da da­ha da is­ti­lə­şir. Ta­rix mən­bə­lər­də ya­zı­lır ki, er­mə­ni Mi­nas 1714-cü il­də Pyot­run ya­nın­da olar­kən ona çox yax­şı ta­nış ol­du­ğu Qaf­qa­zın tə­biə­ti və iq­ti­sa­diy­ya­tı ba­rə­də mü­fəs­səl mə­lu­mat ver­mək­lə, Xə­zər sa­hi­lin­də kil­sə tik­mək, son­ra isə hər­bi əmə­liy­yat­lar za­ma­nı on­dan qa­la ki­mi is­ti­fa­də et­mək ba­rə­də tək­lif­lər ve­rir.

Ta­rix­çi­nin bil­dir­di­yi­nə gö­rə, yal­nız P.D.Si­si­ya­nov 1804-cü il­də Şi­ma­li Azər­bay­ca­na 16 min as­so­ri­lə­ri də­vət edir: "Di­gər bir fak­ta mü­ra­ci­ət edək, 1806-cı ilin sent­yba­rın­da Qaf­qaz or­du­su­nun rus ko­man­dan­lı­ğı­na mə­lu­mat çat­dı­rı­lır ki, 10 min nə­fər Bə­ya­zit er­mə­ni­si Azər­bay­ca­nın İrə­van xan­lı­ğı­na köç­mək is­tə­yir. Ey­ni za­man­da bu­ra­ya kö­çən er­mə­ni­lər rus­la­ra bu tor­paq­la­rı iş­ğal et­mək­də ya­xın­dan kö­mək edir.

Azər­bay­can türk­lə­ri­nin əra­zi­si­nin iki­yə bö­lün­mə­sin­də XIX yü­zil­li­yin əv­vəl­lə­rin­də bu­ra­ya küt­lə­vi su­rət­də kö­çü­rü­lən və bir qə­dər qa­baq gəl­mə olan er­mə­ni­lər va­si­tə­çi amil ro­lu­nu oy­na­yır­dı­lar. Be­lə ki, 1822-ci il­də Os­man­lı Kars və Ər­zu­rum vi­la­yə­ti­nin er­mə­ni­lə­ri ge­ne­ral A.P.Yer­mo­lov­dan "prib­li­je­nii russ­kix - na­şix spa­si­te­ley" ba­rə­də xa­hiş edir­di­lər.

1804-1813-cü il­lər­də və 1826-1829-cu il­lər­də Ru­si­ya-İran və rus-türk mü­ha­ri­bə­lə­rin­də er­mə­ni ka­to­li­ko­su Ner­ses, er­mə­ni əsil­li ge­ne­ral Mə­də­tov, or­du böl­mə­si­nin rəh­bər­lə­ri M.Ve­rei­yan, Q.Ma­nu­çar­yan, ba­ba­sı XVIII əsr­də Cul­fa­dan Ru­si­ya­ya köç­müş rus or­du­su­nun pol­kov­ni­ki X.E.La­zar­yev xü­su­si­lə Azər­bay­can tor­paq­la­rı­nın iş­ğa­lın­da bö­yük fə­al­lıq nü­ma­yiş et­dir­miş­lər. Ma­nu­çar­yan 4-cü də­rə­cə­li "Ge­or­gi", "Vla­di­mir" və "An­na" or­den­lə­ri ilə təl­tif edil­miş­di. X.E.La­zar­yev soy­daş­la­rı­nın (er­mə­ni) Şi­ma­li Azər­bay­ca­na kö­çü­rül­mə­sin­də "Türk­mən­çay" mü­qa­vi­lə­si­nin 15-ci mad­də­si­nin ye­ri­nə ye­ti­ril­mə­sin­də A.S.Qri­bo­ye­do­vun, de­mək olar, kö­mək­çi­si ro­lu­nu oy­na­mış­dı".

Ta­rix­çi ta­ri­xi mən­bə­lə­rə is­ti­na­dən qeyd edir ki, 1805-ci il ma­yın 14-də Si­sia­nov­la İb­ra­him­xə­lil xan ara­sın­da bağ­la­nan "Kü­rək­çay" mü­qa­vi­lə­sin­də əsas et­nik üs­tün­lük yal­nız azər­bay­can­lı­la­ra aid ol­du­ğu üçün də on­lar­la im­za­lan­dı. O de­yir ki, yə­ni hə­min vaxt Qa­ra­bağ­da er­mə­ni ic­ma­sı ba­rə­də söh­bət ol­ma­mış­dı. On­lar bu di­ya­ra ye­ni­cə kö­çü­rü­lür­dü: "1828-ci il­də İrə­van və Nax­çı­van xan­lıq­la­rı əra­zi­sin­də ye­ni in­zi­ba­ti böl­gü-er­mə­ni vi­la­yə­ti təş­kil edi­lər­kən bu əra­zi­də 1110 ya­şa­yış mən­tə­qə­sin­dən yal­nız 62-si er­mə­ni kən­di idi.

Be­lə­lik­lə, son Ru­si­ya-İran və rus-türk mü­ha­ri­bə­lə­ri nə­ti­cə­sin­də Şi­ma­li Azər­bay­ca­nın İrə­van, Gən­cə, Qa­ra­bağ xan­lıq­la­rı­na küt­lə­vi su­rət­də Tür­ki­yə­dən 84000, İran­dan isə 40 min­dən çox er­mə­ni kö­çü­rü­lə­rək, on­la­ra 200000 des­ya­tin­dən çox xə­zi­nə tor­pa­ğı ay­rıl­dı. (Bu fakt Azər­bay­can ta­ri­xi. IV c., Ba­kı, 2000, s.49-dan gö­tü­rü­lüb-T.Y). 1832-ci il­də Qa­ra­bağ əha­li­si­nin 91 %-ni azər­bay­can­lı­lar, 8,4 %-ni isə er­mə­ni­lər təş­kil edir­di­sə, ça­riz­min XIX əs­rin bi­rin­ci ya­rı­sın­da küt­lə­vi kö­çür­mə si­ya­sə­ti nə­ti­cə­sin­də azər­bay­can­lı­la­rın fai­zi 64,8-ə en­di, er­mə­ni­lə­rin fai­zi isə 34,8-ə qalx­dı.

Rus mü­əl­li­fi N.N.Şav­rov 1911-ci il­də nəşr et­dir­di­yi əsə­rin­də gös­tə­rir ki, bu gün Cə­nu­bi Qaf­qaz­da, xü­su­si­lə Şi­ma­li Azər­bay­can­da ya­şa­yan 1.300.000 er­mə­ni­nin 1 mil­yo­nu yer­li əha­li ol­ma­yıb, on­lar Ru­si­ya­nın müs­təm­lə­kə si­ya­sə­ti nə­ti­cə­sin­də xa­ric­dən bu­ra­ya kö­çü­rü­lən­dir.

Ta­ri­xi mən­bə­lər ya­zır ki, bu şə­kil­də 2 əsr ər­zin­də Şi­ma­li Azər­bay­can tor­paq­la­rın­da mər­hə­lə-mər­hə­lə yer­ləş­di­ri­lən er­mə­ni­lər 387-ci il­dən, yə­ni 1531 il keç­dik­dən son­ra, 1918-ci il­də Qər­bi Azər­bay­ca­nın et­nik-ta­ri­xi tor­paq­la­rın­da öz­lə­ri­nə döv­lət qur­muş, hət­ta so­vet re­ji­mi­nin əli ilə Qa­ra­bağ er­mə­ni­lə­ri­nə mux­ta­riy­yət də "ya­ra­da" bil­miş­lər. 1988-ci il­dən baş­la­ya­raq Er­mə­nis­tan və Dağ­lıq Qa­ra­ba­ğın er­mə­ni ter­ror­çu, se­pa­rat­çı qüv­və­lə­ri Azər­bay­ca­nın 20 % əra­zi­si­ni iş­ğal et­miş, 30 min in­sa­nı məhv və 50 min ada­mı şi­kəst edə­rək, 1 mil­yon azər­bay­can­lı­nı ata-ba­ba yur­dun­dan di­dər­gin sal­mış­lar".

Ta­rix­çi bil­dir­di ki, I Pyot­run və­siy­yət­lə­ri­nə dön­mə­dən əməl edən onun xə­ləf­lə­ri­nin məq­sə­di Ön Asi­ya­ya və ümu­mən Ya­xın Şər­qə gə­lə­cək­də rus­la­rın çıx­ma­sı üçün er­mə­ni­lər­dən Şi­ma­li Azər­bay­can əra­zi­lə­rin­də et­nik sədd ki­mi is­ti­fa­də et­mək idi.

O, ta­ri­xi mən­bə­lə­rə is­ti­na­dən qeyd edir ki, Qa­sım bəy Za­kir İra­na, "Meh­di­qu­lu xa­nın ya­nı­na ge­də­rək bir ge­cə onun ya­nın­da" ol­muş və onun­la söh­bət­dən son­ra Araz ça­yı­nın o ta­yın­da on iki ağac­lıq mə­sa­fə­də olan So­raq­lı ca­maa­tın­dan 500-ə ya­xın evi Ara­zın bu ta­yı­na kö­çüb Tuğ kən­din­də (Qa­sım bəy Za­ki­rin 1984-cü il­də nəşr edi­lən "Se­çil­miş əsər­lə­ri"ndən si­tat) yer­ləş­dir­miş­di: "Şu­şa şə­hə­ri­nin əsa­sı­nı Qa­ra­bağ xa­nı Pə­na­hə­li xan qoy­muş­du. Şu­şa Azər­bay­can türk­cə­sin­də uca yer, yük­sək­lik mə­na­sı kəsb edir. Bu­nu er­mə­ni­ləş­dir­mək cəh­di ol­sa-ol­sa cə­fən­giy­yat­dır. Şu­şa şə­hə­rin­dən əv­vəl bu­ra­da Nov­ruz ad­lı şə­hə­rin ol­du­ğu­nu bil­dir­mək­də və onu Azər­bay­ca­nın Təb­riz şə­hə­ri ilə mü­qa­yi­sə et­mək­də A.Ba­kı­xa­nov ta­ma­mi­lə haq­lı­dır.

Be­lə­lik­lə, gəl­mə er­mə­ni­lə­rin XIX əs­rin bi­rin­ci ya­rı­sın­da Şi­ma­li Azər­bay­can tor­paq­la­rın­da, o cüm­lə­dən Qa­ra­bağ­da küt­lə­vi şə­kil­də yer­ləş­di­ril­mə­si Azər­bay­can xal­qı­nın gə­lə­cək fa­ciə­lə­ri­nin baş ve­rə­cə­yi­nə əl­ve­riş­li şə­ra­it ya­rat­maq məq­sə­di da­şı­yıb".

Ta­rix­çi bil­dir­di ki, er­mə­ni­lər bi­zim tor­paq­la­ra sax­ta­kar­lıq­la sa­hib ol­maq­la, həm də öz ya­lan ta­rix­lə­ri­ni mey­da­na çı­xar­dı­lar. Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, sax­ta­kar­lıq və ya­lan üzə­rin­də ya­zı­lan, təq­dim edi­lən qon­dar­ma ta­ri­xin gə­lə­cək­də er­mə­ni top­lu­mu üçün bö­yük prob­lem ya­ra­da­ca­ğı ay­dın şə­kil­də gör­sə­nir: "Er­mə­ni­lər bi­zim ta­ri­xi tor­paq­la­rı­mı­za, ər­zi­lə­ri­mi­zə id­dia et­mək­lə, əs­lin­də, ta­rix qar­şı­sın­da öz­lə­ri­ni gü­lünc və­ziy­yə­tə sa­lıb. Er­mə­ni xal­qı yax­şı bi­lir ki, ta­rix­lə­ri sax­ta və uy­dur­ma­dır. On­lar öz­lə­ri öz­lə­ri­ni al­dat­maq­la məş­ğul­dur".

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 14 iyun.- S.10.