Xalq sənəti növlərimizin qorunması üçün dövlətdən subsidiyalar ideyası gündəmdə...

həyə sırf dövlətdən subsidiyalar ayrılması nəzərdə tutulursa..."

Bildiyimiz kimi, Azərbaycanda müxtəlif xalq sənəti növləri mövcuddur və həm paytaxtda, həm də bölgələrdə bu işlə məşğul olan sənətkarlar var. Əvvəlki illərlə müqayisədə indi xalq sənətinə maraq daha da artıb, gənclər də bu işə meyl göstərməkdədir. Tarixən xalq tətbiqi sənət növlərindən olan xalçaçılıq minillərdir inkişaf edir, müxtəlif xalça məktəbləri formalaşıb.

Bu gün də həmin sənətə maraq var. Hazırda xalçaçılıq, təkəlduz, tikmə, toxuculuq, papaqçılıq, misgərlik, dəmirçilik, ağacoyma, sazbəndlik, tarbəndlik, kamança bağlamaq, zurnaçılıq, dulusçuluq, şəbəkə, ipəkçilik, keçəçilik və s. xalq sənəti növləri geniş yayılıb. Əlbəttə, bu işdə dövlət sənətkarlara dəstək olur. Bununla belə, bir qisim xalq sənəti ilə məşğul olan sənətkar bildirir ki, sənət növlərinin daha geniş yayılması və gənclərin bu işə kütləvi cəlb edilməsi üçün daha böyük dəstəyə ehtiyac var. Sənətkarlar arzu edir ki, xalq sənəti növlərinə subsidiyalar ayrılsın. Doğrudur, məhdud sayda sənət növləri ilə məşğul olan insanlar kiçik subsidiya və yardımlardan istifadə edir. Halbuki, bunun daha geniş miqyas alması arzuediləndir.

Qeyd edək ki, tarixən bir sıra xalq sənəti növləri nəsildən-nəslə ötürülüb, daha dəqiq desək, bu sənətlər atadan oğula keçib. Yəni bu sənətlər ailələr tərəfindən inkişaf etdirilib. Bu gün də şəbəkə, papaqçılıq, dulusçuluq, misgərlik, sazbəndlik kimi xalq sənəti növlərində bu ənənə qorunur. Bu sənət növlərinin çoxunun geniş bazarı olmadığı üçün, nəslin sonrakı üzvləri ona elə də maraq göstərmir.

Ümumiyyətlə, bu sahəyə subsidiya ayrılsa, sənətkarlar yeni emalatxanalar, sexlər yaradıb sənəti daha da inkişaf etdirər. Bildirək ki, bir neçə il əvvəl xalçaçılıqla məşğul olanlar yeni xalçaçılıq sexləri açmaq üçün dəstəyə ehtiyac olduğunu deyirdi. Bu qəbildən olan sexlərin subsidiya, maliyyə baxımından təmin olunması onların ayaqda durmasına vasitə olar. Bu gün xalq sənəti ilə məşğul olanlar əsasən satdıqları mallardan əldə etdikləri vəsait hesabına işlərini davam etdirir. Amma elə sənətkar da var ki, müştəri qıtlığından ayda-ildə bir dəfə mal satır, ya satmır. Bu da onun məşğul olduğu sənətə daha isti münasibət göstərməsinə mane olur. Məsələn, bir müddət əvvəl məşhur şəbəkə ustası Rafiq Allahverdiyevin sexində olduq və oradan reportaj hazırladıq. Şəbəkə ustası da bildirirdi ki, bu sahənin inkişafı üçün banklar tərəfindən kreditlər ayrılmalı, ya dövlət, ya da hansısa qurumlar bu sahəyə maliyyə himayəçiliyi göstərməlidir. Sənətkar açıq şəkildə qeyd edirdi ki, şəbəkə üçün gərək olan materialları əsasən xaricdən alır və bu da baha qiymətə başa gəlir. Usta Rafiq tək deyil, başqa sənətkarlar da eyni qənaəti bölüşür. İnanırıq ki, dövlət bu sahələrin inkişafına təkan vermək məqsədilə onlara subsidiyalar ayrılması üçün tədbirlər həyata keçirəcək. Çünki bölgələrdə xalq sənəti ilə məşğul olan ustalara özünüməşğulluq proqramı çərçivəsində müəyyən subsidiyalar, maliyyə köməkliyi göstərilib. Düzdür, bu tam olaraq bütün rayonları əhatə etmir, amma müəyyən gözləntilər var.

Sənətşünas Səkinə Baharlı bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, bu sənət növlərinin inkişafında dövlət maraqlıdır. Xalq sənəti növlərinin daha geniş miqyasda yayılması və bu işin daha mütəşəkkil şəkildə qurulmasına ehtiyac var. Sənət nümunələrinin hazırlanması üçün tələb olunan materialın hədsiz baha olduğunu deyən sənətşünas bildirir ki, bu sahəyə subsidiyalar ayrılsa, daha yaxşı olar: "Azərbaycanda xalq sənəti əsrlər boyu yaranıb, formalaşıb. Ölkəmiz tarixən sənətkarlıq mərkəzlərindən biri olub və bu gün də sənətkarlıq mərkəzi kimi yenidən öz yerini tutmaqdadır. Onu da vurğulayaq ki, xalq sənəti növlərinin inkişafında birbaşa dövlətin əməyi var. Bilirik ki, Şəkidə ipəkçilik, milli mətbəx, İsmayıllıda misgərlik, başqa bir rayonda dulusçuluq, Tovuzda, Gəncədə, Qazaxda sazbəndlik, digər bir bölgəmizdə dəmirçilik, papaqçılıq inkişaf etdirilir. Hazırda Azərbaycanın xalq sənətkarları eyni zamanda Bakıda fəaliyyət göstərir. Hazırda şəhərimizdə sazbənd emalatxanaları, zurna-balaban və digər nəfəs alətləri ustalarının sexləri, xalça sexləri, dulusçu, misgər və s. məkanları öz işini davam etdirir. Papaqçı dükanları da Bakının bir neçə yerində papaq həvəskarlarının ziyarət yerinə çevrilib. Vaxtaşırı olaraq Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və rayon icra hakimiyyətləri birləşərək Azərbaycan xalq sənəti sahələrinin inkişaf və təbliğ etdirilməsi məqsədilə sərgilər təşkil edir. Bir müddət əvvəl İsmayıllı rayonunda xalçaçılıq, dulusçuluq, misgərlik, ağac üzərində oyma sənətinin nümunələri və İsmayıllının sosial-iqtisadi inkişafını və turizm infrastrukturunun vəziyyətini əks etdirən geniş tədbir-sərgi keçirilib. Bu ənənə başqa rayonun timsalında da özünü göstərir. "Azərbaycan-2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyası Azərbaycanın mədəni irsinin qorunması və səmərəli idarə edilməsilə bağlıdır".

O, həmçinin, bildirdi ki, Azərbaycanda dövlət səviyyəsində xalq sənəti növlərinin qorunması və təbliğatı sahəsində əvəzsiz işlər görülür. Sənətşünasın sözlərinə görə, Azərbaycan xalqı yaradıcı xalq olduğu üçün, qədim dövrlərdən başlayaraq təbiətin onlara bəxş etdiyi xammaldan səmərəli şəkildə istifadə edib. Bu xammaldan öz həyatı, məişəti, mədəniyyəti üçün əhəmiyyətli olan məmulatlar hazırlayan sənətkarlarımızın sənəti həm ictimaiyyət, həm də dövlət tərəfindən dəstəklənir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan mədəniyyətinə şərəf gətirən qədim sənət növlərimizin geniş yayıldığı bölgələr Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın tez-tez ziyarət etdikləri məkanlar kimi xarakterizə olunur. Hətta ölkəmizə gələn ali qonaqlar da bu məkanlara baş çəkməkdə maraqlıdır: "Prezident və xanımı xalq sənətinin vətəni olan yurdlarımıza daim sayğı bəsləyir. Qəbələ, İsmayıllı, Şəki, Gəncə, Gədəbəy, Lənkəran və başqa rayonlarda sənətkarlıq öz qədim ənənələrini qoruyaraq saxlaya bilib. Azərbaycanın daxilində xalq sənəti növləri geniş səviyyədə inkişaf edib. Amma sənətkarlarımız xarici bazarlara çıxmaqda çətinlik çəkir. Hesab edirəm ki, bu sahədə tədbirlər görülməlidir. Bu sənət növləri Bakıda - İçərişəhərdə, Fəvvarələr meydanında, eyni zamanda, şəhərimizin əntiq mallar dükanlarında satılır. Bunu daha çox yerli sakinlər və turistlər alır. Bir məsələ də var ki, xalq sənəti ilə məşğul olan ustalara subsidiya ayrılsa, onlar öz işlərini daha da genişləndirə bilər. Bu sənət növlərinin qorunması həm də dayanıqlı maliyyə ilə bağlıdır. Subsidiyalar ayrılsa, sənətkarlar bu işə daha ürəklə yanaşar. Elə sənətkar var ki, işləmək istəyir, amma material almağa pulu yoxdur. Ailələr var ki, ailə şəklində xalq sənəti nümunələri hazırlamaqla məşğuldur. Onlara subsidiyalar verilsə, daha faydalı olar. Çünki bu həm də özünüməşğulluğun təmin olunması demək olardı".

Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünas Ziyadxan Əliyev bizimlə söhbətində xalq sənətinə subsidiyaların ayrılmasına yaxşı baxdığını dedi. Z.Əliyevin sözlərinə görə, bu, sənətkarlığın inkişafına dəstək ola bilər: "Sovet dövründə xalq sənəti növlərinin inkişafına xüsusi maraq vardı. Ona görə də bu sənət növləri geniş intişar tapdı. Bu gün də sənətin inkişafına maraq var. Amma daha geniş səviyyədə olmalıdır. Sənətkarlar var ki, öz işlərini üzə çıxara bilmir. Bu da onların maliyyə dayaqlarının zəif olması ilə bağlıdır. Subsidiyalar ayrılsa, onlar ortaya daha monumental işlər qoya bilər. Bu gün xalq sənəti növlərinin daha yüksək səviyyədə inkişaf etdirilməsi lazımdır".

Tanınmış keçəçi rəssam Rauf Əbdülhüseynoğlu "Bakı-Xəbər"in qaldırdığı təşəbbüsü alqışladı. Sənətkar bildirdi ki, xalq sənəti növlərinə subsidiyaların ayrılması bu sahənin daha yüksək səviyyədə inkişafına təkan verəcək: "Bu gün Azərbaycanda xalq sənəti növləri ən müxtəlifdir. Bizdə bu sahə çox zəngindir. Xalçaçılıqdan tutmuş, keçəçiliyə, kətan sənətinə, dulusçuluq, misgərlik, papaqçılıq və s. qədər bütün xalq sənəti nümunələri var və burada çox dəyərli sənətkarlar işləyir. Doğrudur, onlara subsidiyaların ayrılması lazımdır. Subsidiyalar ayrılsa, sənətkarlar emalatxanalarını, sexlərini daha da genişləndirər. Amma bir məsələ də var ki, maliyyə çatışmazlığı heç vaxt peşəkar sənətkarı sarsıda bilməz. O sənətkardırsa, heç kəsə fikir vermədən öz işi ilə məşğul olacaq. Çox zaman "pul yoxdur" deyənlər, pula görə işləyənlər qeyri-peşəkarlar olur. Mən özüm keçəçiliyi peşəkar səviyyəyə qaldıran rəssamam, amma heç vaxt pula görə işləmirəm. İşləyirəm, o işin onsuz da gec-tez müştərisi olur. Çalışıram ki, istədiyimi yaradım, pulu fikirləşsəm, bu alınmayacaq. Hamının pula ehtiyacı var, amma sənəti pula bağlamaq düzgün deyil. Bir halda ki, sənətkar peşəkardır, o istədiyini yaradacaq. Elə sənət növləri var ki, onların hazırlanması üçün xaricdən material tələb olunmur, onların yaranmasına öz təbiətimizdə olanlar bəs edir. Məsələn, dulusçunun gili yanında, peçi yanında, o, xaricdən hansı məhsulu alasıdır ki? Amma elə sənət növləri də var ki, onlar üçün material alınmalıdır. Bununla belə, sənətkar işini görməlidir. Bu, məsələnin bir tərəfi. Dövlət sənəkarlara, sənət növlərinin inkişafına dəstək verir. Subsidiyalar da verilsə, bu daha yaxşı olar, sənətə daha da təkan olar".

İqtisadçı Natiq Cəfərli isə bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, xalq sənəti növlərinin inkişaf etdirilməsinə subsidiyalar ayrılması işində dövlətdən daha çox özəl şirkətlər, qurumlar rol oynamalıdır: "Əslində, xalq sənətinin inkişafı üçün subsidiyaların ayrılması mümkündür. Bu sahəyə sırf dövlətdən subsidiyalar ayrılması nəzərədə tutulursa, dövlət bu işi boynuna götürməyə də bilər. Bir sıra ölkələrin təcrübəsi var. Xalq sənəti növlərinə və öncədən gəlirliyi aşağı olan sahələrə subsidiyalar verən və sponsorluq edən iri şirkətlərə vergi güzəştləri nəzərdə tutulur. Mənə belə gəlir ki, dövlət birbaşa büdcədən pul ayırıb onun harasa bölüşdürülməsi ilə məşğul olmamalıdır. Böyük şirkətlərə çağırışlar edilməlidir ki, onlar xalq sənəti ilə məşğul olan dərnəklərə, sexlərə, fərdi sahibkarlara fərdi şəkildə müəyyən sponsorluq dəstəyi göstərsin və müəyyən vergi növlərindən güzəştlər əldə etsin. Bu daha effektiv olur. Çünki birbaşa yeni biznes növü ilə körpü yaranır və gələcəkdə yeni ideyalar, həmin sahənin inkişafı üçün addımlar atıla bilir".

İqtisadçı bildirdi ki, dövlət xalq sənəti ilə məşğul olan şəxslərə, sexlərə, emalatxanalara bir neçə illik kommunal xidmət haqları ilə də bağlı güzəşt edə bilər, bu da onlara dəstək sayılar. "Fikrimcə, bu işlə məşğul olanları ən azından 5 illik vergidən azad etmək olar. Onlar kommunal xərclərdən azad oluna bilər. Yəni belə dolayı subsidiyalardan da istifadə edilə bilər. Hesab edirəm ki, büdcənin indiki vəziyyətini nəzərə alsaq, sənətkarlara, xalq sənəti növləri ilə məşğul olanlara dolayı subsidiyaların verilməsi daha effektiv olar" - deyə N.Cəfərli bildirdi.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 8 iyun.- S.15.