Etnik və dini icmalar arasında möhkəm dözümlülük
əlaqələri formalaşıb.
Azərbaycan tarixən çoxmillətli
bir məmləkət
olub. Əsrlər boyu Azərbaycanda 80-dən
çox etnosun nümayəndəsi yerli etnos olan azərbaycanlılarla
yanaşı yaşayıb.
Hazırda Azərbaycan
əhalisinin əsas hissəsi azərbaycanlılardan
(əhalinin 91 faizi) və ölkənin müxtəlif guşələrində
yaşayan 30 adda millət və etnik qruplardan ibarətdir. Onlar Azərbaycanın eynihüquqlu
vətəndaşlarıdır. Onlar arasında Altay ailəsinin türk qoluna məxsus olan azərbaycanlılar, tatarlar, ahısqa türkləri, həmçinin
hind-avropa (tatlar, talışlar, dağ yahudiləri, kürdlər),
qafqaz (ləzgilər,
avarlar, saxurlar, buduqlular, ingiloylar, qrızlar, xınalıqlar),
slavyan (ruslar, malakanlar, ukraynalılar) dil qruplarının təmsilçiləri var.
Azərbaycan həm də dini müxtəlifliyi
ilə seçilir. Müxtəlif dinlərin və
dini-fəlsəfi cərəyanların
yayıldığı ölkəmizdə
bütün tarixi dövrlərdə etnik və dini icmalar
arasında möhkəm
dözümlülük əlaqələri
formalaşıb, milli,
irqi və dini zəmində heç bir ayrı-seçkilik faktı
qeydə alınmayıb.
Əlbəttə, bu,
hamının – həm
azərbaycanlıların, həm
rusların, həm ukraynalıların, həm
yəhudilərin, digər
millətlərdən olan
insanların, o cümlədən
bizim dini konfessiyaların – Azərbaycanda
başlıca dinimiz olan İslam dininin, xristian-pravoslav, yəhudi dinlərinin səyləri ilə
əldə edilib. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan dünyada məscid, kilsə və sinaqoqun bir arada
olduğu, eləcə
də müxtəlif dinlərin mənsublarının
heç bir ayrı-seçkilik halı
ilə qarşılaşmadıqları
nadir ölkələrdən
biri, bəlkə də, birincisidir. Bununla bağlı Elşən Nəsibov bildirib ki, Azərbaycanın
tarixi inkişafının
xüsusiyyətləri, coğrafi
mövqeyi, əhalisinin
etnik tərkibi ta qədimdən burada müxtəlif dinlərin mövcudluğuna
şərait yaradıb.
Ayrı-ayrı dövrlərdə bütpərəstlik, zərdüştilik,
yəhudilik, xristianlıq,
islam və bir çox başqa dini inanclar ölkədə bu və ya
digər dərəcədə
yayıla bilib, biri-birinə qarşılıqlı
təsir göstərib,
dini həyatın özəlliyini şərtləndirib.
Onun sözlərinə görə,
bu gün Azərbaycanda yalnız kilsə və sinaqoqlar deyil, eyni zamanda bir
çox xristian, yəhudi dini tədris müəssisələri
sərbəst, heç
bir maneə olmadan fəaliyyət göstərir və onlara dövlət tərəfindən qanun çərçivəsində lazımi dəstək verilir. Çünki dinlərə
və dini-fəlsəfi
cərəyanlara münasibətdə
tolerantlığı ilə
seçilən Azərbaycan
xalqı bu spesifik keyfiyyətinə görə nəinki Şərqdə, hətta
bütün dünyada
fərqlənmiş və
bu gün də fərqlənməkdədir.
Bu, təkcə bizim məmnunluq və iftixar hissi ilə söylədiyimiz fakt deyil, həm də mütərəqqi dünyanın, beynəlxalq
qurumların rəsmilərinin
etiraf etdikləri həqiqətdir. Onun sözlərinə görə, müxtəlif
tarixi dövrlərdə
Azərbaycan ərazisində
məskunlaşmış dini-etnik
qruplar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışıb, qohumluq
əlaqələri qurub
və sözün əsl mənasında birgəyaşayışın harmonik
vəhdətini nümayiş
etdiriblər. Əhalisinin
böyük əksəriyyəti
müsəlman olan Azərbaycan bütün dini azadlıqları müdafiə
edir. Bəli, bu gün Azərbaycan müxtəlif
etnosların və millətlərin, fərqli
dinlərə sitayiş
edən insanların tarixən dostluq və qardaşlıq şəraitində yaşadığı
tolerant ölkədir.
Ölkəmizdə ayrı-ayrı
etiqad və inanclara malik etnosların min illərlə əmin-amanlıq
şəraitində yaşamasında,
etnik mədəni müxtəlifliyin günümüzədək qorunub
saxlanmasında Azərbaycan
xalqına xas olan humanizm və
çoxmillətlilik dəyərlərin
müstəsna rolu var. Bu dəyərlərin nəticəsidir ki, ölkəmizə gələn
müxtəlif dinin nümayəndələrinə həmişə xoş münasibət göstərilib.
Məsələn, Azərbaycanda
tarixən dağ yəhudiləri ilə təmsil olunan yəhudilərin ölkəyə
gəlişi eramızdan
əvvəl I əsrə
aid edilir. Onların əcdadları yəhudiliyə
ilk iman gətirənlərdən olub,
Fələstindən kənarda
yaşamış və
xristianlıq yəhudiliyin
içindən çıxan
bidətçi bir firqə kimi təşəkkül tapmağa
başlayanda İsa Məsihi təqib edənlər arasında olmayıblar. Bu gün ölkəmizin ərazisində yaşayan
dağ yəhudiləri
yerli əhali ilə sıx təmasda olsalar da, dinlərini, adət-ənənələrini, həyat və düşüncə tərzlərini
qoruyub saxlayıblar. Xristianlıq isə Azərbaycan ərazisinə
hələ İsa Məsihin həvariləri
dövründə Qafqaz
Albaniyası vasitəsilə
nüfuz edib. Sinayda aşkar edilmiş "Alban yazısında və alban dilində" leksionari dünyada xristianlığın ən
qədim kütləvi
qiraət kitablarından
sayılır.
Azərbaycanda xristianlıq özünün
pravoslavlıq, katoliklik
və protestantlıq qolları, habelə müxtəlif sektant icmaları ilə təmsil olunub. Bakıda ilk pravoslav kilsəsi 1815-ci ildə fəaliyyətə
başlayıb. Hələ
XIX əsrin ikinci yarısında incilçi-lüteran
kilsəsinin ardıcılları
Bakıya neft yataqlarının istismarında
iştirak edən alman sənayeçiləri
sırasında gəliblər.
Azərbaycanın islamlaşması erkən
islam fütuhatları
ilə hicrətin
18-ci ilindən (639-ci il)
başlayıb. Tarixçi
Bəlazurinin məlumatına
görə, artıq xəlifə Əli bin Əbu Talibin
hakimiyyəti dövründə
(656-661) Azərbaycan əhalisinin
əksəriyyəti islamı
qəbul edibdi. Sasanilərlə bizanslılar
arasında şiddətli
mübarizənin nəticəsində
ölkədə gah zərdüştilik, gah da xristianlıq güclənmiş, belə
bir şəraitdə
bölgəyə gələn
islam sürətlə
yayılmaq imkanı əldə edib.
Regionda tarixən dözümlülük
mühitinin formalaşmasında
islamın Azərbaycanda
yayılmasının böyük
rolu olub. Çünki mərhəmət,
sevgi və əxlaq dini olan islamda tolerantlıq,
dözümlülük yüksək
mənəvi dəyər
və mədəniyyət
kimi qiymətləndirilir. Bu baxımdan əsrlər boyu müsəlmanlarla yanaşı yaşayan digər dinlərin mənsubları da regionda dinc və
ayrı-seçkiliyə məruz
qalmadan yaşayıblar.
Bu gün də yaşayırlar. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də bu sahəyə
xüsusi diqqət və qayğısının
nəticəsi olaraq bu gün dövlət
və din münasibətləri özünün
ən yüksək səviyyəsindədir. Bunun
nəticəsidir ki. Azərbaycanda bütün dinlərin
nümayəndələri öz
dini ayinlərini azad şəkildə icra edir, bütün
dinlərin nümayəndələri
qarşılıqlı hörmət
və anlaşma, sülh şəraitində
birgə yaşayır
və Milli Məclisdə təmsil olunurlar. Ölkədə mövcud ictimai sabitlik, vətəndaş həmrəyliyi
və etnik dini dözümlülük
mühiti mütərəqqi
tarixi ənənələrdən
bəhrələnən milli
siyasətin məntiqi
nəticəsidir. Bundan
başqa, son illərdə dünya xalqları arasında dialoqun təşviqi və inkişafında Azərbaycanın mühüm
rol oynaması da, yuxarıda qeyd edilən faktların məntiqi nəticəsidir. Bu həm də Azərbaycana həm Avropa Şurasına, həm də İSESCO-ya üzv olan yeganə
müsəlman ölkəsi
olmasına imkan verir.
Həmçinin son illər
mədəniyyətlər və
sivilizasiyalararası dialoq
istiqamətində keçirilmiş
beynəlxalq tədbirlərin
coğrafiyasına nəzər
salsaq görərik ki, bu sahədə
təşəbbüslərin çox böyük əksəriyyəti artıq
beynəlxalq aləmdə
müxtəlif mədəniyyətlərin qovuşduğu
məkan statusu qazanmış Azərbaycan
tərəfdən gəlib
Bunlar həm də fərqli dini konfessiyaların nümayəndələrinin hər
zaman həmrəy olmasından irəli gəlir. Beləliklə, vətənimizdə
bu cür mükəmməl tolerantlıq
mühitinin yaranması
dini dözümlülüyün
Azərbaycan xalqının
xarakterik xüsusiyyəti
və milli-mənəvi
sərvəti olmasına
dəlalət edir.
Üç
nöqtə.- 2017.- 22 iyun.- S.5.